Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Nikolla Perdhiku<br />
Libër mësuesi për tekstin<br />
“MATEMATIKA 6”
Botues:<br />
Latif AJRULLAI<br />
Rita PETRO<br />
Redaktore letrare:<br />
Vasilika DINI<br />
Arti grafik:<br />
Emanuela LUMANI<br />
Marsel NDOJA<br />
© <strong>Albas</strong> 2007<br />
Ribotim, 2010<br />
Shtëpia Botuese <strong>Albas</strong><br />
Në Tiranë: Rr. Budi, Pall. “Classic Construction”,<br />
zyra nr. 2<br />
Tel/Fax: ++ 355 4 2379184<br />
e-mail: albas_tr@yahoo.com<br />
Në Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105<br />
Tel: 044 344047<br />
e-mail: albas_te@yahoo.com<br />
Në Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.47<br />
Tel: 038 5457139<br />
e-mail: albas_pr@yahoo.com
Hyrje<br />
Zbatimi me sukses i programit të<br />
matematikës nuk mund të kuptohet pa rolin<br />
shumë të rëndësishëm të mësuesit si përçues<br />
dhe transmetues i ideve të programit.<br />
Për t’iu ardhur në ndihmë mësuesve (veçanërisht<br />
mësuesve të rinj) po botoj me këtë tekst ndihmës<br />
që shoqëron tekstin e nxënësit <strong>Matematika</strong> 6.<br />
Nuk duhet menduar se ky tekst është<br />
konceptuar si ditari i mësuesit, sepse ditari ka<br />
disa etapa të tjera që këtu anuk janë trajtuar.<br />
Po të shikohet me kujdes më shumë është<br />
trajtuar mënyra e zhvillimit të mësimit.<br />
Për shumë tema, zhvillimi i mësimit mund të<br />
jetë trajtuar në më shumë se një faqe dhe<br />
mësuesi mund të mendojë se nuk do t’i premtojë<br />
koha, se mësuesi nuk lexon, por shpjegon.<br />
Mënyra se si është ndërtuar ora e mësimit në<br />
tekstin e nxënësit, mësuesit i jep mundësi për<br />
të përdorë metodat bashkëkohore të gërshetuar<br />
me metodat tradicionale (të cilat jepen dhe në<br />
këtë tekst). Dihet se në matematikë një ushtrim<br />
mund të zgjidhet në disa mënyra. Për këtë në<br />
disa raste janë dhënë disa mënyra zgjidhjeje<br />
që në tekstin e nxënësit nuk janë. Konkretisht:<br />
te tema krahasimi i dy thyesave, në tekstin e<br />
nxënësit janë dhënë dy mënyra.<br />
1. Thyesat kthehen në emërues të njëjtë dhe<br />
krahasohen numëruesit.<br />
2. Thyesat, me anë të rregullit të shumëzimit<br />
kthehen në numërues të njëjtë dhe krahasohen<br />
emëruesit.<br />
Në tekstin e mësuesit jepet dhe një mënyrë<br />
5 3<br />
tjetër. Për të krahasuar thyesat dhe<br />
7 5<br />
veprohet kështu:<br />
Shumëzohet numëruesi i thyesës së parë me<br />
emëruesi e thyesës së dytë, shumëzohet<br />
numëruesi i thyesës së dytë me emëruesin e<br />
thyesës së parë. Nëse prodhimi i parë del më i<br />
madh se prodhimi i dytë, atëherë thyesa e parë<br />
është më e madhe se thyesa e dytë, nëse<br />
prodhimi i parë del më i vogël se prodhimi i dytë,<br />
thyesa e parë është më e vogël se thyesa e dytë.<br />
Me qenë se 5 . 5 > 7 . 3 atëherë > ( nuk ka rëndësi<br />
të shpjegohet pse arrijmë në këtë përfundim).<br />
Mendoj që atje ku mësuesi mendon se mund të<br />
jetë më e kuptueshme mënyra e trajtuar në<br />
tekstin e mësuesit, e zhvillon ushtrimin si në<br />
tekstin e tij. Shpesh theksohet se tekstet janë të<br />
ngarkuara. Por ngarkesën mund ta bëjë dhe<br />
mësuesi. Për këtë në shumë tema theksohet se<br />
deri ku duhet të arrihet në dhënien e një koncepti.<br />
P.sh., te kreu i pestë. Dihet se kemi dy tipare<br />
diskret dhe të vazhdueshëm. Theksohet se nuk<br />
duhet të kalohet në tiparin e vazhdueshëm për<br />
dy arsye. E para se është e vështirë për moshën<br />
dhe e dyta se, kur të ndërtohen diagramet, lind<br />
nevoja e klasave, e cila e vështirëson më tepër<br />
konceptin<br />
Në tekstin e mësuesit tërhiqet vazhdimisht<br />
vëmendja për të punuar në mënyrë të<br />
diferencuar me tri nivelet e nxënësve. Kjo është<br />
mbajtur parasysh si në hartimin e objektivave,<br />
ashtu dhe në punën me këto nivele në klasë<br />
dhe në punën e pavarur në shtëpi.<br />
Shpresojmë se ky tekst të ndihmojë për të<br />
arritur rezultatet e dëshiruara në mësimin e<br />
lëndës së matematikës.<br />
35 JAVË X 4 ORË/JAVË = 140 ORË<br />
ORË MËSIMI 98 ORË<br />
TESTE KONTROLLI 14 ORË<br />
ORË NË DISPOZICION 28 ORË<br />
GJITHSEJ<br />
140 ORË<br />
3
Kreu i parë<br />
Tema 1.1 Numrat thyesorë.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të shkruajë thyesa të ndryshme,<br />
- Të dijë të përcaktojë numëruesin dhe emëruesin e thyesës,<br />
- Të dijë të përcaktojë njësinë thyesore,<br />
- Të dijë të përcaktojë thyesat dhjetore.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelë me figura për të nxjerrë kuptimin e thyesës.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
-Kllaster<br />
- Diskutim<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi u drejtohet nxënësve:<br />
a) Shkruani dy numra natyrorë me dy shifra.<br />
b) Shkruani dy numra natyrorë me katër shifra, ku shifra e dhjetësheve të jetë zero dhe<br />
shifra e mijësheve të jetë dy.<br />
c) Shkruani me shifra numrat:<br />
- pesëqind e tridhjetë e dy,<br />
- katërqind e dy,<br />
- dyzet e pesë milionë e tridhjetë e dy mijë e pesë.<br />
Nëse nga nxënësi që ngrihet në dërrasë përgjigjet janë të gabuara, mësuesi kërkon<br />
përgjigje nga nxënësit e tjerë.<br />
- Mbasi ka mbaruar punën përgatitore, mësuesi fillon temën e re. Fillon me radhë<br />
shembujt.<br />
Për shembullin 1 mësuesi u tregon disa lapsa dhe kërkon nga nxënësit ta japin sasinë me numër.<br />
Për shembullin 2 mësuesi merr një mollë (ose ndonjë objekt tjetër) dhe e ndan në dy<br />
pjesë të barabarta dhe kërkon nga nxënësit se e sata pjesë e mollës është një prej pjesëve.<br />
Përgjigjja e saktë do të jetë një e dyta. Mësuesi u drejtohet nxënësve: Ky numër që<br />
shprehu sasinë e mësipërme nuk është numër natyror.<br />
Për shembullin 3, do të përdorë tabelën e përgatitur. Në tabelë, mësuesi shprehet:<br />
Drejtkëndëshat i kemi ndarë në tri pjesë. Në figurën e parë nga dy ndarje kemi ngjyrosur<br />
një, në të dytën nga tri ndarje kemi ngjyrosur dy dhe në të tretën përsëri nga tri ndarje<br />
kemi ngjyrosur një. Këto sasi, thekson mësuesi, nuk mund t’i shprehim me numra natyrorë,<br />
prandaj lind nevoja e futjes së kuptimit të një numri tjetër.<br />
- Në këtë moment mësuesi jep përkufizimin e thyesës:<br />
- quhet numër thyesor ose shkurt thyesë. Mësuesi duhet të theksojë se do të<br />
përdoret shkurt thyesë.<br />
12
-ja quhet numërues dhe është një numër natyror ose zero, kurse<br />
dhe është një numër natyror.<br />
-ja quhet emërues<br />
Thyesa lexohet mbi .<br />
- Shënimet kujdes dhe vini re duhet të jenë në qendër të punës së mësuesit. Mbasi të<br />
ketë sqaruar mirë dy shënimet që thamë mësuesi kalon dhe njëherë te shembulli 3.<br />
- Te figura 1 thamë se nga tri ndarjet kemi ngjyrosur dy, tani që futëm kuptimin e thyesës<br />
themi se kemi ngjyrosur e drejtkëndëshit. Në figurën 2 themi se kemi ngjyrosur e<br />
drejtkëndëshit. Për figurën 3 nuk mund ta shprehim me thyesë pjesën e ngjyrosur se<br />
ndarjet nuk janë të barabarta.<br />
- Mbas këtyre sqarimeve për figurat e shembullit, mësuesi jep disa thyesa.<br />
- Mësuesi sqaron se shumë thyesa mund të kenë emëruesin 10 ose shumëfisha të<br />
dhjetës si<br />
etj. Këto quhen thyesa dhjetore.<br />
- Kurse thyesat që kanë numëruesin 1 do të quhen njësi thyesore, si: etj.<br />
- Përsëri mësuesi bën interpretimin e mëtejshëm të shembullit 3, figura 2.<br />
Thyesa tregon se kemi ngjyrosur 2 njësi thyesore të barabarta me .<br />
- Së fundi mësuesi zhvillon shembullin 4. Mësuesi përgjigjet se thyesa tregon se<br />
njësia thyesore është<br />
dhe kemi marrë 5 njësi të tilla.<br />
- Në tabelë mësuesi duhet të ketë ndërtuar kllasterin (ta ketë në tabelë për të kursyer kohë).<br />
thyesa me<br />
emërues 1<br />
njësi<br />
thyesore<br />
Thyesa<br />
thyesa<br />
dhjetore<br />
- Mbas këtyre trajtimeve mësuesi vë klasën në punë të pavarur me ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Kush nga nxënësit e zgjidh i pari ngrihet në dërrasë nga mësuesi.<br />
- Kur të jenë përfunduar dhe ushtrimet mësuesi bën përforcimin e mësimit duke kërkuar<br />
nga nxënësit që të përgjigjen për pyetjet që janë në rubrikën duhet të mbani mend.<br />
Nëse ka kohë zhvillon ushtrimet 5, 6 dhe 7, faqe 5 që janë në librin e ushtrimeve për nxënësin.<br />
Në fund jep detyrat e shtëpisë. 1,2,3 dhe 4, faqe 5 në librin e ushtrimeve të nxënësit.<br />
Për nxënësit me rezultate të mira jep dhe ushtrimet 9 dhe 10, faqe 5.<br />
13
Tema 1.2 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet:<br />
- Të ketë fituar shprehi në përcaktimin e njësive thyesore.<br />
- Të përcaktojnë një thyesë në situata jo standarde (si te ushtrimi 5).<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Vizore për ndërtim figurash.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi u drejton nxënësve këto pyetje:<br />
- Cili quhet numër thyesor? Shkruani dy thyesa.<br />
- Cila quhet njësi thyesore? Shkruani dy njësi thyesore.<br />
- Cilat quhen thyesa dhjetore? Shkruani dy thyesa dhjetore.<br />
- Mund të shkruani 2 si thyesë? Nëse po, shkruajeni.<br />
Mësuesi zhvillon me klasën ushtrimin 4 dhe 5. Këto ushtrime të zhvillohen nga çdo<br />
nxënës në fletore. Pastaj mësuesi pyet: Cila nga këto është thyesë dhjetore? Po njësi<br />
thyesore është ndonjë prej tyre?<br />
- Mbasi të jetë bindur se ushtrimi është kuptuar, mësuesi kalon në ushtrimin 6. Ngrihen<br />
dy nxënës në dërrasë për të ndërtuar figurat.<br />
Mësuesi punon vetë në klasë ushtrimin 6(d), kurse c e punon në dërrasë një nxënës.<br />
Pasi bindet se është arritur ajo që ka planifikuar, jep detyrat e shtëpisë.<br />
Mendoj se duhet të jenë 1, 2, 6( b, e), 7(a, b), 8.<br />
Për ushtrimin 7 mësuesi jep udhëzim duke u kujtuar nxënësve pyetjet 1, 2, 3 në fillim të mësimit.<br />
Ushtrimi 9 u jepet nxënësve shumë të mirë. Mendoj që në fillim të mos u jepet udhëzim.<br />
Nëse orën e ardhshme nuk e kanë bërë, mund t’u jepet udhëzim.<br />
Gjithashtu u rekomandon për punë të pavarur, jo të detyruar, dhe ushtrimet e faqes 6,<br />
në librin e ushtrimeve.<br />
Tema 1.3 Thyesat e barabarta<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë cilat quhen thyesa të barabarta.<br />
- Të fitojë thyesa të barabarta me anë të rregullit të shumëzimit.<br />
- Të fitohen thyesa të barabarta me anë të rregullit të pjesëtimit ose të thjeshtimit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelë ku të jenë vizatuar figurat 1, 2 dhe 3.<br />
Metodat që do të<br />
përdoren:- - Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Puna individuale<br />
14<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
- Mësuesi zhvillon punën përgatitore. U kërkon nxënësve të shkruajnë në fletore thyesën<br />
me emërues dy dhe numërues një, thyesën me emërues katër dhe numërues dy, thyesën<br />
me emërues tetë dhe numërues katër.
