Untitled

Murakıplara ( denetçilere) ilişkin düzenlemelerde, günümüz uygulamalarına benzer şekilde belirgin
bir yeterlilik istenmemektedir. Ancak yürürlükteki kanunda murakıpların herhangi bir şekilde hisse sahibi
olmaları gerekir şeklinde bir düzenleme yoktur. Osmanlı dönemi şirketlerinde murakıpların hisse sahibi
olmaları özellikle istenmektedir.
öncelikli farklılık ödenmiş sermaye pay sahiplerine yüzde 5-6 oranında faiz ödenmesidir. Bu düzenlemeye
hemen hemen bütün şirketler uygun davranmış ve iç tüzüklerinde yer verilmiştir. Böyle bir düzenlemedeki
amacın pay sahiplerine, şirketin kar elde etmesinden bağımsız olarak şirkete sağladıkları fonun karşılığında
bir getiri sağlanmak istenmesi dir. Yada hemen kara geçme ihtimali bulunmayan şirketlere halkı özendirmek
için yapılmış olmalıdır. Bu düzenleme günümüz uygulamalarına referans olabilecek nitelikte olduğundan
özellikle değerlendirilmesi gerekmektedir.
Safi temettü olarak ifade edilen net kardan ödenmiş sermayeye verilmesi gereken faiz ayrıldıktan sonra
öncelikle yedek akçe ayrılması, Cumhuriyet dönemi uygulamalarında aynen devam ettirilmiştir. Yedek
akçenin ne kadar olacağı konusu serbest bir düzenleme olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı şirketler iç
tüzüğünde "ihtiyat akçesi sermayenin ll 1 O' na ulaştıktan sonra artık kesilmez" şeklindedir. Diğer bazı
şirketlerde ise bu düzenlemeye ilişkin "Sermayenin 114 ulaşıncayakadar ihtiyat akçesi ayrılmaya devam
Karın geri kalan kısmı için oran olarak kime ne kadar verileceği bütün şirket içtüzüklerinde görünmekte
ise de öncelikli olarak kimlere verileceği yeterli derecede açık değildir. "Geri kalanın yüzde 1 O idare meclisi
üyelerine, yüzde 3 denetim komitesine, yüzde 7 idare memurlarına, yüzde 20 kuruculara, yüzde ı O üretiminin
geliştirilmesine, yüzde 50 temettü hissesi olarak hissedarlara dağıtılır" şeklindeki ifadeler herhalde ödeme
sırasını da ifade etmektedir. Kar dağıtımındaki bu düzenleme günümüz uygulamaları açısından farklılıklar
göstermektedir. Halen yönetim kuruluna, denetçilere, ıneınurlara vb. kişilere hissedarlardan önce kardan
pay verilerneyeceği gibi, ayrıca genel kurul kararı alma şartı vardır.
Kar dağıtıınına ilişkin detay bir konu olmasına rağmen dikkat çeken diğer bir durum, talep edilmeyen
karların zamanaşıını konusudur. "hak edişten itibaren . . . sene içinde talep edilmeyen kar payı şirketin
Kitabın diğer önemli bir yönü dönemin sosyal şartları hakkında önemli bilgiler vermesidir. I. Cihan
zararların milli şirketlerin gelişimi yönünde ciddi bir engel olduğu açıkça görülmektedir.
Nihai sonuç olarak bu eser, Osmanlı 'nın ağırlıklı olarak son döneminde faaliyette bulunan ı 30 Anonim
Şirketin esas sözleşmesi, iç tüzükleri, mali tabloları, faaliyet raporları dikkate alınarak ortaya çıkmıştır.
Şirketlerin yapılanmalarından yola çıkılarak, dönemin iktisadi, sosyal ve siyasi durumuna dair önemli
347 ........ ----------
bilgiler elde etmek mümkün olacaktır.
Harbi kayıplarının ülke ekonomisine verdiği zararları kitaptan takip etmek mümkündür. Harpten doğan
sermayesine ilave edilecektir" ifadeleri şirket tüzüklerinde farklı süreler içerir. Günümüz uygulamalarında
bu süre 5 yıl olarak belirtilmiştir.
edilir" şeklinde yer almıştır.
Dönemin şirketlerine ilişkin dikkat çeken diğer bir düzenleme kar dağıtım konusudur. Kar dağıtımında
--TİCARET VE ZİRAAT NEZARETi MEMALİK-i OSMANİYE'DE OSMAN Ll ANONiM ŞİRKETLERi -- •