G.Annaýewa, M.Esenowa, G.Muhamowa, M.SuhanowÝERLI HOWA ŞERTLERINDE ÝAŞAÝAN GAN-DAMAR BASYŞYÝOKARY BOLAN NÄSAGLARYŇ PEŞEWINDE SEROTONINIŇMUKDARYNY KESGITLEMEKSerotonin triptofan aminokislotasyndan aşgazan-içege ýollarynyň nemlibardasynyň hromaffin öýjüklerinde, süňk ýiliginde we merkezi nerw ulgamynyňdokumalarynda emele gelýän biogen amindir. Bedende serotoniniň tutýan ornyuludyr. Serotoninergiki ulgam adam bedeniniň gyzgynlygyny, işdäsini, duýgusyny,ýatkeşligini, özüni alyp barşyny sazlamaga gatnaşýar.Emele gelen serotoniniň ýygnalyp saklanýan ýeriniň biri ganyň düzümindäkitrombositlerdir [2, 13, 14, 18]. Serotoniniň trombositler tarapyndan sorulmagy dürlidartgynly ýagdaýlaryň (biologiki, fiziki, himiki we ş.m.) täsirleri sebäpli ep-esliüýtgeýändigini alymlar we lukmanlar tarapyndan tassyklandy [5, 7, 11, 16].Soňky döwürde edebiýat çeşmelerinde birnäçe keselleriň emele gelmegindetrombositar-serotonin mehanizminiň ornunyň bardygy işjeň ara alnypmaslahatlaşylýar. Mysal üçin, Zawalişin we beýlekiler [5] dagynyk sklerozkesellileriň oňurga ýiliginde, gan suwuklyklarynda, trombositlerinde serotoniniňmukdarynyň ýokarlanýandygyny anyklapdyrlar. Emma rewmatoid artritli näsaglardatrombositlerdäki serotoniniň mukdary sagdyn adamlaryň görkezijilerindenpeselýändigi bilen tapawutlanýar [10].Mälim bolşy ýaly, serotonin hem ýürek-damar ulgamynyň işjeňligine belli birderejede täsir edýär, ýagny ýokary kardiowaskulýar işjeň häsiýetli serotoniniňdartgynly ýagdaýlarda trombositlerden köp mukdarda birden bölünip çykmagydamarlaryň ýylmanak myşsalaryna täsir edip, bu ulgamyň işiniň giňden üýtgemeginegetirýär. Edebiýat maglumatlaryna görä, gan-damar basyşy ýokarlanma (GDBÝ)keseliň döremeginde patogenetiki bozulmalaryň biri trombositleriň işjeňliginiňbozulmagy hasaplanylýar: bu keseliň eýýäm başlangyç döwründe trombositleriňişjeňliginiň ýokarlanýandygy we ganyň düzümine serotoniniň boşap çykýandygyanyklandy [1, 4, 15, 19].Edebi çeşmeleriň maglumatlaryna görä, serotonin gan basyşyna iki taraplaýyn,ýagny reflektor – damar gysyjy we gös-göni – damar giňeldiji täsir edýär [9, 12].Şonuň üçin serotoniniň çalşygyny öwrenmek wajypdyr.Işiň maksady – GDBÝ bolan kesellilerde gije-gündiziň dowamynda ýygnananpeşewiň düzümindäki serotoniniň mukdaryny Türkmenistanyň howa şertlerinebaglylykda barlamak. Sebäbi adatdan daşary daşky gurşawyň şertleri, şol sanda ötegyzmagy we radiasiýanyň dürli şöhleleriniň täsiri trombositlerden serotoniniň boşapçykmagyna getirýär [3, 4].Barlaglar fluorometriki usul [8] arkaly hassahananyň ýürek keselleri bölümindebejergi alýan GDBÝ 40-72 ýaş aralykda bolan 173 näsagda geçirildi. Barlag topary96 sagdyn adamdan ybarat boldy.Alnan netijelere görä, sagdyn adamlarda 24 sagadyň dowamynda peşew arkalybölünip çykýan serotoniniň ortaça mukdary 30,3 + 1,5 mkg deň boldy. Aram howa45
şertlerinde ýaşaýan sagdyn adamlaryň peşewindäki serotoniniň mukdary 24 sagatda25 mkg-a deň boldy [6].Bejerişden öň GDBÝ bolan näsaglaryň peşewindäki serotoniniň ortaçamukdary 24 sagatda 34,8±1,2 mkg-a deň boldy; bu bolsa sagdyn adamlaryňgörkezijilerinden 12% ýokarydygyny görkezýär (1-nji surat).Näsaglarda 10-12 günüň dowamynda bejergi işleri geçirilenden soň,serotoniniň ortaça mukdary (31,4+1,2 mkg/24 sagatda) sagdyn adamlaryňgörkezijileriniň derejesine çenli peseldi (1-nji surat).GDBÝ bolan näsaglarda bejeriş işleri geçirilende peşew arkaly bölünip çykýanserotoniniň mukdarynyň peselýändigi edebi çeşmelerde hem bellenilýär. Mysal üçin,M.G.Matera we beýlekileriň [16] barlaglarynda GDBÝ bolan näsaglarantigipertenziw serişdesi guanfasin bilen bejerilende peşewiň düzümindäkiserotoniniň mukdarynyň aşaklanýandygy anyklandy.35mkg/24 s34333231302928sagdyn bejerişden öň bejerişden soň461-nji surat. Sagdyn we gan-damar basyşy ýokary bolan adamlaryň peşewiniň düzümindäkiserotoniniň mukdarlary, mkg/24 sagatŞeýlelikde, ýerli howa şertlerinde ýaşaýan sagdyn adamlarda peşew arkalybölünip çykýan serotoniniň mukdary aram howa şertlerinde ýaşaýan sagdynadamlaryň görkezijilerinden özboluşly ululyklary bilen tapawutlanýar. GDBÝ bolannäsaglaryň peşewiniň düzümindäki serotoniniň mukdary sagdyn adamlaryňgörkezijilerine görä ýokarlanýandygy anyklanyldy, bu bolsa serotoninergikiulgamynyň işjeňliginiň artýandygyny, ýagny serotoniniň damar gysyjy häsiýetiniňýüze çykýandygyny görkezýar.