- Pyet nxënësit: A ka ndonjë lidhje ndërmjet tyre? Mësuesi pret dy përgjigje: 1. Po, janë<br />
të barabarta dhe 2. nuk dimë gjë. Nëse merr të parën, mësuesi thekson se është e<br />
vërtetë. Por dhe po nuk merr përgjigjen e pritshme, kalon në figurat e tabelës.<br />
- Mësuesi thekson se të tre drejtkëndëshat e mëdhenj janë të barabartë. Në figurën 1<br />
drejtkëndëshi është ndarë në dy pjesë dhe është ngjyrosur një pjesë. Cila është thyesa<br />
që përfaqëson pjesën e ngjyrosur në figurën e parë? Duhet të marrë përgjigjen një e dyta<br />
(nëse është kuptuar mësimi i një ore më parë). Nëse nuk merr këtë përgjigje, mësuesi i<br />
drejton klasës pyetjen tjetër. Në sa pjesë është ndarë drejtkëndëshi? Përgjigjja do të jetë<br />
dy. Pastaj vazhdon mësuesi: Nga dy sa kemi ngjyrosur? Përgjigjja një. Pra, si jepet me<br />
thyesë? Mendoj se përgjigjja do të jetë ajo që kërkohet.<br />
Figura dy është ndërtuar duke ndarë çdo pjesë të figurës së parë në dy pjesë të barabarta.<br />
Pyet: Cila është thyesa që përfaqëson pjesën e ngjyrosur në këtë figurë? Duhet të marrë<br />
përgjigjen dy të katërta. Nëse nuk merr këtë përgjigje mësuesi vazhdon si në figurën një.<br />
Figura e tretë është ndërtuar duke ndarë çdo pjesë të figurës së dytë në dy pjesë të barabarta.<br />
Pyet: Cila është thyesa që përfaqëson pjesën e ngjyrosur në këtë figurë? Duhet të marrë<br />
përgjigjen katër të tetat. Nëse nuk merr këtë përgjigje mësuesi vazhdon si në figurën një.<br />
- Në këtë moment mësuesi drejton me shumë kujdes pyetjen: Në të tri figurat pjesa e<br />
ngjyrosur ka ndryshuar? Përgjigjja duhet të jetë jo. Atëherë dhe numri që shpreh këtë<br />
sasi nuk ndryshon. Prandaj thyesat një e dyta, dy të katërtat dhe katër të tetat janë të<br />
barabarta.<br />
- Por ne nuk do të rrimë të ndërtojmë figura për të treguar se janë apo jo të barabarta<br />
thyesat. Prandaj thotë mësuesi: shikoni me kujdes thyesat<br />
Si janë marrë thyesa e dytë dhe e tretë nga thyesa e parë? Mësuesi pret përgjigje.<br />
Thyesa e dytë merret nga e para duke shumëzuar me dy si numëruesin dhe emëruesin,<br />
e treta nga e para merret duke shumëzuar me katër si numëruesin dhe emëruesin. Nëse<br />
nuk merr këto përgjigje, mësuesi i drejtohet klasës: emëruesi i thyesës së dytë si mund<br />
të fitohet me ndihmën e emëruesit të thyesës së parë? Mund të marrë përgjigje duke i<br />
shtuar një ose duke e shumëzuar me dy. Do të pranojë të dytën. Po numëruesi i thyesës<br />
së dytë si merret nga numëruesi i thyesës së parë? Edhe këtu do të pranojmë përgjigjen<br />
me shumëzim. Kështu vepron dhe për thyesën e tretë.<br />
Mësuesi i drejtohet klasës:<br />
- Si mund të formojmë thyesa të barabarta me një thyesë të dhënë? Përgjigjet mund të<br />
jenë nga më të ndryshmet. Por mësuesi jep përgjigjen:<br />
- Po të shumëzohet (ose pjesëtohet) numëruesi dhe emëruesi i një thyese me të njëjtin<br />
numër natyror formohet një thyesë e barabartë me thyesën e dhënë. I pari quhet rregulli<br />
i shumëzimit dhe i dyti rregulli i pjesëtimit ose thjeshtimit.<br />
- Tani mësuesi kalon në punimin e shembujve 1 dhe 2, duke argumentuar veprimet si<br />
në libër. Kur të zhvillojë shembullin 3, mësuesi në përfundim duhet të theksojë se thyesat<br />
që dalin pas zbatimit të rregullit të pjesëtimit janë të pathjeshtueshme.<br />
- Nga ushtrimet mësuesi duhet punojë 1. Për këtë ushtrim mësuesi thekson se një<br />
barazim është i vërtetë dhe ky duhet gjetur. Mësuesi bashkë me nxënësit duhet të<br />
kontrollojnë se ku është zbatuar saktë një nga rregullat e fitimit të thyesave të barabarta,<br />
i shumëzimit ose pjesëtimit. Duhet të rrethohet b. Në klasë me punë të pavarur duhet të<br />
15
punohet 2(d), 3(c), 4(c) dhe 5(c).<br />
- Pasi jep dhe detyrat e shtëpisë, që mund të jenë 2(a, b), 3(a, b), 4(a, b) dhe 5(a), bën<br />
përforcimin teorik duke kërkuar të formulojnë rregullin e shumëzimit dhe thjeshtimit për<br />
të fituar thyesa të barabarta.<br />
- Rekomandon dhe ushtrime me dëshirë në librin e ushtrimeve.<br />
Tema 1.4 Kriteret që një numër të plotpjesëtohet me 2, 3, 4, 5<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se cili është ndryshimi ndërmjet pjesëtimit dhe plotpjesëtimit.<br />
- Të dallojë numrat e thjeshtë.<br />
- Të dijë kriteret që një numër të plotpjesëtohet me 2, 3, 4, 5.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren.<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
- Mësuesi zhvillon punën përgatitore duke iu drejtuar nxënësve:<br />
- Pjesëtoni numri 8 me 2. Ka mbetje gjatë pjesëtimit? Pjesëtoni numrin 24 me 5.<br />
Ka mbetje?<br />
Përgjigjet janë jo dhe po për të dytën. Mësuesi këtu jep përkufizimin që ka në tekst se<br />
kur pjesëtimi quhet plotpjesëtim. Po këtu jepet se kur një numër a është shumëfish i një<br />
numri b duke zhvilluar shembullin 1. Kurse, duke zhvilluar shembullin 2, jep kuptimin e<br />
numrave të thjeshtë ose primë.<br />
Kriteri që një numër të plotpjesëtohet ose jo me 3 duhet të nxirren nëpërmjet shembullit<br />
3 (a, b) (nuk duhet shënuar shembulli 4 b, sepse b i takon 3).<br />
Kurse me punë të pavarur të nxënësve, nxirret kriteri që një numër plotpjesëtohet ose<br />
jo me 4, duke zhvilluat ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Për të nxerrë kriterin se një numër të plotpjesëtohet ose jo me 5 mësuesi punon me nxënësit<br />
ushtrimet 3, 4 dhe 5.<br />
Mbas përfundimit të çdo ushtrimi mësuesi duhet të theksojë se çfarë treguam, jo të<br />
thotë se vërtetuam, sepse vërtetimi bëhet për rastin e përgjithshëm.<br />
- Nga ushtrimet që janë në fund të temës, mësuesi punon me nxënësit ushtrimet 1, 2, 3, 4<br />
(për secilin ushtrim zgjidhet e treta).<br />
Mbasi ka përfunduar dhe këto, mësuesi duhet t’i kthehet shënimit, të cilin e sqaron, por<br />
duhet të theksojë se nuk është i detyruar. Nxënësit me rezultate shumë të larta duhet të<br />
dinë kriteret e plotpjesëtimit me 9, 25 dhe 11.<br />
Përforcon mësimin duke kërkuar nga nxënësit të japin kuptimin e plotpjesëtueshmërisë<br />
së numrave primë, kriteret e plotpjesëtueshmërisë me 2, 3, 4, 5.<br />
Si detyra shtëpie mund të jepen ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 (të parën dhe të dytën e çdo<br />
ushtrimi). Si punë të diferencuar, ushtrimin 5. Për punë të pavarur të shihen ushtrimet e<br />
faqes 8, te libri i ushtrimeve.<br />
16
Tema 1.5 Pjesëtuesi më i madh i përbashkët<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë rregullin e gjetjes së pjesëtuesit më të vogël të përbashkët.<br />
- Të dijë simbolin që tregon pjesëtuesin më të madh të përbashkët.<br />
- Të dijë se zbërthimi në faktorë të thjeshtë fillon nga më i vogli.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren.<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
- Mësuesi zhvillon punën përgatitore. U kërkon nxënësve që të gjejnë pjesëtuesit e<br />
numrit 6 dhe 12. Pastaj drejton pyetjen: Cilët janë pjesëtuesit e përbashkët?<br />
- Mbasi merr përgjigjen: janë 2, 3, 6, u drejton pyetjen tjetër:<br />
- Ka më të madh? Nëse ka, cili është? Pret përgjigjen është numri 6.<br />
Mësuesi zhvillon shembullin 1 ashtu si është trajtuar në tekst. Pastaj u tregon simbolin<br />
për pjesëtuesin më të madh të përbashkët, duke sqaruar dhe se si lexohet PMP (8, 12) = 4.<br />
Me zgjidhjen e shembullit 2 mësuesi tregon dhe mënyrën e gjetjes së PMP.<br />
Gjatë zgjidhjes mësuesi duhet të këmbëngulë në vendosjen e shkronjës p mbas<br />
pjesëtuesve të përbashkët. Kur të përdorë simbolin për të dhënë PMP përsëri të<br />
këmbëngulë pse ka rëndësi vendosja e shkronjës p. Pra PMP(8, 12) = 2 . 2 = 4<br />
- Mësuesi zgjidh vetë dhe shembullin 3 në të cilin përsëri duhet të ketë kujdes ato që<br />
thamë te shembulli 2.<br />
- Mbasi nxënësit hapin librat, mësuesi ndan klasën në katër grupe. Secilit grup i jep të<br />
zbërthejë një nga numrat e ushtrimit 1. Një nxënës ngrihet në dërrasë për të zbërthyer në<br />
faktorë numrin 225. Mbasi konstaton se klasa ka përfunduar punën, diskuton ushtrimin<br />
e punuar në dërrasë. Për të kontrolluar saktësinë e punës së pavarur, mësuesi ngre në<br />
dërrasë një nxënës nga secili grup për të punuar ushtrimin.<br />
- Nëse ka kohë punon me klasën ushtrimin 2.<br />
- Në përforcim kërkon nga nxënësit mënyrën e gjetjes së PMP, simbolin që përdoret<br />
për të treguar PMP e numrave.<br />
- Për detyrë shtëpie jep ushtrimet 3 dhe 4. Për nxënësit më nivel të lartë jepet ushtrimi<br />
7 dhe 8, faqe 9, te libri i ushtrimeve. Gjithashtu udhëzon nxënësit që duan të punojnë se<br />
ushtrime të tjera mund të gjejnë te libri i ushtrimeve, faqe 9.<br />
17
Tema 1.6 Shumëfishi më i vogël i përbashkët (SHVP)<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë rregullin për gjetjen e SHVP.<br />
- Të dijë smbolin për të treguar shumëfishin më të vogël të përbashkët.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë e diferencuar<br />
18<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
- Mësuesi zhvillon punën përgatitore duke kërkuar nga nxënësit disa shumëfisha të<br />
numrave 2 dhe 12. Mbasi janë shënuar disa prej tyre në dërrasë, mësuesi u drejtohet<br />
përsëri nxënësve të gjejnë disa shumëfisha të përbashkët dhe prej tyre të përcaktojnë më<br />
të voglin. Mësuesi sqaron se kjo është një rrugë për gjetjen e SHVP, por ne do të tregojmë<br />
një rrugë tjetër më të thjeshtë. Dhe punon rregullin që jepet mbas punës përgatitore.<br />
Mbasi ka bërë zbërthimin, tregon simbolin e SHVP (duke treguar dhe se si lexohet) dhe<br />
thekson se: shumëfishi më i vogël i përbashkët i numrave 2 dhe 12 është prodhimi i të<br />
gjithë numrave që janë në shtyllën e djathtë të zbërthimit, pra SHVP (2, 12) = 2 . 2 . 3 = 12.<br />
- Pastaj punon shembullin 1. Gjatë punimit duhet që mësuesi të sqarojë me kujdes çdo<br />
veprim të algoritmit:<br />
a) Duhet filluar nga pjesëtuesit më të vegjël.<br />
b) Këta pjesëtues nuk është e thënë që duhet të jenë të përbashkët.<br />
c) Nëse pjesëtuesi nuk plotpjesëton ndonjë nga numrat, atë e vendosim përsëri<br />
në rreshtin ku vendosim herësit.<br />
d) Pjesëtuesit i gjejmë sipas rregullit të plotpjesëtimit.<br />
- Mësuesi vë në punë klasën për të punuar ushtrimin. Gjeni SHVP (30, 48, 16).<br />
Mbasi konstaton se ushtrimi është punuar nga nxënësit, për të kontrolluar saktësinë<br />
ngre një nxënës në dërrasë.<br />
- Përsëri me klasën punon ushtrimin 1 (duhet bërë një korrigjim SHVP e numrave<br />
36, 27, 54).<br />
- Nëse në klasë ka nxënës shumë të mirë dhe mësuesi është bindur se nga ata është<br />
kuptuar mësimi, u jep atyre ushtrimin 3.<br />
- Mbasi klasa të ketë përfunduar ushtrimin, ngre në dërrasë një nxënës nën mesataren<br />
për të punuar ushtrimin 1. Gjatë kohës kur nxënësit punojnë ushtrimin 1, mësuesi kontrollon<br />
dhe nxënësin ose nxënësit që punojnë ushtrimin 3, duke u dhënë dhe ndonjë udhëzim.<br />
- Në fund bën përforcimin e mësimit duke pyetur kryesisht rregullin e gjetjes së SHVP.<br />
Detyrë shtëpie ushtrimin 2 dhe nxënësve të mirë ushtrimin 4. Për punë të pavarur<br />
udhëzon nxënësit se mund të gjejnë në librin e ushtrimeve, faqe 9 dhe 10.
