Untitled

---TİCARET VE ZİRAAT NEZ1\RETİ ME!Vli\LİK-İ OSMANİYE'DE OSMANLI ANONiM ŞİRKETLERİ ---
durumlarda, hayriye tüccarlarma başvurması ve yardım istemesi tabiiydi. ı 4
Sultan II. Mahmud, Ticaret Nezareti 'ni kurarken sanayi, ticaret ve tarımın geliştirilmesi görevini,
Avrupa'da olduğu gibi geniş yetkili tek bir kuruma vermek istemişti. Ancak yaşanan süreç, Avrupa'da
ticaret yapacak donanımlı bir tüccar sınıfı yetiştirınek için değil, ülkenin ticari yapısını Avrupalı tüccarlara
uygun hale getirmekti. 1838-ı846 yıllarında yürürlüğe giren ticaret sözleşmeleriyle Osmanlı Devleti dış
ticarette tekel düzenini kaldırdı, olağanüstü vergiler ya da sınırlamalar uygulama haldemdan vazgeçti.
Böylece hammaddelerin ihracı kolaylaşmış, mali bunalım dönemlerinde devletin başvurduğu ek gelir
kaynağı kaybedilmiş oluyordu. Ticaret sözleşmelerinde tarafların yedi yılda bir sözleşmeleri yenileme
önerisinde bulunabilecekleri belirtilmiş olsa da mevzuat ı 860' a kadar yürürlükte kaldı. 15
Öte yandan 28 Temmuz 1850 tarihinde çıkarılan Ticaret Kanunu, ticari hayatı batı tarzında yeniden
düzenleyecekti. Fransız Ticaret Kanunu'nun birinci ve ikinci kısımları tercüme edilerek "Ticaret
Kanunname-i Hümayunu" adıyla yayınlandı. ;
Genel hatlarıyla ticari muamelelerden doğan ihtilafların halli, ticari defterlerin düzenl/nmesi, şirket ve
komisyonculuk, po li çe ve iflas hususlarına ilişkin usul ve hükümleri içeren Ticaret Kanunnamesi ticaret ve
iflas hükümlerini ayrı başlıklar halinde ele almıştı. Kanunnameye göre ticaret, her tür zirai ve sınai mahsul ün
kazanç maksadıyla alınıp satılmasından ibaretti. Tacir, ticaretle meşgul olan ve ticarete dair sözleşme yapan
kişiyi ifade edecekti. Ticaret yapabilmek için 2 ı yaşını doldurmuş olmak gerekirdi. 18 yaşını dolduranlar
ancak velisinin himayesinde Ticarethane'den alınacak izin ile ticaret yapabilirdi. (m.2)
Kanunnamede ticari defterlere ilişkin hükümlerde her tacirin yevmiye defteri tutması gerektiği
belirtilmiştir. Tacir günlük olarak alacak ve borçlarını bu deftere kaydetmek zorundadır. Tacir ayrıca
biHinço denen bir defter tutmak ve bu deftere bütün mal varlığını, menkul kıymetlerini, borç ve alacaklarını
yıllık olarak kaydedecektir. (m.3--4) Defterlerin ticarethane memurlan tarafından kontrol ve tasdik edilmesi
zorunludur.(m.5)
Ticaret Kanunu'nun konumuzia ilgili olan kısmı üçüncü fasıldır. Bu bölümde şirketlere ilişkin
düzenlemeler getirilmiştir. Kanuna göre şirketleşme genel olarak ticari şirket ve adi şirket (şirket-i
muvakkata) olarak ikiye ayrılır. Ticari sayılan faaliyetleri yapmak üzere kurulan ortaklıklar ticaret şirketi,
diğer ortaklıklar adi şirket adını alır. Kanunname ticari şirketleri, kolektif, komandit ve anonim olmak üzere
üç gruba ayırmıştır.( m. I O). ı6
Ticaret kanununu tamamlayan bir gelişme olarak ticari davalara bakınakla görevli Ticaret Mahkemesi
kurulmuştu. Mahkeme Sultan Abdülmecid döneminde İstanbul'da oturan Avrupalı tüccarların mahkeme
üyeliğine atanması ile karma ticaret mahkemesi haline getirildi ( 1847).
Ticaret Kanununa eklenen 1860 tarihli "zeyl" ile mahkeme iki daireye ayrıldı. Dairderin birisinde
kara, diğerinde deniz ticareti davaları görülecekti. Zamanla ülkenin diğer şehirlerine de kurulan karma
ticaret mahkemeleri işleyiş bakımından sürekli olarak yerli tüccarların aleyhine kararlar aldı. 1876 tarihinde
Adli ye Nezareti 'ne bağlandı.17
YABANCI ŞİRKETLER
Balta Limanı Ticaret Antiaşması Osmanlı Devleti'nin serbest dış ticaret politikası izlemeye başlamasına
14. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB, İstanbul ı983, s. 752
ı5. Pamuk, Şevket. Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme ı820--ı9ı3, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2005
ı6. M. Macit; Kenanoğlu, Ticaret Kanunnamesi ve Mecelle Işığından Osmanlı Ticaret Hukuku, Ankara 2005, s.77
ı 7. Ali Akyıldız, Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri, İstanbul2001, s. 21
9