okul dergisi

Sezen Gürüf Başekim
Filmi, nostalji bağlamında ele alan bir çalışmaya ise rastlanmamıştır.
Film, toplumsal değişme temasına sahip olması; Osmanlı İmparatorluğu'
nun kuruluş döneminde geçmekle birlikte, güncel durumla bağlantı kurması;
çok defalar dile getirildiği üzere (ör. Erksan, 1997; 2007 ve Çağlar
Öztürk, 2007: 270, 271), Türk sinemasının temelini oluşturan Karagöz
oyununu ve karakterlerini konu alması ve içeriğinin Batılılaşma tarihi ve
Türk sineması tarihi ile ilgili konu ve tartışmaları kapsar nitelikte olması
nedeniyle tercih edilmiştir.
Türk edebiyat ve sosyolojisinde Batılılaşma olgusuna ilişkin, karmaşık
ve çoklu süreçlere işaret eden geniş bir literatür mevcuttur. Bununla birlikte
çalışmada, Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü filmi, Batılılaşma ve
sorunlarını, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş döneminden itibaren ele
alıp sorgulamasıyla özgün bir yaklaşım ortaya koyan Kemal Tahir'in
( l 910-1973) görüşlerinden hareketle ele alınmaktadır. Kemal Tahir ve filmin
yönetmen/senaristi Ezel Akay'ın görüşlerinde, devlet ve toplum konusunda
belirgin ayırımlar bulunmaktadır. 3 Ancak, Metin Erksan'ın
(2007) film üzerine yazdığı yazı bir ipucu olarak kabul edilirse, bugünün
sorunlarının kaynağının Osmanlı'nın kuruluş dönemine kadar götürülmesi
ve tarihe yaklaşım biçimi bakımından benzeşen pek çok nokta da mevcuttur.
Türk düşün ve roman dünyasını, hem roman, hem toplum üzerine
derinlemesine düşünen sınırlı sayıqaki yazarlardan biri olarak tanımlanan
(Kayalı, 2010:207) Tahir, aynı zamanda Türk sineması ve Türk düşüncesinin
önemli bir kesişme noktasını temsil etmesi bakımından da önem taşımaktadır.4
Tahir'in görüşleri üzerinden yapılacak bir okuma, filmi Batı-
Deniz Bayraktar (2009), "Bir Türk Filmi Olarak Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü" ; Senem
Duruel Erkılıç (2014), Türk Sinemasında Tarih ve Bellek.
3 Devletçiliğin bu coğrafyanın en büyük hastalığı olduğunu belirten Akay (Tezcan, 2012); tari·
he dikey değil de yatay biçimde baktığını, filmi yaparken, gündelik hayat nasıldı; siyasal durum
neydi gibi sorulann cevabını aradığını; Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü'nün tarihi, ancak
güncel bir film olduğunu çünkü birçok şeyin bugün hala sürdüğünü belirtmektedir. Filme yönelik
eleştirilerle ilgili tepkisini (Çelik, 2006: 65); "Bursa'yı bir şarapçı şehri gibi göstermişsin
diyorlar. Atalarımız içki içmezdi, küfür etmezdi demeye getiriyorlar. Ne oldu peki? Cumhuriyetle
birlikte bir vahiy indi de, biz içkiye o zaman mı başladık, küfretmeyi sonradan mı öğrendik?
Tasavvufta aşk şarabı diye bir şey var" sözleriyle dile getiren Akay, Türkiye'nin bir kimlik
problemleri ülkesi olmasından ötürü, tarihi bir hikaye anlatmanın karşısında çok sayıda ideolojik
engel bulunduğunu belirtmektedir. Filmde elinden geldiğince ideolojik davranmamaya çalıştığını
belirten Akay, altını çizmeye çalıştığı şeyin tasavvuf olduğunu; kendi yorumunun garip,
hatta ateist bile denebilecek bir tasavvuf yorumu olduğunu ifade etmektedir (Çelik, 2006: 66).
4 Kemal Tahir düşünceleriyle Ulusal Sinema Akımı'na temel oluşturmuş; başta Halit Refığ
olmak üzere Ö. Lütfi Akad, Metin Erksan gibi yönetmenler üzerinde çeşitli derecelerde etkisi
olmuştur. Bunun yanısıra Tahir'in senaryosunu yazdığı filmler ve eserlerinden yapılan uyarlamalar
şu şekilde sıralanabilir (Yılmaz, 20 12:420-431 ): Murat Aşkın mahlasıyla yazdığı, Beş
Kardeştiler (1962, Atıf Yılmaz), Battı Balık (1962, Atıf Yılmaz), Azrail'in Habercisi (1963,
Atıf Yılmaz), Yann Bizimdir (1963, Atıf Yılmaz); Kemal Tahir'e ait olduğu belirtilen ancak
69