Tema 1.7 Kthimi i thyesave në emërues të njëjtë.<br />
Objektivat. Nxënësi në fund të mësimit:<br />
- Të dijë cili merret si emërues i njëjtë i emëruesve të disa thyesave.<br />
- Të dijë cila është një nga arsyet që thyesat duhet të kenë emërues të njëjtë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabela e parë me dy figura të barabarta të<br />
ndara në pesë pjesë dhe te njëra të jenë<br />
ngjyrosur tri ndarje dhe te tjetra katër ndarje.<br />
Metodat që do të përdoren.<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
- Tabela e dytë me dy figura të barabarta të ndara njëra në pesë pjesë të barabarta dhe tjetra në<br />
gjashtë pjesë të barabarta. Tek e para janë të ngjyrosura tri ndarje dhe tek e dyta pesë ndarje.<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
- Për punën e diferencuar mësuesi kërkon nga nxënësit që të krahasojnë numrat 5 me<br />
4, 7 me 8, dhe 11 me 10. Pasi merr përgjigje të sakta u drejton pyetjen: Po nëse kemi<br />
thyesat me , cila është më e madhe? Këtu mësuesi duhet të përdorë tabelën e<br />
parë.<br />
Nëse merr përgjigje pozitive, kërkon se si u gjet përgjigjja e saktë. Në tabelën e parë<br />
njësia thyesore është e njëjtë<br />
, me qenë se në figurën e parë kemi tri pjesë të ngjyrosura<br />
dhe në të dytën katër pjesë të ngjyrosura. Nga tabela e parë del se në figurën e dytë<br />
pjesa e ngjyrosur është më e madhe se në figurën e parë. Me që numri që shpreh pjesën<br />
e ngjyrosur të fig. së dytë është<br />
dhe numri që shpreh pjesën e ngjyrosur të fig. së parë<br />
është , atëherë kemi .<br />
Nëse nxënësit nuk arsyetojnë kështu, mësuesi i drejtohet klasës:<br />
- Si janë ndarjet në çdo figurë? Përgjigjja do të jetë: të barabarta.<br />
- Në cilën figurë ka më shumë ndarje të ngjyrosura? Përgjigjja do të jetë tek e dyta.<br />
- Por ajo që ka më shumë ndarje të ngjyrosura me cilën thyesë jepet?<br />
Përgjigjja do të jetë . Pra kemi . Por është e kuptueshme që nuk mund të<br />
veprohet kështu gjithmonë. Prandaj duke u nisur nga ky përfundim të nxjerrim një<br />
konkluzion që është më i zbatueshëm.<br />
- Mësuesi i drejtohet klasës: Çfarë vini re te këto dy thyesa? Mendoj që përgjigjja do të<br />
jetë: kanë emërues të njëjtë. Nëse nuk merr këtë përgjigje, pyet përsëri: Si i kanë emëruesit<br />
thyesat? Përgjigjja: Të barabartë. Po numëruesit? Përgjigja: Të ndryshëm. Cila thyesë<br />
doli më e madhe? Përgjigja: Ajo që ka numërues më të madh.<br />
- Mësuesi kërkon formulimin e këtij përfundimi. Nëse nuk jepet nga klasa, mësuesi thekson<br />
se: ndër thyesat me emërues të njëjtë më e madhe është ajo që ka numërues më të madh.<br />
19
- Mbas këtij konkluzioni mësuesi i drejtohet klasës: Cila nga thyesat është më e madhe<br />
apo<br />
? Pse nuk mund të veprohet si më lart? Çfarë duhet të bëjmë? Nëse mësuesi<br />
nuk merr përgjigjet që duhet e jep vetë. Nuk mund të themi se kush është më e madhe se<br />
nuk kanë të njëjtin emërues.<br />
Pra, le t’i kthejmë në thyesa me emërues të njëjtë. Përsëri i drejtohet klasës: Cili mund<br />
të merret si emërues i njëjtë? Mund të ketë dy përgjigje: është çdo shumëfish i përbashkët<br />
i 5 dhe 6 ose përgjigja e dytë ShVP e 5 dhe 6. Mësuesi duhet të sqarojë se do të merret<br />
SHVP si më i vogli i shumëfishave.<br />
Mësuesi zhvillon shembullin 1. E trajton atë si në tekst. Mbasi gjen SHVP sqaron se cili<br />
quhet faktori plotësues i çdo emëruesi me të cilin duhet shumëzuar numëruesi përkatës.<br />
Pasi shkruan dhe ,<br />
mësuesi i drejtohet klasës: Pse kemi të drejtë të shkruajmë barazimet? Përgjigja: Se<br />
kemi zbatuar rregullin e shumëzimit për formimin e thyesave të barabarta. Pastaj zhvillon<br />
shembullin 2 duke ndjekur ecurinë e shembullit 1.<br />
- Mësuesi vë në punë klasën për të zgjidhur ushtrimin: Ktheni në emërues të njëjtë<br />
thyesat: dhe . Kur konstaton se në klasë është përfunduar ushtrimi, ngre në<br />
dërrasë një nga nxënësit.<br />
- Përsëri mësuesi vë të punojnë individualisht nxënësit për ushtrimet 1(a) dhe 2(a)<br />
duke i ndarë në dy grupe. Pasi të jenë përfunduar ushtrimet, një përfaqësues i çdo grupi<br />
e punon ushtrimin në dërrasë.<br />
- Mësuesi bën përforcimin duke kërkuar nga klasa se si veprohet për të kthyer thyesat<br />
në emërues të njëjtë.<br />
- Nëse nxënësit që kanë pasur për punë të pavarur një orë më parë ushtrimet dhe<br />
4 nuk i kanë zgjidhur, jep udhëzimin. Gjeni të gjithë pjesëtuesit e 36 dhe pastaj shfrytëzoni<br />
kushtin e parë që plotësojnë numrat.<br />
Nxënësit që duan ushtrime të tjera, i gjejnë në tekstin e ushtrimeve, faqe 10.<br />
Tema 1.8 Krahasimi i thyesave<br />
Objektivat. Në fund të mësimit nxënësi:<br />
- Të krahasojë thyesat me emërues të njëjtë.<br />
- Të dijë të krahasojë thyesat me emërues të ndryshëm<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Metoda e diskutimit<br />
- Metoda e punës individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi kërkon nga nxënësit të kujtojnë simbolet e krahasimit < dhe >.<br />
Pastaj kalon në shembullin 1 të cilin e zhvillon si në tekst. Mbasi e ka përfunduar vë në dukje se:<br />
20
1. Nëse thyesat kanë emërues të njëjtë, krahasohen numëruesit, thyesa që ka numërues<br />
më të madh, është më e madhe.<br />
2. Nëse thyesat kanë numërues të ndryshëm, i kthejmë në fillim në emërues të njëjtë<br />
dhe pastaj veprojmë si në rastin e parë.<br />
3. Nëse thyesat kanë numërues të njëjtë, më e madhe është ajo që ka emërues më të vogël.<br />
Mësuesi kalon në shembullin 2. Në këtë shembull mësuesi duhet të këmbëngulë në<br />
gjetjen e emëruesit të njëjtë dhe në përcaktimin e faktorit plotësues. Duhet të sqarojë mirë<br />
barazimin dhe mosbarazimin (duke mos përdorur konceptin mosbarazim, por më i vogël) .<br />
nga del<br />
Shembulli 3, që do të punohet nga mësuesi, ndryshon nga dy të parët, sepse kemi për<br />
të krahasuar tri thyesa.<br />
Mbasi ka mbaruar shembujt, mësuesi ndan klasën në dy grupe dhe njërit grup i jep<br />
ushtrimin a dhe tjetrit b. Kur nxënësit punojnë, mësuesi kalon bankë më bankë dhe<br />
kontrollon punën e nxënësve. Kur ushtrimet përfundojnë, në dërrasë ngrihet një<br />
përfaqësues i çdo grupi për të punuar ushtrimin.<br />
Një nxënës i nivelit nën mesataren punon ushtrimin1(a, b, c). Në dërrasë punohen dhe<br />
3(a) dhe 5(d).<br />
Më pas bën përforcimin e mësimit nga ana teorike duke drejtuar pyetjen: Si krahasohen thyesat?<br />
Mësuesi jep për detyrë shtëpie 2, 3(b, c), 5(b, c, e).<br />
Udhëzon nxënësit se në faqen 10 të librit të ushtrimeve mund të gjejnë ushtrime të tjera.<br />
Tema 1.9 Ushtrime.<br />
Objektivat:<br />
- Të bëhet një përforcim, me ndihmën e ushtrimeve, i njohurive të marra në tetë mësimet<br />
e zhvilluara.<br />
- Të përgatiten nxënësit për testin e kontrollit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Punë individuale duke u kombinuar<br />
me atë në grup<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Ora e ushtrimeve duhet konsideruar më e vështira për t’u organizuar, sepse do të<br />
zhvillohen ushtrime për disa tema mësimi të zhvilluara më parë. Por kjo do të na tregojë<br />
dhe më tepër boshllëqet që mund të jenë krijuar dhe si rezultat i harresës së nxënësve.<br />
Qëllimisht në çdo orë ushtrimesh janë trajtuar dhe shembuj të zgjidhur. Ashtu si në orët e<br />
mëparshme këto ushtrime duhet të punohen nga mësuesi.<br />
21
Mësuesi fillon me shembullin.<br />
Pyetja e parë që u drejton nxënësve është:<br />
Mund të gjej me mend ndonjë nga ju një thyesë ndërmjet dhe ?<br />
Mund të jepet përgjigje e saktë, por probabiliteti më i madh është të jepet përgjigje e<br />
gabuar. Megjithatë mësuesi duhet të jetë i përgatitur për të thënë se është apo jo përgjigje<br />
e saktë. Duke parë përgjigjet mësuesi thekson se duke pasur numërues të barabartë,<br />
thyesa më e madhe se<br />
duhet të ketë emërues më të vogël se 5, por, meqenëse duhet<br />
të jetë më e vogël se<br />
, duhet të ketë emërues më të madh se 4, por numër natyror<br />
ndërmjet 5 dhe 4 nuk ka; prandaj thyesat do t’i kthejmë në emërues të njëjtë.<br />
Kujdes, se nga ndonjë nxënës mund të merrni përgjigjen që emëruesi të mos jetë<br />
numër natyror, por një numër dhjetor, p.sh. 4,2 dhe thyesa që kërkojmë është:<br />
dhe<br />
duke u nisur nga vetia e shumëzimit për të krijuar thyesa të barabarta formon thyesën .<br />
Nxënësi ka të drejtë, por dhe kjo përgjigje ka shumë pak probabilitet. Unë mendoj që<br />
kjo përgjigje duhet pranuar, por besoj se pak do të kuptohet nga nxënësit. Prandaj do të<br />
përdorim tjetër rrugë, atë të kthimit në emërues të njëjtë.<br />
Mbas kësaj mësuesi kërkon nga nxënësit se cili është emëruesi i njëjtë. Mendoj që<br />
përgjigjja do të jetë 20. Mbasi ka arritur në<br />
. Tani jemi në situatën që thyesat<br />
kanë emërues të njëjtë dhe numëruesit janë dy numra natyrorë të njëpasnjëshëm, pra<br />
nuk gjejmë numër natyror ndërmjet tyre.<br />
Për këtë formojmë me ndihmë të vetisë së shumëzimit, thyesa të barabarta,<br />
me dhe . Pastaj shumëzojmë me 2 numëruesin dhe emëruesin e secilës thyesë.<br />
Për këtë kemi<br />
. Numri natyror ndërmjet 8 dhe 10 është 9, prandaj kemi<br />
. Duke zëvendësuar dhe me të barabartët e tyre arrijmë në<br />
përfundimin se : . Kështu që thyesa që kërkohet është .<br />
Shënim: Nxënësve të mirë mund t’u lihet si detyrë që, meqenëse numëruesit i kemi të<br />
njëjtë dhe emëruesit i kemi numra natyrorë të njëpasnjëshëm, formojmë thyesa të<br />
22
arabarta me rregullën e shumëzimit. Konkretisht: dhe .<br />
Meqenëse<br />
Atëherë . Por 10
24<br />
c) Me çfarë veprimi mund të përfitojmë thyesa të barabarta me një thyesë të dhënë?<br />
Në fund jepen detyrat e shtëpisë: 2(b), 4(c, d) , 5(a, b) dhe për nxënësit e mirë ushtrimi 6.<br />
Gjithashtu mësuesi udhëzon që të shohin me dëshirë dhe në librin e ushtrimeve në faqen 11.<br />
Para testit kam mendimin që mësuesi të zhvillojë një orë përsëritje nga orët e<br />
dispozicionit. Mund të lindë mendimi se ku do t’i gjejë ushtrimet. Ka dy mundësi: të zgjedhë<br />
ushtrime nga temat e zhvilluara të ngjashme me ato të testit ose nga teksti i ushtrimeve<br />
të marrë ushtrime në faqe 11. Mendoj që para se të fillojë ushtrimet (do të udhëzoja që<br />
këto duhet t’i zgjidhë mësuesi) mësuesi duhet t’u rikujtojë nxënësve:<br />
a) Çfarë është njësia thyesore.<br />
b) Cilat janë dy rregulla për të fituar thyesa të barabarta me një thyesë të dhënë.<br />
c) Si veprohet për të thjeshtuar një thyesë (duke gjetur PMP e numëruesit dhe<br />
emëruesit).<br />
d) Rregullat e plotpjesëtimit me 2, 3, 4 dhe 5.<br />
e) Rregullat për gjetjen e PMP dhe SHVP.<br />
f) Cili shërben si emërues i njëjtë i disa thyesave?<br />
Mbas tyre mësuesi zhvillon ushtrimet që ka planifikuar.<br />
1.10 Test kontrolli<br />
Udhëzime.<br />
1. Ushtrimet e testit janë orientuese.<br />
2. Mendimi im është që të zhvillohet në kohën e caktuar. Gjetja e kohës shtesë prej<br />
15 minutash të veprohet ashtu si veprojnë mësuesit e letërsisë kur kanë hartim. Në 30<br />
minutat e tjera mësuesi mund të shpjegojë temën e re për të mos humbur orë mësimi.<br />
3. Nëse nuk ka mundësi për 60 minuta të planifikojë vetë ushtrimet për testin.<br />
4. Pikët janë vendosur për të eliminuar subjektivizmin, nuk i janë dhënë ushtrimit më të<br />
vështirë më shumë pikë.<br />
Vlerësimi i ushtrimeve të testit<br />
1. Nëse nxënësi gjen njësinë thyesore merr një pikë, nëse i përgjigjet dhe pjesës tjetër<br />
i merr të 2 pikët.<br />
2. Nëse i përgjigjet njërës prej kërkesave, merr 1 pikë, nëse u përgjigjet të dyjave merr dy pikë.<br />
3. Nëse ndërton katrorin dhe e ndan në tetë pjesë të barabarta, por nuk ngjyros 7 prej<br />
tyre, merr 1 pikë, nëse bën dhe ngjyrosjen e 7 prej tyre i merr të dy pikët.<br />
4. Nëse formon 1 ose 2 thyesa të barabarta, merr 1 pikë, nëse formon 3 ose 4, i merr të dy pikët.<br />
5. Po e zgjidhi saktë ushtrimin, merr 1 pikë.<br />
6. Po e zgjidhi saktë ushtrimin, merr 1 pikë.<br />
7. Po të plotësojë një prej barazimeve, merr 1 pikë, nëse i plotëson të dyja saktë i<br />
merr të dy pikët.<br />
8. Nëse bën thjeshtimin, por thyesa që del nuk është e pathjeshtueshme merr 1 pikë,<br />
nëse thyesa që del nga thjeshtimi është e pathjeshtueshme, i merr të dyja pikët.<br />
9. Po bëri rrethimin e saktë, merr një pikë.<br />
10. Nëse bën zbërthimin, por nuk gjen SHVP, merr një pikë, po të gjejë dhe SHVP, i<br />
merr të dy pikët.<br />
11. Nëse bën zbërthimin, por nuk gjen PMP, merr një pikë, po të gjejë dhe PMP, i merr<br />
të dyja pikët.
