Untitled

--TİCARET VE ZiRAATNEZARETi Jv!EMALiK-İ OSMANİYE"DE OSMANLI ANONiM ŞİRKETLERİ --
kurulmuştur. Bunların yekCınu 40 - 50 senede teşekkül öden şirketlerin tamamından daha fazladır.
Halen mevcut milli şirketler 31 O adettir. Ecnebi şirketlerin adedi ise 17 5 'tir. Mevcut bankaların adedi
66'dır. Bunların 30'u ecnebi, 36'sı yeri bankadır. Yerli bankaların tevdi olunmuş sermayesi 40 milyon
liradır. Ticaret Odalan Kanunu'nun neşrinden sonra 228 oda meydana gelmiştir. Bu müessesatın hizmetleri
İttihatçıların yayın organı İttihat ve Terakki Gazetesi'nde partinin şirketlerle ilgili görüşlerini aktaran
İbnü'l-Hakkı Lutfi önemli tespitler yapmıştı. Paris'te yaşadığı bilinen Lutfi, İttihatçıların bu konudaki
"Osmanlı ticaret kanunu, sermayesi eshama münkasım komandit ve anonim şirketlere dair bazı hükümler
şirketler denilirken bunlara sermaye şirketleri adı verilmiştir. Bu şirketlerin kurulması büyük serınayelere
Bu büyük meblağı birkaç kişinin karşılaması mümkün olmaz. Bunun yerine her 500 kuruş karşılığında bir
hisse senedi alındığında, şirkete ortak olmakla beraber, her sene safi gelirden bir miktar kar payı verileceği
ve şirket kapatıldığında mevcut sermayenin -borçlar ödendikten sonra- ortaklar arasında taksim edileceği,
halka ilan edilirse, elindeki küçük sermayesini nemalandırmak için bir çare arayan halkın, bu ortaklığa
Yabancı ülkelerin kanunları şirket teşkilinde, ufak servet sahiplerini daha çok dikkate alır. Zira
memleketin genel serveti bu küçük keselerin sahiplerindedir. Milyonerierin adedi pek sınırlı olduğu halde
küçük yatırımcı ekseriyeti teşkil eder. Bir kanun da ancak elcseriyetin haklarını muhafaza ile mükelleftir.
Şirketlere halkın iştirakini temin için hisselerin itibari kıymetlerinin elden geldiğince küçük tutulması
önemlidir.
Osmanlı uygulamasında anonim şirketin kesin kuruluşunun tamamlaması için hisseler tamamen
amele çalıştırılır, ray ve sair malzeme satın alınır. Çalışanlarına ve tüccarlarakarşı şirket borçlu hale gelir.
Hissedarların kuruluş sırasında ödedikleri para bu masraflara karşılıktır.
Avrupa ülkeleri de benzer oranları korumuştur. Fransa yüzde 25, Belçika yüzde20 kuruluş sermayesi
şirketlerin teşkiline izin vermiş, daha sonra oran tespitini kuruculam bırakmak şartıyla bir miktar sermayenin
Kuruluş sırasında tahsil edilen sermaye, Osmanlı uygulamasında ve Fransa'da şirket tarafından
serbestçe kullanılabilirken İtalya kuruluş sermayesinin hükümetçe resmen tanınmış sandıklardan birine,
emanet edilmesi şartını getirmiştir.
6L Zafer Toprak, Milli Burjuvazi, s. 117-118
39
tahsil edilmesi kabul edilmiştir.
ödenmesini şart koşmuştur. İngilizler uzun süre böyle bir kaydı faydasız görerek hiçbir şey ödenıneden
imza edilmeli ve sermayenin yüzde onu tahsil edilmelidir. Bunun sebebi anonim şirketler kuruluşlanndan
itibaren halk ile münasebete girişir, birçok alacaklılar ortaya çıkar. Sözgelimi tramvay şirketinde çok sayıda
katılması mümkün olur.
ihtiyaç gösterdiği için, üç beş kişi tarafından kurulması ekseriyetle mümkün değildir.
Söz gelimi bir tramvay şirketi kurulacak olsa, inşaat ve kuruluş masrafları 200.000 bin liraya ulaşır.
içerir. Bu iki tür şirkette şahıslardan ziyade koydukları sermayeye önem verildiği için, öncekilere şahsi
teorisyeni sayılabilir:
memlekete çok müfıt olmaktadır."61
IL MEŞRUTiYETTEN SONRA ANONiM ŞİRKET NİZAMNAMELERİ
de artmasına saik olmuş, 1923 'de on bir şirket, 1924'de ( 42) şirket, 1925'de (50) şirlcet, l926'da (26) şirket