Dosya 14.1: tarihi çevrede koruma - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

Resim 1. Mamure Kalesi, Anamur, Mersin
Resim 2. Kaunos antik kenti ve dalyan, Dalaman-Muğla
önemli sulak alanlara dönüşmüştür. Anamerium
(Mersin), Patara (Antalya) ve Kaunos (Muğla) antik
kentlerinde olduğu gibi birçok eskiçağ kıyı yerleşimi,
bugün biyoçeşitlilik açısından Türkiye, Akdeniz
ve uluslararası ölçekte nesli tehlike altında bulunan
çok sayıda flora ve fauna türlerinin önemli
yaşama ve barınma (habitat) alanlarıdır 1 (resim 2).
Kıyı alanları; sahip oldukları doğal ve kültürel özelliklerinin
yanısıra görsel ve estetik değerleri ile de
önemli alanlardır 2 . Bu bağlamda tarihi kıyı çevrelerinin
kültürel peyzaj özelliklerinin insan üzerinde
yarattığı görsel estetik etkilerinin de korunması
gerekli değer olarak tanımlanması gereklidir.
2. KIYI ALANLARINDA YAŞANAN TEHDİT VE
BASKILAR
Doğal Değişimler
Kıyı alanları; deniz ve kara sistemleri ile kendilerini
besleyen nehir sistemlerinin karşılıklı etkileşimi
sonucu meydana gelen doğal etkenlerin (dalga,
rüzgar, akıntı, vb) sürekli ve dinamik etkisi altındadır.
Özgün kıyı çizgisinde kısa ve uzun erimde
önemli değişimler meydana getiren bu değişimler
tarihi çevreleri de olumsuz yönde etkilemektedir.
İki tür kıyı değişimi mevcuttur: kıyı aşınması
(batma, erozyon,vb) ve kıyı yığılması 3 . Türkiye’de
Akdeniz ve Ege kıyıları yüzyıllardır süregelen deniz
seviyesi yükselmesi ve buna bağlı oluşan kıyı
çizgisi değişiminin etkisi altındadır. Eskiçağlarda
kıyı şeridi üzerine konumlanmış pekçok antik
kent bu nedenle bugün kısmi olarak sular altında
kalmıştır (resim 3). Deniz çizgisinin kıyı yönünde
ilerlemesine karşılık birçok antik liman kenti örneğinde
kıyı birikmesi etkisi görülmektedir. Özellikle
nehir ağzı ve delta alanlar gibi düzlüklerde
kurulmuş Kaunos-Muğla, Efes-Aydın, Elauissa-Sebaste-Mersin
örnekleri gibi eski çağ yerleşimleri,
Resim 3. Tektonik hareketlerle kısmi olarak batan Kekova antik kenti,
Antalya
bugün nehirlerin taşıdığı alüvyonlu dolgu malzemesinin
altında kalmışlardır (resim 4). Dolayısıyla;
günümüzde ülkemiz kıyılarının coğrafi ve jeolojik
özelliklerine göre farklı tür kıyı değişimleri yaşanmakta;
bu durum pekçok tarihi ve kültürel yerleşimi
kısa ve uzun vadede yaşanacak çeşitli doğal
baskılarla karşı karşıya bırakmaktadır.
İnsan Kaynaklı Baskılar
İnsanın içinde bulunduğu doğal çevreyle olan
ilişkisi, N.R. Aysel 4 tarafından çevre koşullarını
olduğu gibi kabullendiği ve ona uyum sağlamaya
çalıştığı pasif bir tutumdan doğa üzerinde egemenlik
Resim 4. Elauissa-Sebaste antik kentinde kumullar altında kalmış
kurma ve onu yönlendirmeye çalıştığı bir
yapı kalıntısı, Erdemli-Silifke