12. Nëse gjen emëruesin e njëjtë, por nuk përcakton thyesat me emërues të njëjtë,<br />
merr 1 pikë, nëse i gjen dhe thyesat me emërues të njëjtë, i merr të dyja pikët.<br />
13. Nëse a) e bën saktë merr një pikë. Nëse te b) gjen emëruesin e njëjtë por nuk bën<br />
krahasimin, merr një pikë, nëse bën dhe këtë, i merr të dyja pikët.<br />
Për të pasur rezultat real korrigjimi duhet bërë saktë dhe jo t’i shtojmë pikë nxënësit të<br />
mirë dhe po të mos ketë vepruar si thamë më lart.<br />
Po sqarojmë ndërtimin e tabelës së konvertimit të pikëve në notë.<br />
Për përcaktimin e pikëve për çdo ushtrim mësuesi duhet të ketë kujdes që, kur të bëjë<br />
korrigjimin, të ketë mundësi për të bërë drejt ndarjen e tyre brenda ushtrimit.<br />
Pasi janë vendosur pikët për çdo ushtrim, pjesëton pikët totale me 4 atëherë nga zero<br />
pikë deri te pikët që caktohen nga herësi i pjesëtimit, nxënësi merr notën katër. Nga pikët<br />
totale zbriten pikët që cakton herësi i pjesëtimit, diferenca që del pjesëtohet me 6 (që<br />
është numri i notave nga 5 deri në 10).<br />
Me ndihme të këtij herësi formojmë intervalin e çdo note.<br />
P.sh.: Ky test ka 24 pikë. 24 : 4 = 6 pra, nga 0 pikë deri në 6 pikë merr notën katër.<br />
24 – 6 = 18, 18 : 6 = 3 Atëherë çdo notë ka tri pikë më shumë se nota paraardhëse.<br />
Nëse herësi i pjesëtimit të diferencës me 6 del me mbetje, çdo note i cakton aq pikë sa<br />
del herësi dhe mbetjen e ndan nga një për çdo notë duke filluar nga pesa.<br />
1.11 Mbledhja dhe zbritja e thyesave<br />
Objektivat. Në fund të orës nxënësi duhet të arrijë:<br />
- Të mbledhë dhe të zbresë thyesat me emërues të njëjtë.<br />
- Të rikujtojë gjetja e SHVP.<br />
- Të mbledhë dhe të zbresë thyesat me emërues të ndryshëm.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Një tabelë ku të jetë vizatuar rrethi<br />
që do të përdoret në punën përgatitore.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Metoda e diskutimit.<br />
- Metoda e punës individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Mësuesi fillon me punën përgatitore.<br />
Duke treguar tabelën me qarkun, mësuesi drejton në fillim dy pyetjet.<br />
Çfarë pjesë e qarkut (jo rrethi) është ngjyrosur me ngjyrë të kuqe? Po me ngjyrë blu?<br />
Mbasi merr përgjigjen drejton pyetjen tjetër: Cila pjesë e qarkut është ngjyrosur?<br />
Tani na kanë dale tri thyesa. Dhe mësuesi drejton pyetjen tjetër: Çfarë lidhje ka midis<br />
këtyre tri thyesave? Mendoj se mësuesi duhet të marrë përgjigjen se pjesa e ngjyrosur<br />
është shuma e pjesëve të ngjyrosura me ngjyra të ndryshme. Atëherë mësuesi nxjerr<br />
përfundimin se shuma e thyesave me emërues të njëjtë është një thyesë me po atë<br />
emërues dhe numërues ka shumën e numëruesve të thyesave.<br />
Këtë përfundim mësuesi kërkon që ta përsëritin dhe disa nxënës. Pastaj punon vetë në<br />
dërrasë shembullin 1. Për përforcim ngre në dërrasë një nxënës për të punuar ushtrimin 1.<br />
Për zbritjen mësuesi mund të përdorë përsëri tabelën. Kemi të ngjyrosur<br />
e qarkut,<br />
25
është e kuqe, sa është në ngjyrën blu? Pra pjesa blu merret duke hequr pjesën e kuqe.<br />
Pra, ndryshesa e dy thyesave me emërues të njëjtë është një thyesë që ka si emërues<br />
atë të thyesave dhe si numërues diferencën e numëruesve të thyesave.<br />
Mësuesi kërkon që ky përfundim të përsësritet dhe nga disa nxënës.<br />
Pastaj zgjidh vetë shembullin 2 dhe një nxënës ngrihet në dërrasë për të punuar ushtrimin 2.<br />
Mësuesi u drejtohet nxënësve duke theksuar se ato dinë të mbledhim dhe zbresim<br />
thyesat me emërues të njëjtë. Prandaj për thyesat me emërues të ndryshëm, për të kryer<br />
veprimin e mbledhjes dhe zbritjes, duhet të kthehen në emërues të njëjtë.<br />
Këtu mësuesi fillon të zgjidhë shembujt 3, 4 dhe 5. Gjatë zgjidhjes së tyre mësuesi<br />
duhet të sqarojë momentin kur shumëzon me faktorin plotësues të çdo emëruesi,<br />
numëruesi e çdo thyese. Shembujt duhet të punohen me shumë kujdes.<br />
Për të bërë përforcimin praktik mësuesi punon në dërrasë me nxënës të veçantë ushtrimin 3(a, b).<br />
Përforcimin teorik e bën duke përsëritur ato të rubrikës: Duhet të mbani mend.<br />
Si detyrë shtëpie mund të jepen ushtrimet 1, 2(a, b), 3, dhe 4(b, c).<br />
Për punë plotësuese mësuesi udhëzon nxënësit të punojë ushtrimet e faqes 11, 12 në<br />
librin e ushtrimeve.<br />
1.12. Ushtrime<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të mbledhë dhe zbresë thyesave me emërues të njëjtë dhe të ndryshëm.<br />
- Të dijë të shtroj dhe të zgjidhë problema, ku përdoret mbledhja dhe zbritja e thyesave.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metoda që do të përdoret:<br />
- Metoda e diskutimit.<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi punon frontalisht me nxënësit ushtrimin 1(a).<br />
Gjatë kësaj kohe një nxënës tjetër punon në dërrasë ushtrimin 1(b), të parin. Mbasi<br />
nxënësit kanë përfunduar ushtrimin 1(a) mësuesi kërkon nga ata që të fillojnë ushtrimin<br />
që nxënësi punon në dërrasë. Nëse konstaton se ushtrimi është kuptuar, mësuesi ngre<br />
në dërrasë një nxënës tjetër për të punuar ushtrimin 2(c), të tretën. Mendoj që pas<br />
përfundimit të këtij ushtrimi, mësuesi duhet që ta shpjegojë dhe ai zgjidhjen e këtij ushtrimi.<br />
Në tekst është zgjidhur dhe problema 3. Mësuesi kërkon nga nxënësit që të<br />
përqendrohen te kjo problemë dhe të mos mbajnë shënim.<br />
Meqenëse është problema e parë, mësuesi u jep nxënësve disa udhëzime se çfarë<br />
duhet të kenë parasysh për zgjidhjen e problemave.<br />
a) Problema duhet lexuar mirë dhe të kuptohet.<br />
b) Duhet të dallohet se çfarë jepet dhe çfarë duhet gjetur.<br />
c) Hartohen pyetjet të cilat do të na çojnë në zgjidhjen e problemës.<br />
26<br />
Pra dihen pjesët e lekëve të harxhuara veç e veç për libra, fletore dhe për mjete të tjera.
Në fund problemi kërkon se sa pjesë e lekëve i ngelen nxënësit pa harxhuar. Në fillim<br />
duhet të gjejmë pjesën e lekëve të harxhuara.<br />
1. Sa pjesë të lekëve ka harxhuar nxënësi?<br />
Për t’iu përgjigjur kësaj pyetje duhet të mblidhen pjesët e lekëve të harxhuara për libra,<br />
lapsa dhe të tjera =<br />
2. Sa pjesë e lekëve i ka ngelur nxënësit? Për këtë nga e tëra që konsiderohet 1 ose<br />
duhet të zbresim pjesën e harxhuar. - =<br />
Përgjigje: Nxënësit i kanë ngelur<br />
e lekëve të grumbulluara. Nëse ka kohë, mësuesi<br />
ngre një nxënës për të punuar problemën 5. Gjatë zgjidhjes mësuesi duhet të i këmbëngulë<br />
në çdo kalim duke e argumentuar atë.<br />
Për detyra shtëpie mund të jepen 1(b), e treta dhe të katërta, 2(b) dhe problema 6.<br />
Nëse nxënësit duan të punojnë dhe ushtrime të tjera, mësuesi u rekomandon librin e<br />
ushtrimeve në faqen 14.<br />
1.13. Shumëzimi dhe pjesëtimi i thyesave.<br />
Objektivat: Në fund të mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë rregullën e shumëzimit dhe pjesëtimit të thyesave.<br />
- Të gjejë të anasjellën e një numri, por dhe të një thyese.<br />
- Të gjejë herësin, kur ai jepet në situatat ose .<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Metoda e diskutimit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Një tabelë ku të jenë shkruar rregullat e shumëzimit dhe pjesëtimit të thyesave:<br />
1) 2)<br />
3) 4)<br />
5)<br />
27
Zhvillimi i mësimit.<br />
Vërtet që në punën përgatitore nuk ka pyetje por përderisa thuhet se është trajtuar rregulla<br />
e mbledhjes dhe e zbritjes, mund të drejtohen pyetjet: Si mblidhen thyesat? Si zbriten thyesat?<br />
Nëse për dy veprimet e mbledhjes dhe zbritjes u përdor një tabelë për konkretizim,<br />
për shumëzimin dhe pjesëtimin mësuesi duhet të formulojë rregullat e dhëna në tekst pa<br />
debatuar me klasën.<br />
Në këtë orë mësimi ka vërtet tetë shembuj të zgjidhur, por mendoj se 1, 2, 3 dhe 4 janë shumë<br />
të thjeshtë. Kështu që 1 dhe 2 do t’i punojë mësuesi, kurse ushtrimin 3 një nxënës në dërrasë.<br />
Pasi jepet përkufizimi i thyesave të anasjella, mësuesi i drejtohet klasës për të punuar<br />
ushtrimin: Gjej të anasjellat e çdo thyese. Të punohet frontalisht.<br />
Pavarësisht se në tekst është vërtetuar se prodhimi i dy thyesave të anasjella është 1,<br />
mund të ngrihet një nxënës për ta vërtetuar.<br />
Pasi mësuesi zgjidh dhe shembullin 4, tërheq vëmendjen e nxënësve për shembullin 5,<br />
duke kërkuar nga ata se si shkruhet në formë thyese numri 4. Pastaj vazhdohet si te<br />
shembulli 3. Për shembujt 6, 7 dhe 8 në fillim ka rëndësi sqarimi i formulave 3, 4 dhe 5.<br />
Kur mësuesi të jetë bindur se ato janë kuptuar, të kalohet në zgjidhjen e shembujve.<br />
Mësuesi duhet ta ketë planifikuar mirë orën e mësimit që, në momentin e përfundimit të<br />
orës së mësimit, të ketë përfunduar shembujt dhe të mos i ngelet kohë e lirë. Nëse i<br />
ngelet kohë, duhet të sqarojë edhe një herë formulat e tabelës.<br />
Për detyrë shtëpie të jepen ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Për punë të pavarur të shikohen ushtrimet në faqen 15 te libri i ushtrimeve.<br />
1.14 - 1.15 - 1.16 Ushtrime<br />
Të tri temat do të trajtohen njëlloj.<br />
Objektivat:<br />
- Të përforcohen veprimet e mbledhjes, zbritjes, shumëzimit dhe pjesëtimit të thyesave.<br />
- Të rikujtohet kthimi i thyesave në emërues të njëjtë.<br />
- Të kryhet thjeshtimi i thyesave jo me çfarëdo pjesëtues të emëruesit dhe<br />
numëruesit, por me PMP për të cilën do të marrim një thyesë të pathjeshtueshme.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabela që u përdor në mësimin 1.13.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Metoda e punës individuale<br />
- Puna me grupe (për ushtrimet me<br />
alternative)<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Për 1.14 do të punohen deri te ushtrimi 6.<br />
Mësuesi ngre në dërrasë një nxënës për të punuar 1(a).<br />
Të kryet veprimi<br />
. Nxënësi të lihet i lirë për ta punuar.<br />
Nxënësi nuk kryen thjeshtime në fillim, por zbaton vetinë e shumëzimit të dy thyesave,<br />
28
veprim që është i drejtë. Atëherë: =<br />
Mësuesi i kërkon që ta thjeshtojë, nëse nxënësi nuk arrin të gjejë se 33 është emëruesit<br />
dhe numëruesit pyet klasën.Cila është PMP e 528 dhe 99? Nxënësit e mirë mund të kenë<br />
gjetur pjesëtuesin më të madh të përbashkët, që është 33. Me të pjesëtojmë të dy gjymtyrët<br />
e thyesës. Mbas thjeshtimit kemi:<br />
. Por mësuesi mund të pranojë dhe thjeshtimet me<br />
pjesëtuesit e përbashkët.<br />
