Adobe Acrobat file (.pdf, 2Mb)

Ýokary derejeli suw ösümliklerinde zyýanly maddalary suwdan saýlap almakwe toplamak ukyby bar. Gamşyň hlororganiki zyýanly maddalary α GHSG we βGHSG toplamak ukyby 3·10 -7 ÷5·10 -4 g/m 3 s aralykda, DDT we onuň metabolitleriniňkibolsa, 1·10 -6 ÷ 6·10 -4 g/m 3 s aralykda üýtgeýär. Ýekeniň ösümlik massasynda ýokardaagzalan zyýanly maddalaryň toplumy ep-esli az we 5·10 -7 ÷ 2·10 -5 g/m 3 s barabar.Gamyş we ýeken ösüp oturan meýdançanyň (bioplatonuň) her inedördül metrisuwdaky hlororganiki zäherli maddalaryň α GHSG we β GHSG-nyň her sekuntda3·10 -7 ÷ 6·10 -6 – gramyny arassalaýar. Daşoguz welaýatynyň we başga-da birnäçeetraplaryň zeýkeşleriniň suwunda zäherli maddalaryň köplügini göz öňünde tutup,suw ösümlikleri ösýän meýdançanyň (biotekizlikleriň) hasaplamalarynda gamşyň weýekeniň ukyplylygyny 2·10 -3 ÷ 4·10 -6 g/m 3 s aralykda almaklyk hödürlenýär.Türkmenistanyň tebigy-howa şertlerinde açyk zeýkeşiň bir inedördül metrineorta hasap bilen 150-160 düýp gamyş we 55-56 düýp ýeken düşýär. Bu bolsa zeýkeşsuwlaryndaky hlor we fosfororganiki zyýanly maddalary özüne siňdirmek üçinýeterlik. Orta hasap bilen ýekeniň we gamşyň bir metr inedördül meýdany hersinedegişlilikde zeýkeş suwunyň 0,66 we 0,86 kub. metrini bir gije-gündiziň dowamyndazyýanly maddalardan arassalamaga ukyplydyr.Ýokary derejeli suw ösümlikleriniň we zeýkeşiň düýbündäki çökündileriňsuwdaky biogen elementleri özüne siňdirijilik ukyby örän uly. Şeýle-de, suwda biogenelementleri näçe köp bolsa, şonça-da suw ösümlikleri çalt ösmek bilen biomassanyemele getirýärler we suwuň esasy biogenlerinden iýmitlenýärler. Biogen elementleriňýokary suw ösümlikleriniň çalt ösmegine täsir edýän çäklendirilen toplumy azot üçin:– 250; kaliý üçin – 350; fosfor üçin – 100 mg/l barabar.Altyn asyr Türkmen kölüne barýan Baş şor suw akabanyň içki hojalyk wehojalygara açyk zeýkeşleriniň taslamasy düzülende suw ösümlikleri ösýänmeýdançada (bioplatoda) ekilýän ýekeniň gürlügi her inedördül metrde 50-60 sanywe gamşyňky 100-150 sanydan az bolmaly däldir. Şeýle hem, suw ösümlikleri ösýänmeýdançada ösümlikleriň hasaplamalardaky gürlügini saklamak üçin ýekeni suwösümlikleri ösýän meýdançanyň başynda we gamşy onuň ahyrynda ýerleşdirmeklikmaslahat berilýär.Zeýkeş suwlarynyň bioinžener usuly bilen arassalamak, açyk zeýkeşleriňhanasynda suw ösümlikleri ösýän meýdançany gurmak, hasaplamak we onyulanmagyň düzgünini işläp düzmegi öz içine alýar. Suwaryş ulgamlarynda ýokarysuw ösümlikleriniň toplumyndan: gamyş, ýeken we beýlekilerden durýan suwösümlikleri ösýän meýdança esasy suw goraýjy inžener desga bolup hyzmat edýär.Suw ösümlikleri ösýän meýdança suwaryş ulgamlarynda özüniň ýerleşişi wemaksady boýunça suwuň sakasyndakylara, hanadakylara, kenardakylara wezeýkeşleriň gutaran ýerlerindäkilere bölünýär. Zeýkeş toplumlarynda esasy suwarassalaýjy çäreler üçin hanada (1-nji a surat) we zeýkeşleriň kenarlarynda (1-nji bsurat) gurulýan suw ösümlikleri ösýän meýdançalary içki hojalyk zeýkeşleriniňhojalygara zeýkeşlere guýýan ýerlerinde gurmaklyk teklip edilýär.Hana suw ösümlikleri ösýän meýdançany açyk zeýkeşleriň hanasynyň giň wesuwuň çuňlugynyň pes ýerinde gurmaklyk maslahat berilýär hem-de kese kesigindenzeýkeşiň suwunyň hemme mukdary geçer ýaly edip hasaplanylýar. Suw ösümlikleri65