- Page 2 and 3: TÜRKMENISTANDA YLYM WE TEHNIKASCIE
- Page 4 and 5: GARAŞSYZ, BAKY BITARAP TÜRKMENIST
- Page 6 and 7: TÜRKMENISTANDA YLYM WE TEHNIKAНА
- Page 8 and 9: Tahýa − bu ýörite keşdelenipt
- Page 10 and 11: EDEBIÝAT1. Saparmyrat Türkmenbaş
- Page 12 and 13: düýşi” dessanyndaky agaç, yş
- Page 14 and 15: Osman! Sana muştuluk olsun kim Hak
- Page 16 and 17: 5. Fuad Köprüli. Osmanlı İmpara
- Page 18 and 19: M.A.TaganowaSÖZ ÝASALYŞY ÖWRENM
- Page 20 and 21: goýmagy öňe sürýär. Sebäbi o
- Page 22 and 23: hadysasy deriwasiýanyň we şekil
- Page 24 and 25: 16. Харитончик З.А. А
- Page 26 and 27: M.BegliýewIŇLIS DILINDEN TÜRKMEN
- Page 28 and 29: olup, olaryň aňladýan aýratyn m
- Page 30 and 31: gelmezlikleriň bardygy anyklanýar
- Page 32 and 33: TÜRKMENISTANDA YLYM WE TEHNIKAНА
- Page 34 and 35: Repetek goraghanasynda duşýan sü
- Page 36 and 37: Şeýlelikde, Repetek goraghanasyny
- Page 38 and 39: P.R.HydyrowGÜNDOGAR TÜRKMENISTANY
- Page 40 and 41: 400300ekz/m 2a2001000aýlar V VI VI
- Page 42 and 43: 2-nji tablisaGowaçanyň dürli syn
- Page 44 and 45: 4. Hydyrow P.R. Bugdaý ösümligin
- Page 48 and 49: Bejeriş işleri geçirilenden soň
- Page 50 and 51: TÜRKMENISTANDA YLYM WE TEHNIKAНА
- Page 52 and 53: sporalar (70%) agdyklyk edýär, to
- Page 54 and 55: A.Nigarov, M.Sh.Tashliyev, O.Bayram
- Page 56 and 57: zolagynyň haly (ýagdaýy) guýy
- Page 58 and 59: 3-nji surat. Kese guýynyň egsiltm
- Page 60 and 61: сhsin[ πa( 2b)][ π L ( 2b)]= s.(
- Page 62 and 63: π2Lb= 0,4255,l ≈ 217 m.Şeýleli
- Page 64 and 65: Ö.NazarmämmedowTÜRKMENISTANYŇ Z
- Page 66 and 67: Ýokary derejeli suw ösümliklerin
- Page 68 and 69: ösýän kenar meýdança zeýkeşl
- Page 70 and 71: ( S − ÇT ) ⋅ BL = 1,30⋅V1⋅
- Page 72 and 73: Zeýkeşiň hanasynda gurlan suw ö
- Page 74 and 75: A.M.Penjiýew, B.D.MammetsähedowDI
- Page 76 and 77: 1-nji surat. Gije-gündizde gün ra
- Page 78 and 79: energiýasynyň bahasynyň ýel ele
- Page 80 and 81: TÜRKMENISTANDA YLYM WE TEHNIKAНА
- Page 82 and 83: olmaly. (6) we (8) deňlikleri aşa
- Page 84 and 85: EDEBIÝAT1. Daňlyýew H. Algebra w
- Page 86 and 87: Gaz akymlarynyň pes tizliklerinde
- Page 88 and 89: olsa, onda2A ω2g1=0G i + G U = ( G
- Page 90 and 91: J.Myradov, M.YazkulyyevTHE PHYSICAL
- Page 92 and 93: giňligi bogun aralary dar bolan go
- Page 94 and 95: INTERNET ULGAMLARYNDAN ALNAN GYZYKL
- Page 96 and 97:
MAZMUNYGaraşsyz, baky Bitarap Tür