Por një nxënës mund të thjeshtojë pa kryer shumëzimin. Pjesëtuesi i përbashkët i 12<br />
dhe 9 është 3, kurse i 11 dhe 44 është 11. Mbas thjeshtimeve kemi: = = .<br />
Mësuesi mendoj që t’u rekomandojë mënyrën e dytë, sepse thjeshtimet që kryen janë<br />
më të thjeshta.<br />
Me qenë se ushtrimet 2, 3, 4 janë me alternativa mësuesi vë në punë individuale nxënësit<br />
që të japin përgjigjen e saktë. Nëse dikush jep përgjigjen e saktë, mësuesi duhet t’i kërkojë<br />
se si ka vepruar. Kujdes! Në teste nuk kërkohet rruga, por këtu është e mira që të kërkohet<br />
se duhet parë që nxënësi jep përgjigje pa arsyetuar apo përdor materialin teorik. Kjo do t’i<br />
mësojë ata si të veprojnë me këto tipe ushtrimesh. Mund të punohen dhe nga 6 (a, f).<br />
Detyra shtëpie. 1(b, c, d dhe e). Udhëzohen nxënësit që të shohin dhe ushtrimet e<br />
faqes 16 te libri i ushtrimeve.<br />
Për orën e dytë do të shihen ushtrimet nga numri 7 deri te numri 11.<br />
Para se të ngrihen nxënësit për të punuar, mësuesi zhvillon shembullin: Të thjeshtohet<br />
thyesa:<br />
. Ky shembull është shoqëruar dhe me shënimin, i cili ka një rëndësi të veçantë.<br />
Kur është zhvilluar tema Të thjeshtohen thyesat, kryenim thjeshtime të njëpasnjëshme për të<br />
fituar një thyesë të pathjeshtueshme. Kurse me gjetjen e PMP do të kryejmë vetëm një thjeshtim.<br />
Pas shembullit ngrihen me radhë nxënësit për të punuar, ushtrimet 7 (b), 8 (c), 9 (c)<br />
dhe 11(a). Mësuesi duhet të tregojë kujdes tek ushtrimi 7(b), sepse numrat janë primë<br />
dhe PMP është numri 1, po kështu dhe te 9 (c), sepse emëruesit janë numra primë dhe<br />
SHVP është prodhimi i tyre.<br />
Detyrë shtëpie. 7 (a, c); 8 (a, b); 9 (a); 10 (a, b) dhe 11 (b, c, d).<br />
Udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 17 deri tek ushtrimi 10.<br />
Për orën e tretë janë ushtrimet 12, 13, 14 dhe 15.<br />
Mësuesi do të zgjidhë ushtrimin12 (d), 14 (b) dhe 15 (d, e). Mbasi të ketë përfunduar<br />
ushtrimet, mësuesi ngre në dërrasë nxënësit për të punuar ushtrimet 12 (a), 13(c), 15 (a, b).<br />
Detyra shtëpie. 12 (b, c), 13 (a, b), 14 (a) dhe 15 (c). Mësuesi udhëzon nxënësit për të<br />
punuar ushtrimet 11 dhe 12 të faqes 17 në librin e ushtrimeve.<br />
29
1.17. Gjetja e pjesës kur jepet e tëra dhe gjetja e të tërës kur jepet pjesa.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të dijë:<br />
- Si veprohet për gjetjen e pjesës kur jepet e tëra.<br />
- Si veprohet për gjetjen e të tërës kur jepet pjesa.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Problemore<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Diskutimit<br />
- Një tabelë ku të jetë ndërtuar një drejtkëndësh<br />
i ndarë në tre drejtkëndësha të barabartë me një<br />
të ngjyrosur dhe një drejtkëndësh tjetër me dy drejtkëndësha të ngjyrosur.<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi vendos në dërrasë tabelën ku ka të ndërtuar dy drejtkëndësha të ndarë secilin<br />
në tri pjesë të barabarta. Te njëra ka ngjyrosur një ndarje dhe te tjetra dy ndarje. Me anën<br />
e kësaj tabele mësuesi do të zhvillojë punën përgatitore. Për drejtkëndëshin e parë mësuesi<br />
drejton pyetjen: Në sa pjesë është ndarë drejtkëndëshi? Përgjigjja do të jetë tri.<br />
Pastaj pyet përsëri: Sa drejtkëndësha të vegjël kemi ngjyrosur? Përgjigjja: një.<br />
Pra, çfarë përfaqëson një e treta? Nxënësit të lihen të lirë në përgjigje deri sa të merret<br />
përgjigja e saktë. Nga tri pjesë kemi marrë një. Por mësuesi sqaron se tre pjesë bëjnë të<br />
tërën, pra nga e tëra ne kemi marrë një. Po kështu veprohet dhe për figurën e dytë. Ky<br />
arsyetim na çon në gjetjen e pjesës, kur jepet e tëra. Pra, kur është e konkretizuar ne<br />
gjejmë pjesën duke numëruar. Por si do të veprohet kur nuk e kemi të konkretizuar?<br />
Tani mësuesi shtron problemën: Klasa ka 30 nxënës, ne duhet që të marrim<br />
e klasës.<br />
Sa nxënës duhet të marrim? Duke u nisur nga kuptimi i thyesave ka mundësi që të kemi<br />
një përgjigje të saktë nga nxënësit. 30 e ndajmë në tri pjesë të barabarta dhe nga këto<br />
ndarje marrim dy pjesë. Nëse nuk merret kjo përgjigje nga nxënësit, e jep vetë mësuesi.<br />
I drejtohet klasës se çfarë kuptojmë me ndarje. Përgjigjje: duhet ta pjesëtojmë me tre 30.<br />
Pra 30: 3 = 10. Një ndarje ka 10 nxënës. Meqenëse ne duhet të marrim 2 kemi 2 . 10 =<br />
20 Përfundimisht 2/3 e 30 është 20.<br />
Tani me shumë kujdes kalojmë në rastin e përgjithshëm.<br />
Nëse e tëra është T, ne duam të gjejmë<br />
të saj. Rolin e treshit e luan b, të 2 e luan a duke<br />
pasur parasysh problemën e mësipërme kemi e T = (T: b) . a Pra P = .<br />
T ose P = T .<br />
Ky ishte rasti kur jepet e tëra dhe gjendet pjesa. Tani kemi pjesën të gjejmë të tërën:<br />
e T është 6, të gjejmë të tërën. Mësuesi shtron pyetjen sa<br />
e T duhet të marrim<br />
për të marrë të tërën? Këtë pyetje e drejton duke pasur për bazë figurën e parë në tabelë.<br />
Mendoj që përgjigja do të jetë 3. Atëherë për të gjetur të tërën duhet të gjejmë<br />
30<br />
e saj.
Meqenëse e të tërës është 6 atëherë e saj është 2 herë më e vogël,<br />
6: 2 = 3. Pra e T është 3 atëherë T = 3( T) = 3 . 3 = 9<br />
Për të nxjerrë formulën arsyetoni si në rastin e gjetjes së pjesës T = (P:a) b.<br />
Mësuesi shënon në dërrasë në një vend të dukshëm këto dy formula:<br />
T – e tëra . P – pjesa P = .<br />
T =<br />
T = (P: a)b = Pastaj zhvillon shembujt 1, 2, 3, 4.<br />
Kujdes te shembulli 2 dhe 4, kur pjesa ose e tëra del thyesë.<br />
Shembujt të zhvillohen me shumë kujdes që të kuptohen nga e gjithë klasa.<br />
Nëse ka kohë, mësuesi zhvillon me klasën ushtrimin 1 të parën dhe 3(a).<br />
Përforcimi: të kërkohet nga nxënësit ajo që duhet të mbajnë mend.<br />
Detyra shtëpie: 2 dhe 3.<br />
Nxënësit mund të shohin ushtrime në faqen 18 në librin e ushtrimeve.<br />
1.18 Ushtrime.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të bëjë planin e zgjidhjes së problemave në situata të ndryshme.<br />
- Të dallojë se çfarë kërkohet për të gjetur në një ushtrim, pjesa apo e tëra.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi duhet që të shkruajë paraprakisht në dërrasë dy formulat, me të cilat gjejmë<br />
pjesën, kur jepet e tëra dhe gjetja e së tërës kur jepet pjesa, të cilat duhet të mos prishen<br />
deri në përfundimin e mësimit.<br />
Ushtrimi 3 i cili është i zgjidhur duhet të punohet nga mësuesi. E veçanta qëndron në<br />
atë që mësuesi duhet të këmbëngulë që si e tëra dhe pjesa mund të jenë numra të plotë,<br />
por dhe thyesa.<br />
Me nxënësit punohen në mënyrë të pavarur ushtrimet 4(a) dhe 2 e para. Kur ndonjë<br />
nxënës i përfundon, ngrihet në dërrasë. Pastaj klasa kontrollon ato që ka punuar në<br />
fletore me atë që është punuar në dërrasë.<br />
Pas përfundimit të këtyre ushtrimeve, mësuesi punon problemën 5 që është e zgjidhur.<br />
Kërkon nga nxënësit që ta ndjekin pa punuar në fletore. Mbasi problemën e ka lexuar<br />
disa herë, kërkon nga nxënësit që të japin planin e punës për zgjidhjen e problemës.<br />
31
Nëse nxënësit nuk janë në gjendje që të bëjnë planin e zgjidhjes, e harton vetë dhe pikat<br />
e planit i shkruan në dërrasë duke lënë vend bosh përbri:<br />
a) Sa problema zgjidhi ditën e parë nxënësi?<br />
b) Sa problema zgjidhi ditën e dytë?<br />
c) Sa problema zgjidhi ditën e parë dhe të dytë së bashku?<br />
d) Sa problema i mbetën për të zgjidhur?<br />
Mbasi ka hartuar planin e zgjidhjes, përbri çdo kërkese kryen veprimin përkatës.<br />
Kujdes, në fund duhet të japë përgjigjen.<br />
Kalon pastaj në punë individuale. Nxënësve shumë të mirë u jep problemën 8, kurse klasa<br />
punon problemën 5. Nëse problema 8 zgjidhet nga nxënësit, ata të vlerësohen me notë.<br />
Gjatë punës në heshtje të klasës, mësuesi kalon bankë në bankë duke dhënë udhëzime.<br />
Ndryshimi nga problema që u zgjidh është se për të gjetur në ditën e tretë duhet gjetur<br />
pjesa e së tërës që janë prurjet e dy ditëve të para së bashku.<br />
Nxënësi që e përfundon, ngrihet në dërrasë.<br />
Mësuesi gjatë punës së nxënësit në dërrasë komenton çdo veprim për të kuptuar dhe<br />
pjesa tjetër e klasës.<br />
Për detyra shtëpie jepen 1, 4(b, c) dhe problema 6. Nëse nxënësit e mirë nuk e kanë<br />
zgjidhur problemën 8 u lihet për ta punuar në shtëpi, duke dhënë ndonjë udhëzim.<br />
Nxënësit mund të shikojnë dhe ushtrimet e faqes 18 në liubrin e ushtrimeve.<br />
1.19 Thyesat e ndënënjësishme, tërësishme dhe mbinjësishme<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të dallojë tri llojet e thyesave.<br />
- Të kthejë thyesat në numra të përzier dhe anasjellas.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore kërkohet nga nxënësit që, duke u mbështetur në mbledhjen e<br />
thyesave me emërues të barabartë, të shkruhen në një trajtë tjetër thyesat<br />
dhe .<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Kllaster<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Mbasi merret përgjigje pozitive, kërkohet po nga klasa që të shkruhet në dërrasë:<br />
1. Një thyesë me numërues më të vogël se emëruesi.<br />
2. Një thyesë me emërues të barabartë me numëruesin.<br />
3. Një thyesë që numëruesin e ka më të madh se emëruesin.<br />
Pra sipas këtyre shembujve në varësi të krahasimit të numëruesit me emëruesin thyesat<br />
ndahen në tri grupe të mëdha.<br />
Të parat quhen thyesa të ndënënjësishme. Të dytat quhen thyesa të tërësishme.<br />
32
Të tretat quhen thyesa të mbinjësishme. Mësuesi i konkretizon ato me shembujt e librit.<br />
Duke shfrytëzuar punën përgatitore nëpërmjet një shembulli në tekst mësuesi nxjerr<br />
lidhjen ndërmjet thyesave të mbinjësishme dhe thyesave të ndënënjësishme. Mësuesi<br />
formulon ato që janë në kuadrat me shigjetë, të cilat i kërkon dhe nga nxënësit për t’i<br />
formuluar. Këtu del dhe kuptimi i numrit të përzier. Mësuesi tregon të dy rrugët se si një<br />
thyesë e tërësishme kthehet në një numër të përzier.<br />
Thekson se më e përdorshme është rruga e dytë (ajo me pjesëtim).<br />
Kujdes në leximin e numrit të përzier dhe në mënyrën e të shkruarit të tij. Tërhiq<br />
vëmendjen e klasës te shënimi KUJDES!<br />
Mësuesi zgjidh vetë në dërrasë shembujt 1 dhe 2 dhe në fund të çdo ushtrimi bën dhe<br />
leximin e përfundimit.<br />
Mbas punimit të shembujve, mësuesi vë në punë të pavarur klasën duke e ndarë në tri grupe dhe<br />
secilit grup i jep një nga thyesat e ushtrimit 1. Kush e përfundon, ngrihet në dërrasë për ta punuar.<br />
