Adobe Acrobat file (.pdf, 2Mb)

A.M.Penjiýew, B.D.MammetsähedowDIKELDILÝÄN ENERGIÝA ÇEŞMELERINI ULANMAGYŇ ÖZÜNEDÜŞÝÄN GYMMATYXX asyryň ahyrynda esasy energiýa çeşmeleriniň dünýäde sarp edilişiniňmöçberi degişlilikde nebitiň ölçeginde alnanda 11 mlrd. tonna boldy, dikeldilýänelektrik çeşmeleriniň (DEÇ) paýy bolsa, 20%-den geçmedi (biomassa − 12%,gidroenergiýa − 6%, ýel energiýasynyň çeşmeleri we beýleki dikeldilýän energiýaçeşmeleri − 2%).Häzirki wagtda dikeldilýän energetikanyň energetiki enjamlarynyň ýyllyköndüriliş möçberi 1,6 mlrd. dollara barabardyr. Olaryň satylyşynyň möçberi ýylda15% artýar. Dünýäde ýel elektrik stansiýalarynyň (ÝES) kesgitlenen kuwwatlylygy4000 MWt-e deň, onuň bahasy 800-1200 dollar kWt barabar, gün energiýasy bilenýyladyş we gyzgyn suw bilen üpjün ediş ulgamynyň kuwwatlylygy 2000 MWt-e deň,onuň bahasy 800-1200 dollar kWt barabar, gün energiýasy bilen işleýänelektrostansiýalaryň kuwwatlylygy 500 MWt, onuň bahasy 7000-9000 dollar kWtbarabar.Gidroenergetikanyň, ýel energetikasynyň, gün energiýasy arkaly ýylylyküpjünçiliginiň we elektrik tilsimaty, biomassadan energiýany almagyň usulyýetitäjirçilik maksatlar üçin ulanmaga taýýardyr we däp bolan energetiki tilsimatlarahakyky bäşdeşligi döredýär.Çölleri özleşdirmegi çaltlandyrmagyň we çölde bölek-bölek ýerleşen ilatyňdurmuş-ykdysady ýaşaýşynyň şertlerini gowulandyrmagyň möhüm serişdeleriniň biridikeldilen energetikadyr. Bu ekologiýa taýdan arassa energiýa çeşmeleri arkaly çöldeenergiýa üpjünçiligini çözüp bolar.Türkmenistanda gün energiýasynyň şu aşakdaky ätiýaçlyklary bar: Oguzaýynda günüň ýagty wagtynyň dowamlylygy 16 sagada, Bitaraplyk aýynda 8-10sagada ýetýär, ýylda 300-e golaý gün güneşli bolýar; günüň ýagtylygynyň düşýänwagtynyň dowamlylygy ýylda 2500-3100 sagatdyr, tomsuna bolsa, aýda 320-400sagatdyr [5-8].Gün energiýasynyň durnuksyzlygy howanyň ýagdaýyna gije-gündiziň wagtynaýylyň paslyna baglylygy onuň esasy ýetmezçiligidir. Durmuşda bu elektrik energiýasybilen özbaşdak üpjün edilende, gün bilen işleýän elektrik stansiýasynyňakkumulýatorynyň ýa-da ätiýaçdaky generatorynyň bolmalydygyny, energiýa ulgamyişlände bolsa gün bilen işleýän elektrik stansiýasynyň kuwwatynyň energiýaulgamynyň kuwwatynyň 15%-inden geçmeli däldigini aňladýar.Ekologik häsiýetnamalary boýunça DEÇ-leriň içinde bäsdeşlige ukyplysygünden we ýelden alynýan energiýadyr.Gün fotoelektrik stansiýalary kerosin guýulýan çyralaryň, gury elementleriň,akkumulýatorlaryň, energiýa ulgamyndan ep-esli uzaklykda we güýjenmäniň kuwwatypes bolanda bolsa dizel elektrik generatorlarynyň hem-de EGL-iň deregini tutýarlar.Häzirki wagtda gün fotoelektrik modullarynyň dünýäde öndürilişiniň möçberi73