Dosya 14.1: tarihi çevrede koruma - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

tur. Yapılı çevrelerde tarihi süreklilik sağlamayı
amaçlayan kentsel koruma çalışmaları, Amsterdam
Bildirgesi’nde ortaya konulan “Bütünleşik
Koruma” kavramıyla birlikte hız kazanmıştır. Bütünleşik
Koruma yaklaşımı içinde, tarihi çevrede
yeni yapı etkinlikleri, koruma sürecinin son ve tamamlayıcı
parçası olarak açıklanmaktadır 3 .
Tarihi süreklilik, tarihi çevre korumasının temel
amaçlarından biridir. Bu süreklilik, tarihin belli
bir döneminde oluşturulmuş olan, eski varlıkların
dondurulması anlamına gelmez 4 . Tarihi süreklilik
ve değişim kavramları arasındaki ilişkileri anlamak,
koruma çalışmalarının amaçları açısından
çok önemlidir. Tarihi sürekliliği sağlamak koruma
ve yeni yapılaşma çalışmalarında dokuların doğal
değişimini sürdürmekle ve korumakla mümkün
olabilmektedir. Değişimi anlamaya dönük bir çalışma
yapılmaz ve zaman etmeni reddedilerek, değişim
gözardı edilirse, dokular sadece bulundukları
dönemi içeren durumla dondurulmuş olacaktır.
Bu ise, yalnızca, somut olanın taşlaştırılmasından
başka bir şey değildir. Başka bir deyişle, yaşayan
bir organizma olan tarihi dokuların canlılıklarını
dikkate almamakla eş anlamlıdır. Tam tersine, doğru
bir koruma yaklaşımı, içinde yaşamın sürdüğü
bu mekanların canlılıklarını koruyarak sürdürmeyi
amaçlamalıdır. 5
Eski dokuların yaşadığı dönemlerin, kültürel değerlerin
ve yaşamın sürekliliğini sağlama konusunda,
“canlılık”- vitality sözcüğü, anahtar sözcük
olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni yapı eylemi,
dokuların canlılığını sağlamayı amaçlayan koruma
sürecinin bir parçası olarak düşünülmelidir. Dokuların
canlılığı ise, değişim süreçlerinin anlaşılması
ve sürdürülmesiyle sağlanabilir. “Yaşayan organizmalar
olan tarihi dokularda” 6 , geleneksel yapıların
kimi özellikleri, gelenekler ve kültürel değerler,
gereksinimlere yanıt verebildikleri sürece değişime
dayanabilirler. Başka bir deyişle, tarihi dokular,
çağdaş yaşamla ne kadar bütünleşebilirlerse,
yokolma, bozulma ve insansızlaşma riskleri de o
kadar azalır. Öte yandan, yeni bir yapı, içinde bulunduğu
dokuyla tarihi süreklilik sağladığı sürece,
bağlamın bütünleşik bir parçası olabilir; kendinden
sonra gelecek olan yeni mimari için, tasarım
altyapısının bir parçasını oluşturabilir; ve bu anlamda
dokunun canlılığına katkıda bulunur.
Ülkemiz, diğer gelişmekte olan ülkeler gibi kontrolsüz
kentleşme sürecinin yol açtığı, kentsel
kimliği yok eden, hızlı değişim sürecini yaşamaktadır.
Tarihi çevreleri tehdit eden bu değişimin hatalı
kentleşme ve turizm politikalarıyla ilişkili iki
boyutu vardır 7 . Köyden kente göç olgusu, yerel
yöneticilerin ranta dayalı kentleşme politikaları,
kıyı alanlarında artan turizm etkinlikleri ile koşut
olarak, standart, tek tip apartmanlar ve bağlamını
gözardı eden gecekondu alanları hızla artmıştır.
Bununla bağlantılı olarak, tarihi çevrelerde, yanlış
koruma politikaları, geleneksel yapıların kopyalarının
artmasıyla birlikte yapay bir özgünlük
yaratmaya neden olmuşlardır. Sonuç olarak, tarihi
çevreler insansızlaşmış, özgünlüğünü ve kendine
özgü özelliklerini yitirmiş ve kimliksiz bir çevre
uğruna feda edilmiştir.
Bu gelişmeler, tarihi çevrelerin koruma ve çağdaş
yaşamla bütünleşme gereksinimini beraberinde
getirmiştir. Eski dokuda yeni yapı konusu da bu
bağlamda, hem bir koruma problemi, hem de
çevrelerin canlanma sürecine katkıda bulunacak
bir yol olarak ortaya çıkmıştır. Uzun yıllardır, tarihi
çevrelerde yeni yapı konusunda farklı bir çok
görüş ortaya konulmuştur. Fakat bu tartışmalar,
sorunun çözümüne ilişkin, her yerde uygulanabilecek
bir formül olmadığını da ortaya koymuştur.
“Yeni”, ister eskinin restorasyonu, isterse yeni yapı
anlamında olsun, eski dokuların canlılığını sürdürme
konusundaki en önemli çözümdür. Fakat, yeni
yapının niteliği ve dokuya yaklaşımı, önemli bir
sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Konuyla ilgili,
kritik olan iki nokta vardır: “yerin kendine özgülüğü”
ve mimarın yeri analiz etmedeki yaratıcılığı.
Eski dokuda yeni yapı tasarlama işi, mimar tarafından
yönetilen yaratıcı bir süreci kapsayan, geniş
kapsamlı bir çalışma gerektirir. Bu çalışmanın,
geçmişteki, imar planlarının ve bazı koruma imar
planlarının katı kuralları içinde yapılamadığı anlaşılmıştır.
Yeni yapı, tarihi doku korumasının bütünleşik
bir parçası olma sorumluluğu ve duyarlılığıyla
ele alınması gerekli bir konudur. Kendine
özgü özellikleriyle, eşsiz ve tek kabul edilmesi
gereken tarihi çevreler, hem bu özellikleri hemde
evrim süreçleri açısından, anlaşılmalı ve yeniden
yorumlanmalıdırlar. Aynı zamanda, yeni yapılar,
döneminin teknolojisi ve sosyo- ekonomik bağlamı
içinde, tarihi sürekliliğe de katkıda bulunmalıdır.
Yerin kendine özgülüğü, ya da Norberg Schulz’un 8
“yerin ruhu” olarak tanımladığı “genius loci” nin
bütünleşik bir parçası olması gereken geleneksel
dokuda yeni yapı tasarımı, dokuların özgünlüklerini
anlamak ve onlardan ilham almakla sıkı ilişkiler
içinde olması gerekmektedir. Fiziki ve kültürel yapılarıyla
bütünlükler olarak düşünülen tarihi çevre
içerisinde yapılacak yeni yapılar, bu bütünlüğü
dosya tarihi çevrede koruma: yaklaşımlar, uygulamalar-1
51