Pastaj mësuesi zhvillon shembullin 3. Nëse te ushtrimi 1 dhe 2 thyesat i kthenim në<br />
numra të përzier, te treshi është e anasjella. Përsëri aktivizon grupet duke u dhënë një<br />
nga numrat e përzier të ushtrimit 2.<br />
Mbasi ka përfunduar ushtrimet, mësuesi kërkon që nxënësit të përqendrohen te rubrika:<br />
Duhet të mbani mend. Kjo lexohet me kujdes nga një nxënës dhe u theksohet nxënësve<br />
që duhet të mbahet mend patjetër.<br />
Në fund mësuesi jep detyrat e shtëpisë. 1, 2, 3 dhe 4. Nxënësit mund të shikojnë dhe<br />
ushtrimet e faqes 19 në librin e ushtrimeve.<br />
1.20 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të ketë përvetësuar tri llojet e thyesave. Të jetë në gjendje të kthejë thyesat në numra<br />
të përzier dhe anasjellas.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Në fillim mësuesi kërkon nga nxënësit përkufizimin e thyesve të ndënënjësishme,<br />
tërësishme dhe mbinjësishme duke dhënë dhe shembuj.<br />
Përsëri pyet se cili quhet numër i përzier, duke kërkuar dhe shembuj.<br />
Mbasi mbaron këtë pjesë të parë të mësimit, zhvillon frontalisht ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Për të zhvilluar ushtrimet 4(a, b) mësuesi e ndan klasën në dy grupe, njërit grup i jep<br />
4(a) dhe tjetrit 4(b). Secili nxënës punon në mënyrë të pavarur. Kur të jenë përfunduar të<br />
dy ushtrimet, për të kontrolluar zgjidhjen për secilin grup ngrihet nga një nxënës. Mbas<br />
përfundimit, mësuesi i shpjegon dhe kërkon nga secili që të kontrollojë atë që ka punuar.<br />
33
Kur është i bindur se nxënësit e kanë kuptuar, përsëri njërit grup i jep uhstrimin 5 (a) dhe tjetrit 5 (c).<br />
Gjatë kohës që nxënësit punojnë mësuesi kalon bankë më bankë duke kontrolluar dhe<br />
duke ndihmuar sidomos nxënësit e dobët. Përsëri ngre një përfaqësues nga çdo grup<br />
dhe vepron si për ushtrimet e para. Vetë mësuesi punon ushtrimin 7(a) meqenëse nuk ka<br />
ushtrim të punuar në libër.<br />
Përsëri kërkon nga nxënësit që të përvetësojnë atë që është te: duhet të mbani mend.<br />
Për detyra shtëpie jepen 3, 4(b, c), 5(b, d) dhe 7(b, c).<br />
Për punë të pavarur mësuesi rekomandon ushtrimet e faqes 20 te libri i ushtrimeve.<br />
Para testit nr. 2, ashtu si te testi nr. 1, mendoj se duhet të parashikohet një orë përsëritje,<br />
me ushtrime të ngjashme me ato të testit.<br />
Ushtrimet do të merren nga teksti i ushtrimeve ose mësuesi të marrë ushtrime nga<br />
temat e zhvilluara.<br />
1.21. Test kontrolli nr. 2<br />
Testi është orientues. Po japim kriteret për vlerësimet me pikë.<br />
Ushtrimi 1. Nëse nxënësi zgjidh saktë a dhe b secila do të vlerësohet me një pikë.<br />
Kurse c, d dhe e secila vlerësohen me nga dy pikë.<br />
Ushtrimi 2. Secili nga ushtrimet po të zgjidhet saktë vlerësohet me nga një pikë.<br />
Ushtrimi 3. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 4. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 5. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 6. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 7. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 8. Nëse ushtrimi zgjidhet saktë, ai vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 9. Nëse rrethimi është i saktë vlerësimi është një pikë.<br />
Ushtrimi 10. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 11. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 12. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 13. Secili vlerësohet me nga një pikë po të jenë zgjidhur saktë.<br />
Ushtrimi 14 . a) Nëse nxënësi bën vetëm planin e zgjidhjes merr një pikë.<br />
b) Nëse gjen dhe sa ujë dërgon në rezervuar pompa merr dhe një pikë tjetër.<br />
c) Nëse gjen dhe sa ujë nxjerr pompa nxënësi merr dhe një pikë tjetër.<br />
d) Nëse gjen dhe ujin e mbetur në rezervuar nxënësi i merr të katër pikët.<br />
Shënim. Në ushtrimin 14 për çdo pikë a), b), c), d) (të shënuara më lart) nxënësi merr<br />
nga një pikë.<br />
Kujdes! Nuk ka vlerësime me pikë jo të plota. Nuk do të vlerësohet me 0,5 ose 0,7<br />
pikë.nxënësi që ka zgjidhur një pjesë të kërkesës që ka një pikë Pikët do të jenë të plota.<br />
34
1.22 Numrat dhjetorë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë cilët quhen numra dhjetorë.<br />
- Të kthejë thyesuat dhjetore në numra dhjetorë.<br />
- Të dallojë pjesën e plotë dhe pjesën dhjetore në një numër dhjetor.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Një tabelë me një qark dhe një drejtkëndësh<br />
të ndarë në dhjetë pjesë të barabarta<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore mësuesi kërkon nga nxënësit që të shkruajnë nga dy thyesa<br />
dhjetore të ndënënjësishme dhe të mbinjësishme.<br />
Pastaj në tabelën ku ka vizatuar një qark, një drejtkëndësh të ndarë secili në dhjetë<br />
pjesë të barabarta, kërkon që të tregohet njësia dhjetore.<br />
Pastaj u drejtohet nxënësve: Sa njësi dhjetore duhet që të japin numrin një. Mësuesi<br />
pret përgjigjen: duhen 10. Kjo na detyron që të dhjetat të shkruhen pas njësheve. Për të<br />
shprehur këtë do të përdorim presjen. Të qindëtat do të shkruhen pas të dhjetave e<br />
kështu me radhë. Kam mendimin që mësuesi të mos hyjë shumë në hollësi, por të bëjë<br />
të vetëdijshëm nxënësit që pas njësheve vihet presja, pastaj vihen të dhjetat, të qindëtat<br />
e kështu me radhë. Të këmbëngulet që shkruhet ndryshe 0,1. shkruhet 0,01.<br />
Pasi bindet që nxënësit kanë kuptuar këto dy paraqitje të dy njësive dhjetore zhvillon<br />
shembullin 1. Gjatë zgjidhjes mësuesi duhet të këmbëngulë se numëruesi tregon sa<br />
njësi dhjetore kemi. Këtu thekson se numrat e paraqitur në këtë mënyrë quhen numra<br />
dhjetorë. Në tabelë duhet të jenë shkruar dhe disa numra dhjetorë dhe mësuesi të theksojë<br />
se cila quhet pjesë e plotë dhe cila quhet pjesa dhjetore.<br />
Deri tani janë paraqitur si numra dhjetorë thyesat dhjetore të ndënënjësishme. Për të<br />
treguar se dhe thyesat dhjetore të mbinjësishme shkruhen si numra dhjetorë.<br />
Zhvillohet shembulli dy. Kujdes duhet të tregohet se si ka dalë pjesa e plotë 3. Të theksohet<br />
me forcë se numri tre është i plotë, kurse 0,12 ka 0 të plota , pra gjithsej kemi 3 + 0 = 3 të<br />
plota, prandaj numri është 3,1. Me anë të shembujve 3, 4, 5 dhe 6 tregohet rruga më e<br />
shkurtër për të kthyer një thyesë dhjetore në numër dhjetor. Kujdes në sqarimin e përkufizimit,<br />
sidomos te “nëse nuk ka shifra vendosim 0”, nëpërmjet shembujve. Shembulli 7 i tregon<br />
nxënësit përcaktimin e pjesës së plotë të të dhjetave dhe të të qindtave. Mbasi janë<br />
përfunduar shembujt, mësuesi ngre në dërrasë nxënës për të punuar ushtrimin 1. Kujdes,<br />
jo tre-katër nxënës njëherësh, por një nga një që ushtrimet të kuptohen nga nxënësit.<br />
Përforcimi teorik do të bëhet nëpërmjet përkufizimit të faqes 35. Kjo përbën dhe çështjen kryesore<br />
të rubrikës: duhet të mbani mend. Për detyrë shtëpie mendoj të jepen ushtrimet 2 dhe 3.<br />
Për punë të pavarur mësuesi rekomandon ushtrimet e faqes 20 te libri i ushtrimeve.<br />
35
1.23 Numrat dhjetorë (vazhdim)<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të kthejë në numra dhjetorë thyesat e çfarëdoshme.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
E veçanta e kësaj teme është se duhet kryer pjesëtimi i dy numrave natyrorë.<br />
Në punë përgatitore mësuesi duhet të theksojë se deri tani ne dimë të kthejmë thyesat<br />
dhjetore në numra dhjetorë dhe kërkon nga nxënësit të japin përgjigje për ushtrimin 2 që<br />
e kishin detyrë shtëpie. Mbas saj mësuesi zhvillon shembujt 1, 2 dhe 3, por me shumë<br />
kujdes dhe jo duke shpejtuar, sidomos në vendosjen e presjes te herësi.<br />
Mësuesi duhet të theksojë se nëse gjatë pjesëtimit kemi mbetje, te herësi vendosim<br />
presjen dhe te mbetja vendosim 0 në të djathtë.<br />
Nëse përsëri nga pjesëtimi kemi mbetje te kjo mbetje, vendosim përsëri 0, kurse te<br />
herësi nuk bëjmë asnjë ndryshim, kujdes se mund të mendohet se duhet vendosur<br />
përsëri presje. Ky veprim vazhdohet, por në klasën e gjashtë do të mjaftohemi me dy<br />
shifra mbas presjes.<br />
Mirë është që mbasi të ketë kryer pjesëtimin, të gjendet pjesa e plotë dhe pjesa<br />
dhjetore.Në dërrasë zhvillon nga ushtrimi 1 të parën dhe të dytën, jo njëkohësisht, por të<br />
zhvillohen një nga një nga nxënësit. Nxënësit e tjerë jo vetëm që duhet t’i ndjekin, por dhe<br />
t’i punojnë në fletore. Mbasi janë zhvilluar dy të parat, mësuesi ndan klasën në dy grupe,<br />
njërit i jep të punojë ushtrimet: nga 1 të tretën dhe tjetrit të katërtën. Mësuesi gjatë punës<br />
së pavarur kalon bankë më bankë për të parë punën e gjithsecilit. Nëse ka kohë, ngre në<br />
dërrasë një përfaqësues nga çdo grup.<br />
Para se të japë detyrat e shtëpisë mësuesi kërkon rregullin e pjesëtimit dhe të vendosjes<br />
së presjes te herësi.<br />
Për detyra shtëpie jepen ushtrimet 3, 4 dhe për të mos harruar kthimin e thyesave<br />
dhjetore në numra dhjetorë, jepet dhe ushtrimi 1. Për punë të mëtejshme rekomandon<br />
ushtrimet e faqes 22 te libri i ushtrimeve.<br />
1.24 Krahasimi i numrave dhjetorë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të fitojë aftësi për të krahasuar numrat dhjetorë.<br />
- Të mësojë se si bëhet rrumbullakimi i numrave dhjetorë deri në të dhjetën.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore paraqiten dy momente të cilave duhet t’u kushtohet e njëjta rëndësi.<br />
Për krahasimin e thyesave mjafton që nxënësi të japë rregullin për të dyja rastet. Mundet<br />
36
që të kryhen dhe veprimet për t’i krahasuar. Moment i dytë: Çfarë përfaqësojnë shifrat 3,<br />
2, 1 te numri 3,21 kjo ka një rëndësi të veçantë se do të na ndihmojë për të krahasuar<br />
numrat dhjetorë dhe për të bërë rrumbullakimin e tyre.<br />
Mbas kësaj pune përgatitore mësuesi jep rregullën për krahasimin e numrave dhjetorë, që<br />
duhet thënë se është më i thjeshtë se ai thyesave. Ky rregull jepet te shënimi ‘themi se’.Mirë<br />
është që të mësohet përmendsh, por rëndësi ka zbatimi. Mësuesi zhvillon vetë shembujt 1, 2<br />
dhe 3. Si në çdo rast nxënësi vetëm dëgjon shembujt. Mësuesi vë në punë të pavarur klasën<br />
me ushtrimin 1. Mendoj se ka mundësi që këto ushtrime të zhvillohen dhe frontalisht.<br />
Në pjesën e dytë është rrumbullakimi i numrave i cili jepet me ndihmën e rregullës në<br />
faqen 39. Mbasi jep këtë rregull mësuesi zhvillon shembujt 1 dhe 2. Kujdes me shënimin.<br />
Pastaj klasa vihet në punë të pavarur me ushtrimin 3 dhe 4. Kam mendimin që klasa të<br />
