Untitled

--TİCARET VE ZiRAAT NEZARETİ MEMALiK-İ OSMANiYE'DE OSMANLI ANONiM ŞİRKETLERİ --
sonra, imtiyaz hükümlerine uygun olduğu görülenierin sekiz gün içinde, Ticaret ve Ziraat Nezaretine
gönderilmesi gerekir. Bunlardan belirli bir süre içerisinde Osmanlı kanunianna uygun olduğu görülen
layiha sahiplerine Adli ye Nezareti 'ne kaydı yapılarak şirket kurma yetkisi verilmelidir. Madenciliğe
yabancı müdahalesinin önlenilmesi ve sermayenin Osmanlı vatandaşları arasından karşılanması sayesinde
imar faaliyetlerinde yaşanan sıkıntılar için teklif edilen çözüm önerileri arasında valiliklere anonim
şirket kurma izninin verilmesi de vardı.Trabzon valiliği, imar faaliyetleri yürütmek üzere vilayetlere yüz
bin lira sermayeli anonim şirket kurma izni verilmesi için bakanlığa müracaat etti. Vilayet meclisinin
değerlendirınelerine göre çok çeşitli imar faaliyetleri için bir kişinin sahip olduğu sermaye ve mesai yeterli
değildi. Büyük işlerin başarılabilmesi anonim şirketlerin kurulmasına bağlıydı. Ticaret kanununda yazılı
ortaklardan birinin vefatı gibi durumlarda bu tür şirketler feshedilebilmekteydi. Bu şirketler imar faaliyetleri
için yeterli değildi.
Oysa anonim şirketler ile büyük sermaye toplayarak büyük ticaret yollarına sevk etmek ve uzun süre
ayakta kalmak mümkündü. Anonim şirketin kurulmasını düzenleyen hükümlerin yerine getirilmesi çok
zor olan şartlar taşımakta, kuruculan uzun süre meşgul etmekte ve padişahın fennanını almak zorunda
bıralanaktaydı.
Vilayetin her tarafında anonim şirketler kurarak büyük imar faaliyetleri vücuda getirmek mümkündür.
Devletin ve halkın yararına sermayesi iki yüz bin liraya kadar olan anonim şirketler kurulması hakkında
valiliklere yetki verilmesi için Nezarete teklifverilmesi uygundur. Trabzon Valiliği il idare meclisinin bu
teklifini Ticaret ve Nafıa Nezareti'ne iletmiş, anonim şirketlerin yürürlükteki Ticaret Kanunu hükümlerine
bağlı olarak kurulduğu ve bu kanunu değiştirınenin imkanı bulunmadığı cevabını almıştır. 50
Bu dönem için şirket kurmayı özendirici tedbirlerin başarılı olduğunu söylemek zordur. Üstelik
şirketleşmeyi önleyen engel sadece bürokrasinin hantal yapısı değildir. Bunu önleyen çok daha önemli
sebepler vardır. Osmanlı devlet çarkının döndürülebilmesi için ihtiyaç duyulan sıcak para, ancak yüzde
20 oranında faizle çıkarılan devlet tahvilleri sayesinde karşılanmaktadır. Sermaye sahipleri şirket kurmak
yerine devlet tahvili almayı çok daha karlı bir iş olarak görmektedir.
Öte yandan bin bir türlü zorlukla kurulan milli şirketlerin bir süre sonra yabancı yatırımcıların eline
düştüğü görülmüştür. İzmir Hamidiye Vapur Şirketi buna güzel bir örnektir:
Suları Anonim Şirketi-i Osmaniyesi 'ni kunnuşlardı. Daha sonra Göztepe Tramvayını doğrudan ve Karşıyaka
Tramvayını da kiracı olarak işletmeye başladılar. Belçikalılar, ardından Hamidiye Vapur Şirketi 'ne el attılar.
Şirketin İstanbul Yapuru batmış, tepki olarak İzmir ve Karşıyaka İskeleleri yakılmıştı. Şirket vapurlarının
uzun bir süre işleyememesi nedeniyle şirket sermayesi 15 bin Osmanlı lirasının altına düşme tehlikesi
ortaya çıktı. Bu fırsattan yararlanan Belçikalılar Şirket-i Hamidiye'ye 10 bin Osmanlı lirası borç verdiler.
49. BOA. ŞD 334/33
50. BOA. DH. MKT 2824/43
33
1895 'ten sonra İzmir' de yoğun biçimde etkinlik göstermeye başlayan Belçikalılar ilk olarak İzmir
olan üç çeşit şirketten kolektif ve komandit şirketler sınırlı sayıda şahısların sermayeleriyle ilgiliydi. Ayrıca
devletin madencilikten beklentileri karşıianmış olacaktır. Ayrıca yeni verilecek maden iltizamlarına Osmanlı
Anonim Şirketi kurulması şartının konulması bumaksadı kolaylaştıracaktır. 49
Anonim Şirketler layİhasında gerekli görülen değişiklikler:
Maden imalatı için Osmanlı Anonim Şirketi kurulması hakkında verilen layİhaların kaydı yapıldıktan