Dosya 14.1: tarihi çevrede koruma - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

tasına dönüştüğü örnekleri izlemek mümkündür.
Bu durumda, kimi zaman Sagalassos Kuzeybatı
Heroon’da izlendiği gibi yapı gerek konumu gerekse
kazandığı biçimsel özellikleri sebebiyle kentin
her yerinden görülebilen bir ‘landmark’ a dönüşür.
Kimi zaman ise Celsus Kitaplığı’nda olduğu
gibi alanı korunmaya değer kılan farklı katmanların
ve dönem kalıntılarının bazılarının yokolması ve
yapının mimari özellikleriyle vurgulanmasıyla sonuçlanır.
Bazı durumlarda ise Sardis’deki Hamam
gimnazyum’daki gibi kentin tarihsel verilere dayalı
olarak ortaya çıkan vurgu ve önemlerinin önüne
geçen yeni vurgular ve anlamlar üretebilir. Ya da
Efes’teki Memmius anıtı’nda olduğu gibi içinde
bulunduğu fiziksel çevrede biçimsel özellikleri ve
anlamlarıyla okunması güç ve ifadesi zayıf ürünler
ortaya çıkabilir.
Varlıkların mimari özelliklerine vurgu yapılırken,
Celsus Kitaplığı’nda olduğu gibi bu varlıkların korunmasını
meşrulaştıran belge değeri, bilgi değeri
gibi daha çok alanın farklı kültürel katmanlarına
ilişkin veriler sunan bazı anlamlarının ise ihmal
edildiği ve kimi zaman yeniden üretilmesi mümkün
olmayan bazı verilerin kaybedildiği anlaşılmaktadır.
Bu bağlamda, arkeolojik varlıkların sadece
belirli bir dönemin mimari ve fiziksel özellikleri
ile değerli görülmesi, çağdaş toplumun farklı
kültürel katmanlarla buluşmasını engellenmesine
ve çok boyutlu, zengin veriler olarak olarak açığa
çıkan bu varlıkların ve içinde bulundukları alanın
bazı açılardan fakirleşleşmesine neden olduğu
söylenebilir.
Son olarak, arkeolojik varlıklarda düşünce ve uygulama
bağlamında incelenen anlam değişmelerinin,
uygulama genelinde benzer biçimsel eğilimler
gösterdiği söylenebilir. Kazı öncesinden
başlayarak arkeolojik varlıkların çağdaş toplumun
yaşamına katıldığı süreçde, varlığın biçimsel özelliklerinde
ve anlamlarında müdahaleler ile çeşitli
değişimler oluşmaktadır. Bu değişimlerin, alan ya
da kent ölçeğinde çeşitli etkileri farklı boyutlarda
izlenmektedir. Bu etkinin bazı durumlarda alanın
topografyasını, bitki örtüsünü, bazen mekansal
özelliklerini, kimi durumlarda ise alanın katmanlaşmasını
ya da sosyal, fonksiyonel anlamları etkilediği
görülmektedir. Arkeolojik varlıklara yüklenen
bazı anlamların belirli eylem ve biçimsel
özellikleri meşrulaştırdığı, bu biçimsel özelliklerin
ise alan veya kent ölçeğinde belirli anlamları temsil
ettiği ve öne çıkardığı, bazı varolan anlamların
ihmal edilmesine neden olduğu ifade edilebilir.
Ayrıca, bu çalışma varlıklara yapılan müdahalelerle
varlıkların korumasının salt ‘biçimsel sorun’
olmasının ötesinde, alan ölçeğinde değişim yönetimi
olarak ele alınmasının ve gerekli stratejilerinin
geliştirilmesi gerekliliğini ortaya koyar.
DİPNOTLAR
* Bu yazı çerçevesinde taşınmaz arkeolojik varlıklar değerlendirilmiştir.
Bu nedenle akış içinde arkeolojik varlık tanımı
taşınmaz varlıkları içermektedir.
1
Bu çalışma, yazarın ODTU Mimarlık Bölümü’nde 2009’da
tamamladığı Interventions on Immovable Archaeological Heritage
as a tool for New Formation Process başlıklı doktora
çalışmasının bir uzantısıdır.
2
E. Fisher, Sanatın Gerekliliği (çev. Cevat Çapan), Kuzey Yayınları,
İstanbul, 1985, s.125-189.
3
T. Darvill, “Value System in Archaeology”, M.A. Cooper, A.
Firth, J. Carmen, D. Wheathy (eds.), Managing Archaeology,
Routledge, London, New York, 1995, s. 40-50.
4
R. Mason, “Assesing values in conservation planning, Methodological
issues and choices”, De la Torre, M. (ed), Assessing
the values of cultural heritage. Research report. http://
www.getty.edu.tr/conservation/publications/pdf_publications/assessing.pdf
(21.04.2007).
5
Taşınmaz arkeolojik varlıkların anlamları için bakınız Carver,
M., 1996, Darvill, T. 1995 ve Lipe, 1984.
6
O. Bingöl, Menderes Magnesiası Theatron, Magnesia on
the Meander, Homer Kitabevi, İstanbul, 2005.
7
ICOMOS, The ICOMOS Charter for the Interpretation and
Presentation of Cultural Heritage Sites, definitions, 2007.
http://www.enamecharter.org/downloads/ICOMOS_Interpretation_Charter_EN_10-04-07.pdf
(11.06.2008).
8
North-west Heroon, http://www.sagalassos.be/saga/en/monuments_sites/monumental_centre_north/north-west_heroon
(22.06.2009)
9
M. Wealkens, S. Ercan & E. Torun, “Principles of Archaeological
Management at Sagalassos”, Z. Ahunbay & Ü. İzmirligil
(eds.), Management and Preservation of Archaeological Sites,
Yapı Endüstri Merkezi, Istanbul, 2006, s.70.
10
M. Wealkens, S. Ercan, E. Torun, a.g.e.
11
M. Wealkens, S. Ercan, E. Torun, a.g.e.
12
E. Braun, (ed.), Forschungen in Ephesus V/1, Die Bibliothek,
Österreichen Archaologischen Institut, Wien, 1953, s.1.
13
, E. Braun (ed.), a.g.e.
14
Hueber, F.J., “Bericht über die Wiederaufrichtungsarbeiten
an der Celsusbibliothek, unde über die Bisheringen Ergebnisse
der Untersuchung Bausubstanz”, E. Akurgal (ed.), The
Proceedings of the Xth International Congress of Classical
Archaeology, Ankara-İzmir 23-30/IX/1973, TTK Basımevi,
Ankara, 1978, s.980.
15
V.M. Strocka, “Efes’teki Celsus Kitaplığı Onarım Çalışmaları”
Coşkun Özgünel çev., Belleten 43 (172), 1979, s.816.
16
V.M. Strocka, a.g.e.
17
N. Yıldız, Antikçağ Kütüphaneleri : Kalıntılar ve edebi kaynaklar
ışığında mimarileri, içdüzenleri, çalışma sistemleri kitapların
yazımı ve çoğaltılması, Arkeoloji ve Sanat Yayınları,
İstanbul, 2003, s.390.
18
F.K. Yegül, The Bath-Gymnasium Complex at Sardis, Harvard
University Press, Cambridge, Mass., 1986, s.10.
dosya tarihi çevrede koruma: yaklaşımlar, uygulamalar-1
27