ndahet në dy grupe, një të punojë ushtrimin 3 dhe tjetri 4. Kush e përfundon, ngrihet në dërrasë<br />
për ta punuar, por mësuesi duhet që gjatë zgjidhjes të këmbëngulë në argumentimin e përgjigjes.<br />
Në fund mësuesi duhet të formulojë të dy rregullat dhe pastaj t’i kërkojë nga nxënësit.<br />
Mendoj që detyrë shtëpie të jenë të tri ushtrimet, por mësuesi duhet të porositë nxënësit<br />
që për çdo përgjigje të ushtrimeve të japin dhe argumentimin.<br />
Për punë të mëtejshme mësuesi rekomandon dhe ushtrimet e faqes 22 në librin e ushtrimeve.<br />
1.25. Mbledhja dhe zbritja e numrave dhjetorë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë rregullën e vendosjes se numrave në shtyllë për t’i mbledhur (zbritur).<br />
- Të përvetësojë rregullën që ndiqet në zbritje kur një shifër e zbritësit është më e<br />
vogël se shifra përgjegjëse e të zbritshmit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore, rikujtohet mbledhja e numrave natyrorë dhe e thyesave. Nuk<br />
duhet neglizhuar, sepse do të ndihmojë më tej.<br />
Rregulla mendoj se mund të jepet vetëm njëherë dhe pastaj duhet interpretuar gjatë zgjidhjes<br />
nga mësuesi të shembujve 1, 2, 3, 4 dhe 5. Kujdes! Në rregull përmendet mblidhet (zbritet),<br />
kur kryejmë mbledhjen nuk duhet të përmendet fjala zbriten; kështu dhe kur kryejmë zbritje<br />
në rregull nuk duhet përmendur fjala mblidhen. Shembujt nuk duhet të punohen me mendimin<br />
se nxënësi i ka zhvilluar më parë, por do të këmbëngulet në interpretimin e rregullës.<br />
Në fund të faqes 40 është vendosur një shënim.<br />
Të mos anashkalohet, sepse ky shënim vihet në dukje në shembullin 5.<br />
Para se të fillojë shembujt me zbritjen mësuesi vë në punë klasën duke punuar<br />
ushtrimin1. Në dërrasë ngre një nxënës për të punuar nga ushtrimi 1, të parën. Mund të<br />
ketë ndonjë nxënës që në këtë kohë të ketë përfunduar nga ushtrimi 1 të dytën. Mësuesi<br />
e ngre këtë nxënës në dërrasë. Gjatë kësaj kohe mundet që një nxënës tjetër të ketë<br />
përfunduar nga 1 të tretën. Përsëri mësuesi e ngre atë në dërrasë. Nëse ka disa që i<br />
37
kanë përfunduar, mësuesi duhet të preferojë nxënësit e dobët për të punuar në dërrasë<br />
dhe nëse ai mund ta ketë punuar me gabime. Këto gabime duhen korrigjuar nga klasa.<br />
Në të njëjtën mënyrë veprohet dhe për ushtrimet 2. Kujdes të tregohet te pika e dytë dhe<br />
e tretë e këtij ushtrimi për të cilat duhet të kihet parasysh shënimi që është në tekst.<br />
Në fund të mësimit kërkohet nga klasa që të lexohet nga nxënës të veçantë rregulli i<br />
mbledhjes dhe zbritjes së numrave dhjetorë.<br />
Mendoj që detyrë shtëpie të jepen të gjitha ushtrimet. Për punë të mëtejshme<br />
rekomandohen ushtrimet e faqes 23 në librin e ushtrimeve.<br />
1.26 Shumëzimi dhe pjesëtimi i numrave dhjetorë me një numër natyror<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë rregullën e shumëzimit dhe pjesëtimit të numrave dhjetorë.<br />
- Të dijë si veprohet nëse pjesëtimi del me mbetje kur herësi është me dy shifra mbas presjes.<br />
- Të dijë të kthejë një numër dhjetor në një numër thyesor.<br />
- Të dijë rregullat e shumëzimit dhe pjesëtimit me dhjetë dhe fuqi të dhjetës.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
38<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Që në fillim mund të them se mësuesi duke parë nivelin e klasës këtë temë mund ta<br />
ndajë në dy orë mësimi, ora e parë deri te rastet e veçanta dhe ora e dytë rastet e veçanta.<br />
Në punën përgatitore nxënësi do të rikujtojë veprimin e shumëzimit dhe pjesëtimit me<br />
numrat e plotë dhe me thyesat. Veprimet me thyesat jepen për rikujtim, kurse veprimet<br />
me numrat natyrorë ndihmojnë në kryerjen e veprimeve të shumëzimit dhe pjesëtimit me<br />
numrat dhjetorë. Prandaj përqendrimi në punën përgatitore duhet të jetë te shumëzimi<br />
dhe pjesëtimi i numrave natyrorë. Veprimet duhet të bëhen në kolonë.<br />
Të shumëzohen numrat 125 . 24.<br />
125<br />
.<br />
24<br />
500<br />
250<br />
3000<br />
Të pjesëtohen numrat 48 me 6. 48: 6 = 8<br />
Mësuesi mund të marrë dhe një rast tjetër të pjesëtimit të një numri tre shifror me një<br />
numër një shifror. Konkretisht: të pjesëtohet numri 564 me 4.<br />
564 : 4 = 141<br />
- 4<br />
16<br />
- 16<br />
4<br />
- 4<br />
0
Duhet të zhvillohen në këtë mënyrë, se kështu do të kryet veprimi i shumëzimit dhe<br />
pjesëtimit të numrave dhjetorë.<br />
Mbasi mësuesi është bindur se nxënësit e rikujtuan shumëzimin dhe pjesëtimin e numrave<br />
natyrorë, ndërpret punën përgatitore. Para se të kalohet në temën e mësimit mësuesi sqaron<br />
se do të kryhet veprimi i shumëzimit të një numri dhjetor me një numër të plotë. Mbas këtij<br />
sqarimi mësuesi jep rregullin e veprimit të shumëzimit të një numri dhjetor me një numër të<br />
plotë. Këtë rregull e përsërit dy apo tri herë, të cilin e kërkon ta përsëritin dhe disa nxënës.<br />
Si gjithnjë mësuesi kërkon nga nxënësit që ta ndjekin në dy shembujt që ai do të zhvillojë<br />
vetë në dërrasë. Kujdes! Duhet të këmbëngulë në mënyrën e vendosjes së presjes dhjetore<br />
që është dhe ndryshimi ndërmjet shumëzimit të numrave dhjetorë dhe numrave natyrorë.<br />
Pastaj ngre në dërrasë një nxënës, i cili zgjidh ushtrimin 1, me të punon dhe klasa.<br />
Tani mësuesi kalon në rregullën e pjesëtimit të numrit dhjetor me një numër të plotë.<br />
Këtu paraqiten dy raste: i pari, pjesëtimi del pa mbetje, të cilën mësuesi e jep me ndihmën<br />
e shembullit 3. Vështirësi paraqet rasti i dytë që del me mbetje. Përveç sqarimit që jepet<br />
te rregulla, mësuesi duhet të këmbëngulë sidomos në vendosjen e presjes te mbetja.<br />
Mbasi ka zgjidhur dhe ka dhënë përgjigje për shembullin 4, për ta kuptuar mësuesi tërheq<br />
vëmendjen e nxënësve se mbetja ka aq shifra mbas presjes sa ka dhe herësi. Klasa dhe<br />
një nxënës në dërrasë zgjidhin ushtrimin 2.<br />
Ashtu si u përmend më lart, nëse mësuesi e shikon të arsyeshme, mund ta ndërpresë<br />
këtu mësimin dhe pjesën tjetër ta zhvillojë në një orë tjetër mësimi. Megjithatë po e<br />
zhvillojmë sikur të ishte një orë mësimi.<br />
Kalohet në rastet e veçanta. Rregulla në fillim formulohet nga mësuesi, pastaj përsëritet<br />
dhe nga nxënësit. Mësuesi zgjidh shembujt 5, 6, 7 dhe 8. Moment shumë i rëndësishëm<br />
është dhe trajtimi i rregullës tjetër që tregon se si një numër dhjetor kthehet në një<br />
thyesë. Prandaj shembulli 9 duhet punuar me kujdes, sepse nxënësi deri në këto momente<br />
nuk ka ndeshur numër të trajtës:<br />
. Kalimi i mëtejshëm ka të bëjë me formimin e<br />
thyesave të barabarta me anën e rregullës të shumëzimit.<br />
Në përforcimin teorik mësuesi formulon dhe një herë të katër rregullat dhe pastaj i<br />
kërkon këto nga nxënësit.<br />
Mendoj se për detyrë shtëpie të jepen të katër ushtrimet. Për punë të mëtejshme<br />
mësuesi rekomandon ushtrimet e faqes 23 te Libri i ushtrimeve.<br />
1.27. Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të konsolidojë veprimet e mbledhjes dhe zbritjes me numrat dhjetorë.<br />
- Të konsolidojë krahasimi i numrave dhjetorë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Ushtrimin 1 mësuesi e zgjidh me klasën duke ngritur njëri pas tjetrit katër nxënës. Kam<br />
mendimin që këta nxënës të jenë të nivelit nën mesatar. Ky ushtrim duhet parë si mundësi<br />
për të zgjidhur ushtrimin 2.<br />
39
Për të dhënë përgjigje të saktë të ushtrimit 2 është mirë që numrat të shkruhen me<br />
shifra, kjo detyrë t’u lihet nxënësve mesatarë dhe mbi mestarë, pastaj përgjigjen janë apo<br />
jo të barabartë ta japin nxënësit nën mesatarë.<br />
Mendoj që në klasë nxënësit me ndihmën e mësuesit duhet të zgjidhin ushtrimet:<br />
3(a), 4(të parin dhe të pestin), 5(të parin dhe të tretin), 6(c), 7(a, e) dhe 8( të dytin).<br />
Numri i ushtrimeve që do të zgjidhen varet nga përgatitja dhe niveli i klasës.<br />
Prandaj kjo sasi ushtrimesh që është dhënë për t’u zgjidhur nuk është e detyruar. Por<br />
ato që të zgjidhen të kuptohen nga nxënësi.<br />
Për detyrë shtëpie mendoj që nxënësit nën mesatarë të punojnë ushtrimet: 3(b),<br />
4(të dytin dhe të tretin), 4(të dytin dhe të katërtin), 6(a), 7(a) dhe 8(të parin).<br />
Nxënësit e tjerë të kenë për detyrë: 6(a, b), 7 të gjitha, përveç atyre që u zgjidhën në<br />
klasë dhe 8 (të parin dhe të tretin). Për punë të mëtejshme mësuesi u rekomandon<br />
nxënësve dhe ushtrimet e faqes 24 te libri i ushtrimeve.<br />
1.28 Ushtrime për numrat dhjetorë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të konsolidojë veprimet e shumëzimit dhe të pjesëtimit të një numri dhjetor me një<br />
numër natyror.<br />
- Të konsolidojë veprimin e pjesëtimit kur kemi mbetje.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri i ushtrimeve<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
40<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Mendoj që mësuesi duhet të zhvillojë ushtrimin 1. Ai thekson se edhe për këto tipe<br />
ushtrimesh duhet të kryhen veprime. Ky ushtrim duhet të zgjidhet kështu:<br />
Kontrollohen të gjitha rastet. Do të rrethojmë shkronjën e ushtrimit që është i vërtetë.<br />
Konkretisht: a-ja nuk është e vërtetë se, megjithëse pjesën e plotë e kanë të njëjtë,<br />
shifrën e parë mbas presjes më të madhe e ka numri 365,9, prandaj 365,8 < 365,9. b-ja<br />
nuk është e vërtetë, se 0,13 është e = me 0,13. c - është e vërtetë, sepse pjesa e plotë<br />
është e njëjtë, shifra e të dhjetave është e njëjtë, kurse të qindtat më të madhe e ka numri<br />
2,56, prandaj 2,56 > 2,54. Atëherë rrethohet c. Nëse ne e përcaktojmë se cili është i<br />
saktë pa kryer veprime, bëjmë rrethimin. Duhet theksuar se veprimet për këto ushtrime<br />
mund të mos kryhen në fletën që dorëzohet për t’u kontrolluar nga mësuesi. Kujdes!<br />
Mund të ketë dhe ushtrime që mund të jenë një ose më tepër të vërteta, prandaj duhen<br />
parë të gjitha. Por në teste vetëm një do të jetë e vërtetë.<br />
Pastaj mësuesi ngre nga një nxënës në dërrasë duke zgjidhur me radhë ushtrimin 4(a të<br />
parin, b të dytin), 5( a të tretin, b të parin), 6( a, d). Kurse për ushtrimin 7 mësuesi shembullin e<br />
zgjidh vetë, duke sqaruar ose rikujtuar dy momente: vendosja e presjes te herësi dhe si shkruhet<br />
mbetja si numër dhjetor. Pastaj sipas shembullit që zgjidhi mësuesi në klasë punohet 7(a, d).<br />
Për detyrë shtëpie jepen 2, 3, 4 (a e treta dhe b e treta), 5 (a e para dhe b e treta),<br />
6 ( b, c) dhe 7 (b, c).
