Untitled

---TİCARET VE ZİRAAT NEZARETİ MEMALİK-İ OSMANİYE'DE OSMANLI ANONiM ŞİRKETLERİ ---
bin türlü mevani' ika' edilmesi, her bir teşebbüs-ü iktisadi için atılacak adımları büyük ve kibar dilencilerin
avuçları istikbal etmesi, memleketimizin ruh-u iktisadiyesini söndürmüştü. Otuz milyon insanın ihracat-ı
Biz de tabiatın verdiği mediri-i ticariyeden istifade etmek için gençlerimizi hayat-ı ticarete atmaya,
onlara asrın mukteziyat-ı iktisadiyesini anlatmaya, kendilerine Avrupa'nın hayat-ı faaliyetini göstermeye,
hulasa yirminci asra layık birer evlat gibi yetiştirmeye mecburuz. Dahilde ticaret odalarını tensik etmek,
Anonim şirketlerin teşekkülünü gayet serbest bulundurmak, rüsumat-ı muamelatını tahfıf eylemek,
nakliyatın sürat ve suhuletini temin etmek, ticaret mekteplerini ta'mim eylemek, elsine-i ecnebiye tedrisatını
Program dönemi itibarıyla tartışılan bütün problemlere işaret etmişti. Ancak geri kalmışlığın sebebini
tek başına Sultan Abdülhamid'in yönetim anlayışından kaynaklandığını ileri sürmek zordur. Diğer
faktörlerle birlikte ele alındığında milli ekonominin gelişmesinin önünde çok sayıda engelin bulunduğu
bizzat bu program ile itiraf edilmiştir.
"köylülerin toprak sahibi yapılması", (14. madde) "toprak mülkiyetinin yaygınlaştırılıp kadastro
çalışmalarına başlanması" (15. madde) "ekonominin geliştirilmesi" gibi, (18. madde) gibi genel ifadeler
yer almış, devletin ekonomiye müdahalesi yer almamıştı. 54 Vergi yoluyla hazine gelirlerini artırmak yerine,
vergi verecek yatırımcının ekonomik durumunu düzeltmek anlayışı ön plana çıktı. 55
oldukları için devletten kaynaklanan narh, tarife, imtiyaz gibi ekonomik müdahalelere de karşı çıkıyorlar,
bu tarz müdahalelerin rüşvet ve yolsuzlukların nedeni olduğunu düşünüyorlardı. 57
İttihat ve Terakki Fırkasını gizli örgüt iken desteklemeye başlayan Selanik'in Yahudi tüccarları, Rum
ve Ermeni taeirierin saraydan aldıkları imtiyazlada elde ettikleri üstünlüğü kırmak üzere, ekonomide tam
başlatılmış, bu girişimi destekleyen parti, bu konuda iktisatçı Cavid Bey'i görevlendirınişti. Cavid Bey
Batıda ekonomisi güçlü Selanik kentinde milli iktisat politikasından ödün veren İttihat ve Terakki
Partisi, Anadolu'nun birçok kentinde milli işletmeler kurulmasını teşvik edecekti. Nihayet kısa süre
içerisinde partinin ekonomik anlayışında önemli değişiklikler yaşandı. Selanik'in elden çıkması, serbest
rekabetçi liberal iktisat anlayışının terk edilme sürecini hızlandırdı.
Müslüman-Türk unsurunun şirket kurmaya teşvik edilmesi İttihatçı politikanın ana hedeflerinden biri
haline geldi. Parti teşkilatları «Milli» şirketlerin kuruluşuna fiilen ön ayak olmuş, üreticiyi, esnafı, tüccarı
53. "Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyetinin Siyasi Programı", İttihat ve Terakki, 5 Kasım 1908, Selanik.
54. Tarık Zafer Tunaya, Türkiyede Siyasal Partiler-I, Hürriyet Vakfı Yay, 2. baskı, İstanbul 1984 .s: 67.
55. Tekin Alp, "Yeni Gümrük Tarifesi", iktisadiyat Mecmuası, yıli, S: 28, 15 Eylüll332, s. I zkr. Ercan Tatar, Milliİktisat Ve Kara Kemal, Dokuz
Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2007
56. Rakım Ziyaoğlu, istanbul Kadıları, Şehreminleri, Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi, İstanbul, 197ı, s.l57; (zkr. Tatar, s. 149)
57. Tunaya, s: 67
37
Selaniidi mağaza sahibi tüccar la görüştükten sonra Osmanlı Pazarı kurma görevinden çekildiğini açıklamak
zorunda kalmıştı.
serbestlik için İttihatçılara baskı yapıyorlardı. Korumacı ekonominin ülke yararına değil zararına olduğunu,
koruyucu gümrük vergilerinin fıyatları artıracağı ve ekonomiyi daraltacağını ileri sürüyorlardı.
Bu günlerde bir gazete tarafından Osmanlı Pazarı ve Osmanlı Anonim Ortaklığı kurma kampanyası
II. Meşrutiyet'in ilan edilmesi ile birlikte siyaset ve ekonomi alanında bir özgürlük havası doğmuş kısa
süre içerisinde çok sayıda teşeldcül ortaya çıkmıştı. Bunlar arasında
1 O siyasal parti ve bine yakın demek, 3 53 gazete vardı. 56 Genç Türkler, devletin otoriter yapısına karşı
Bu dönemde Serbest Ticareti savunan İttihat ve Terakki Cemiyeti ekonomik programında, ayrıca
bir tarz-ı salim ve sahiha irca' etmek yapılacak başlıca işlerdendir." 53
seneviyesi 20 milyon liraya varmıyordu.