Sarajevo, jesen 2008, broj 26, godina XII
Sarajevo, jesen 2008, broj 26, godina XII
Sarajevo, jesen 2008, broj 26, godina XII
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NAUKA U PRAKSI<br />
ASPIrIN JE I LIJEK zA bILJKE<br />
Salicilna kiselina stimuliše otpornost biljaka protiv bolesti i štetočina<br />
Pesticidi su odigrali epohalnu ulogu<br />
u poljoprivredi, odnosno proizvodnji<br />
hrane. Međutim, u novije<br />
vrijeme njihova primjena se nastoji<br />
smanjiti zbog ekonomskih i ekoloških<br />
razloga. To se postiže primjenom raznih<br />
preventivnih, fizičkih, mehaničkih i<br />
bioloških metoda koje smanjuju potrebu<br />
za pesticidima. Među tim metodama<br />
posebno mjesto zauzima korištenje<br />
biljaka otpornih prema bolestima i<br />
štetočinama.<br />
Rijetko se ko upita zašto su neke<br />
biljke ili sorte, odnosno hibridi, otporne<br />
prema nekim bolestima i štetočinama<br />
a neke nisu. Sada se nastoji koristiti<br />
prirodna otpornost biljaka, ili im se<br />
Hiljade prirodnih hemikalija ulaze u naše tijelo<br />
nastoji ona izazvati ili povećati raznim<br />
načinima, od klasične selekcije bilja,<br />
zatim novog genetičkog inženjeringa<br />
transferom gena, do izazivanja proizvodnje<br />
materija u biljci koje će je činiti<br />
otpornom.<br />
Profesor Ames sa Kalifornijskog<br />
univerziteta u Berkliju podvlači da<br />
biljke, uključujući i one koje koristimo<br />
za hranu, mogu da proizvode vlastite<br />
prirodne pesticide koji ih štite od insekata<br />
i gljivica. Koncentracija prirodnih<br />
pesticida je mnogo veća nego vještačkih<br />
i mjeri se hiljadama dijelova na milion,<br />
dok se koncentracija većine sintetičkih<br />
pesticida mjeri u ppm ili ppb (milionitih<br />
ili milijarditih dijelova). Po ocjeni<br />
tog autora, Amerikanci jedu dnevno oko<br />
1500 mg prirodnih pesticida ili 10.000<br />
puta više nego vještačkih. On smatra<br />
da je polovina tih prirodnih pesticida<br />
kancerogena.<br />
Rodricks proširuje ovu misao i<br />
navodi da hrana značajno doprinosi<br />
pojavi raka čovjeka, da mi ne znamo<br />
mnogo zašto je to tako, ali je to sigurno<br />
mnogo kompleksnije nego količina i<br />
oblik masnoće i vlakana koje uzimamo<br />
u hrani. Možda industrijski proizvodi<br />
nisu glavni čovjekovi kancerogeni, mis-<br />
li on, nego to mogu biti prirodni proizvodi.<br />
Neki prirodni sastojci hrane mogu<br />
zaštititi čovjeka od nekih vrsta raka, a<br />
povećati rizik od drugih karcinoma. I<br />
neki industrijski proizvodi imaju ista<br />
takva svojstva. Hiljade prirodnih hemikalija<br />
ulaze u naše tijelo i one na različit<br />
način stupaju u interakcije sa sastojcima<br />
tjelesnih ćelija i njihovih hemikalija,<br />
pa neke od interakcija iniciraju ili<br />
pojačavaju procese koji vode u različite<br />
bolesti. Mi smo daleko od razumijevanja<br />
velikog dijela tih procesa, ali vrijedi<br />
Prof.dr. T. Šarić<br />
pokušati, zaključuje autor.<br />
Američki naučnici u državi<br />
Vašingtonu nedavno su ustanovili da<br />
salicilna kiselina (aspirin) može da<br />
proizvede prirodnu otpornost biljaka<br />
prema štetnim gljivicama, bakterijama i<br />
virusima. O tome piše časopis Agricultural<br />
Research.<br />
Istraživači su otkrili osobinu stečene<br />
sistemske otpornosti (SAR – systemic<br />
aquired resistance).<br />
Biljke proizvode salicilnu kiselinu,<br />
naročito kada ih napadne patogen.<br />
Međutim, odnedavno se industrijski<br />
proizvodi salicilna kiselina (koja<br />
je izvorno pronađena u unutrašnjoj<br />
kori vrbe) za prskanje biljaka, čime<br />
se izaziva otpornost tih biljaka prema<br />
patogenima. Ovo naročito važi da paradajz,<br />
špinat, salatu i duhan, ali može<br />
i za druge biljke. Sada se ova tehnika<br />
najviše ispituje na krompiru. Ako ova<br />
ispitivanja dadnu očekivane rezultate,<br />
to će uveliko smanjiti potrebu prskanja<br />
krompira sintetičkim pesticidima protiv<br />
bolesti i insekata.<br />
Istraživač Navarre navodi da inficirane<br />
biljke obolijevaju zato što na<br />
vrijeme ne aktiviraju vlastite odbrambene<br />
mehanizme. Salicilna kiselina im<br />
može pomoći da te mehanizme aktiviraju<br />
čim jedna spora gljivice padne na<br />
list biljke. Biljka tada sintetiše antimikrobne<br />
supstance koje je štite od prisutnog<br />
patogena. Sada se naročito ispituje<br />
mogućnost stvaranja odbrane krompira<br />
na ovaj način protiv viroza. Proučava se<br />
kojim dozama salicilne kiseline može se<br />
postići najbolji efekat.<br />
Ispituje se koji gen reguliše ovaj vid<br />
stvaranja otpornosti biljaka kako bi se<br />
oplemenjivanjem bilja stvorile sorte<br />
prirodno otporne prema nekim bolestima<br />
ili štetočinama.<br />
Kao što vidimo, aspirin bi, nakon<br />
što već 105 <strong>godina</strong> služi ljudima protiv<br />
raznih bolesti, uskoro mogao biti i<br />
sredstvo u zaštiti bilja, odnosno stimulator<br />
njihove otpornosti protiv bolesti<br />
i štetočina, što bi značajno smanjilo<br />
potrebu za pesticidima. n<br />
FONDEKO SVIJET, <strong>26</strong>/<strong>2008</strong>.<br />
21
Change language