Për punë të mëtejshme mësuesi rekomandon ushtrimet e faqes 24 te Libri i ushtrimeve.<br />
Edhe këtu mësuesi duhet të planifikojë një orë përsëritje duke zhvilluar ushtrime të<br />
ngjashme me ato të testit. Këto ushtrime ose i zgjedh mësuesi në temat e zhvilluara, ose<br />
te Libri i ushtrimeve. Mendoj që në përsëritje ushtrimet duhet të zgjidhen nga mësuesi.<br />
Në çdo ushtrim mësuesi duhet të sqarojë momentet më delikate të ushtrimit.<br />
1.29 Test kontrolli nr. 3<br />
Përcaktimi i pikëve.<br />
Ushtrimi 1. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 2. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 3. Nëse përgjigjja është e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 4. Nëse përgjigjja është e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 5. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 6. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 7. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 8. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 9. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 10. Nëse i vendos drejt në kolonë për t’i mbledhur, por bën një gabim në<br />
mbledhje nxënësi merr një pikë.<br />
Ushtrimi 11. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
KUJDES nuk duhet 23, 11 – 24, 56 por 25, 11 – 24, 56.<br />
Ushtrimi 12 Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 13 Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 14. Për ta zgjidhur kalohet në gjashtë etapa:<br />
a) Plani i zgjidhjes.<br />
b) Gjetja e Eurove të harxhuara për rrugët.<br />
c) Gjetja e Eurove të harxhuara për hapësirat e gjelbëruara.<br />
d) Gjetja e Eurove të harxhuara për ndërtimin e tregjeve.<br />
e) Gjetja e Eurove të harxhuara për ndërtimin e shkollave.<br />
f) Gjetja e Eurove që i mbetën bashkisë.<br />
Secila pikë që zgjidhet saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Theksoj se korrigjimi duhet bërë sipas skemës që paraqitëm. Të mos bëhen vlerësime<br />
me 0,5 ose ka bërë një gabim të vogël dhe vendoset pika e plotë. Zbato me rigorozitet<br />
skemën e konvertimit të pikëve në nota.<br />
1.30 Përqindja<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit:<br />
- Të njohin %.<br />
- Të kthejnë numrat thyesorë dhe numrat dhjetorë në % dhe anasjellas.<br />
- Të gjejnë % e një madhësie.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
41
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore më shumë duhet përqendruar te pyetja: Çfarë kuptojmë me<br />
dhe si lexohen. Duke marrë përgjigjen 32 të qindta apo 5 të qindta këtë<br />
lexim të tyre e shkruajmë në formën 32% dhe 5% dhe e quajmë përqindje. Lexojmë 32<br />
përqind apo 5 përqind.<br />
Te pjesa ku thuhet: Pyesim, dy pyetjet e para marrin përgjigje duke shfrytëzuar punën<br />
përgatitore. Por pyetja e tretë ka tri momente që mësuesi duhet t’i sqarojë me kujdes:<br />
a) kthimi i thyesës në numër dhjetor (me dy shifra pas presjes).<br />
b) kthimi i numrit dhjetor në thyesë dhjetore.<br />
c) kthimi i thyesës dhjetore në përqindje (kjo është trajtuar te dy pyetjet e para).<br />
Shembujt 1 dhe 2 tregojnë se si gjendet përqindja e numrave. Mësuesi duke e kthyer<br />
përqindjen në thyesë sqaron se kthehemi në ushtrimet e tipit: gjetja e pjesës kur jepet e tëra.<br />
Si gjithmonë shembujt do të zgjidhen nga mësuesi.<br />
Nxënësve u kërkohet që të ndërtojnë një tabelë të njëjtë në fletoren e tyre si ajo e<br />
tekstit. Mësuesi sqaron dhe si do të plotësohet kjo tabelë. Pastaj vë në punë nxënësit për<br />
plotësimin e saj. Mendoj që nxënësit të mbajnë hapur librin dhe për plotësimin e tabelës<br />
të shfrytëzojnë përgjigjen e tri pyetjeve.<br />
Në fund bëhet përforcimi i kuptimit të përqindjes.<br />
Për detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1, 2 dhe 3. Mësuesi orienton nxënësit për ushtrime<br />
të tjera për të punuar të shohin në faqen 25 në Librin e ushtrimeve.<br />
1.31 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të kthejë pa gabime numrat dhjetorë dhe thyesat në përqindje dhe anasjellas.<br />
- Të gjejë përqindjen e një numri.<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Ushtrimet 1, 2 dhe 3 zgjidhen frontalisht në klasë.<br />
Nga ushtrimi 4 mësuesi zgjidh të parën dhe pastaj klasa punon në mënyrë të pavarur.<br />
Mendoj që ushtrimi 5 duhet të zgjidhet me kujdes nga mësuesi. Mendoj që në fillim<br />
kthen 30% në numër, 30%= 0,30. Tani problemi kthehet në gjetjen e përqindjes së një<br />
numri, pra si shembulli 1 te tema mësimore 1.30. 20% =<br />
atëherë<br />
20% i 30% = .<br />
Tani duke pasur parasysh kuptimin e përqindjes kemi 6%.<br />
Përfundimisht:<br />
20% i 30% = 6%. Mundet që mësuesi të përdorë dhe ndonjë mënyrë tjetër për këtë ushtrim.<br />
Rëndësi ka dhe zgjidhja e problemave. Për këtë mendoj që mësuesi të zgjidhë problemën 6.<br />
42
Lexohet me kujdes problema. Në fillim përcaktojmë etapat që duhet të kalohen për<br />
zgjidhjen e problemit.<br />
a) Gjejmë se çfarë pjese zënë gjuajtjet e realizuara nga volejbollistja me numër 5.<br />
b) Shprehim në numër dhjetor atë që gjejmë tek a-ja.<br />
c) Numrin dhjetor e kthejmë në thyesë dhjetore dhe e shkruajmë atë në përqindje.<br />
d) Gjejmë se çfarë pjese zënë gjuajtjet e realizuara nga volejbollistja me numër 7.<br />
e) Shprehim në numër dhjetor atë që gjejmë te d-ja.<br />
f) Numrin dhjetor e kthejmë në thyesë dhjetore dhe e shkruajmë atë në përqindje.<br />
g) Krahasojmë përqindjet e gjetura.<br />
Zgjidhje:<br />
a) Meqenëse në 30 janë realizuar 12, atëherë e shprehur me thyesë është ,<br />
b) numri dhjetor është 0,4, që del nga pjesëtimi i 12 me 30.<br />
c) E kthejmë në thyesë dhjetore: 0,4 = pra volejbollistja me<br />
numër 5 ka realizuar 40% të gjuajtjeve.<br />
d) Meqenëse në 20 realizon 10 atëherë e shprehur me thyesë është ,<br />
e) numri dhjetor është 0,5.<br />
f) E kthejmë në thyesë dhjetore: 0,5 = , pra volejbollistja me<br />
numër 7 ka realizuar 50% të gjuajtjeve.<br />
g) Meqenëse 50% është më e madhe se 40% atëherë përqindjen më të lartë të<br />
realizimeve e ka volejbollistja me numër 7.<br />
Përveç sqarimit të çdo veprimi me shumë kujdes mësuesi duhet të sqarojë dhe atë që,<br />
megjithëse volejbollistja me numër 5 ka realizuar më shumë gjuajtje se ajo me numër 7,<br />
ajo ka përqindje më të vogël realizimi. Pra përqindja e realizimit varet jo vetëm nga ato që<br />
ke realizuar, por dhe nga ato që ke gjuajtur.<br />
Për detyrë shtëpie jepet ushtrimi 4 (e dyta, e treta), 7 kurse ushtrimet 8 dhe 9 me<br />
dëshirë. Mendoj që për problemat të jepet dhe ndonjë udhëzim. Mësuesi udhëzon nxënësit<br />
se mund të shohin dhe problemat e faqes 25 në librin e ushtrimeve.<br />
1.32 Problema me përqindje<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të punojnë me problema me përqindje.<br />
- Të zgjidhë problema në situata jo standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
43
Zhvillimi i mësimit<br />
Në problema duhet këmbëmgulur që të kuptohen mirë, të dallohen madhësitë që janë<br />
dhënë dhe ato që duhen gjetur. Rëndësi ka përcaktimi i planit të zgjidhjes.<br />
Problema 2, që është e zgjidhur, duhet të punohet nga mësuesi. Nxënësit të ndjekin<br />
zgjidhjen dhe jo të shkruajnë në fletore.<br />
Pas përfundimit të saj klasa punon problemën 4. Mbasi problema të jetë kuptuar nga<br />
nxënësit, kërkohet plani i zgjidhjes.<br />
Nëse planin e zgjidhjes nuk e japin dot nxënësit e jep vetë mësuesi.<br />
a) Sa është rritur gjatësia, pra sa është 10% l10 cm.<br />
b) Sa është gjatësia e drejtkëndëshit të ri.<br />
c) Sa është rritur gjerësia, pra sa është 20% l 5 cm.<br />
d) Sa është gjerësia e drejtkëndëshit të ri.<br />
Mbas ndërtimit të planit të zgjidhjes, klasa zgjidh problemën.<br />
Mendoj se duhet vepruar si më poshtë.<br />
Zgjidhje: a) 10% . 10 = = = 1cm<br />
b) Meqenëse themi rritet gjatësisë, atëherë gjatësisë së drejtkëndëshit të parë do t’i<br />
shtojmë 1cm. Pra 10 cm + 1 cm = 11 cm është gjatësia e drejtkëndëshit të ri.<br />
c) 20% . 5 = cm.<br />
d) Meqenëse themi rritet gjerësia, atëherë gjerësisë së drejtkëndëshit të parë do t’i<br />
shtojmë 1cm. Pra 5 cm + 1 cm = 6 cm.<br />
Përgjigje: Gjatësia dhe gjerësia e drejtkëndëshit të ri janë 11 cm dhe 6 cm.<br />
Dhe së fundi do të zgjidhet problema 6. Në këtë problemë duket sikur plani i zgjidhjes<br />
është dhënë në problemë, por jo.<br />
Plani i zgjidhjes. a) Sa është fitimi në vitin e parë, pra 4% i 20 000 dollarëve?<br />
b) Sa dollarë do të kishte biznesmeni mbas një viti (pra kërkesa e parë e problemës)?<br />
c) Sa është fitimi mbas dy vjetësh?<br />
d) Sa dollarë do të ketë biznesmeni mbas dy vjetësh (pra kërkesa e dytë e problemës)?<br />
Nëse nxënësit nuk ndërtojnë këtë plan zgjidhjeje, e jep vetë mësuesi. Pastaj fillon<br />
zgjidhja e problemës. Mësuesi duhet të luajë rolin e tij në punimin e problemës.<br />
Për detyrë shtëpie jepen problemat 1, 5 dhe 7. Nxënësve të mirë u jepen për detyrë dhe<br />
problemat 8 dhe 9. Problema 10 jepet me dëshirë për nxënësit shumë të mirë. Mësuesi<br />
udhëzon nxënësit se mund të shohin dhe problemat e faqes 26 në Librin e ushtrimeve.<br />
44<br />
1.33 Numrat me shenjë dhe krahasimi i tyre<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë numrat me shenjë.<br />
- Të vendosë në boshtin numerik numrat me shenjë.<br />
- Të dijë që çdo numër i plotë cakton një pikë në boshtin numerik.<br />
- Të krahasojnë numrat me shenjë.<br />
- Të përcaktojë numrat e kundërt.
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Një tabelë ku të jenë vizatuar tri boshte numerike:<br />
I pari të shërbejë për të treguar elementet e boshtit<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
numerike. I dyti të ketë të vendosur pikat dhe të gjendet numri që përcakton pikën.<br />
I treti të ketë numrat dhe të caktohen pikat. Do të kihen parasysh ushtrimet.<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore duhet të dalë në dukje se shifra që jep temperaturën nën zero ka<br />
një shenjë para që quhet minus. Pra, numrat që njihen deri tani nuk e kanë këtë shenjë.<br />
Kështu për t’u dhënë kuptim duhet të zgjerohet më tej bashkësia e numrave.<br />
Mësuesi duhet të ketë përgatitur një tabelë ku të ketë ndërtuar një bosht numerik të<br />
cilin do ta përkufizojë. Jep përkufizimin e boshtit numerik. Në tabelën, ku është ndërtuar<br />
boshti numerik, duhet të jenë shënuar kushtet që një drejtëz të jetë bosht numerik:<br />
1. Pika fikse në drejtëz (shënohet me O)<br />
2. Drejtimi pozitiv.<br />
3. Njësia matëse.<br />
Në bosht është vendosur O, në të djathtë pikat A, B, C dhe në të majtë të O pikat A 1<br />
, B 1<br />
, C 1<br />
të<br />
tilla që OA, AB, BC OA 1,<br />
A 1,<br />
B 1<br />
, B 1<br />
C 1<br />
të kenë gjatësi sa njësia matëse e zgjedhur. Tani mësuesi<br />
interpreton atë që është në tekst për vendosjen e numrave. Pastaj sqaron atë që thuhet në<br />
marrëveshje. Kujdes në futjen e kuptimit të bashkësisë së numrave të plotë.<br />
Në këtë moment në dërrasë ngrihen dy nxënës të cilët punojnë: njëri ushtrimin 1 dhe<br />
tjetri ushtrimin 2. Nxënësit e tjerë punojnë në fletoren e klasës.<br />
Mund të bëhet dhe një pyetje nga klasa: A ka numra thyesorë apo dhjetorë me shenjë?<br />
Nëse nuk bëhet nga klasa, mësuesi thekson se ekzistojnë edhe këta numra me shenjë<br />
dhe pozicioni i vendosjes së tyre në lidhje me origjinën është i njëjtë me numrat e plotë, por<br />
përcaktimi i pikave në bosht që përfaqësojnë këta numra do të bëhet më vonë. Shembujt 1<br />
dhe 2 kalohen shpejt nga mësuesi. Më tepër duhet bërë kujdes në sqarimin e numrave të<br />
kundërt, të cilët do të sqarohen dhe nëpërmjet ushtrimit 3 që zgjidhet nga nxënësit.<br />
Para se të punojë shembujt 3 dhe 4 duhet punuar me shumë kujdes ana teorike për<br />
krahasimin e numrave me shenjë. Kam mendimin që nxënësit të kenë librin e hapur dhe<br />
të nënvizojnë dhe të mbajnë mend 1, 2(a, b), faqe 50 (Nën zgjidhjen e shembullit 2).<br />
Mbasi ka punuar shembujt 3 dhe 4, mësuesi vë në punë klasën për të zgjidhur ushtrimin<br />
4. Nxënësit që do të ngrihet në dërrasë për të punuar, t’i kërkohet për përgjigjet e këtij<br />
ushtrimi argumentimi i tyre. Në fund bën përforcimin duke pasur parasysh ato që thuhen<br />
te: Duhet të mbani mend.<br />
Detyrë shtëpie jepen 2 dhe 4 faqe 50. Mësuesi udhëzon nxënësit se mund të shohin<br />
dhe problemat e faqes 26 në librin e ushtrimeve.<br />
1.34 Veprime me numrat me shenjë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të mbledhë dhe të zbresë numrat me shenjë.<br />
- Të shumëzojë dhe pjesëtojë numrat me shenjë.<br />
45
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Puna përgatitore do të rikujtojë veprimet me numrat natyrorë dhe thyesorë. Këtu duhet<br />
të këmbëngulet se si do të veprohet dhe çfarë numri del nga diferenca 7 – 11.<br />
Formulimet e vendosura në kuadrat me shigjetë duhet të përvetësohen shumë mirë nga<br />
nxënësit. Sqarimi i tyre nga mësuesi duhet bërë gjatë zgjidhjes së shembujve 1, 2 dhe 3.<br />
Këta shembuj duhet të sqarohen me atë saktësi si në tekst. Nxënësi vetëm do të dëgjojë<br />
dhe jo të shkruajnë gjatë zgjidhjes së shembujve.<br />
Po qëndrojmë pak te shembulli 3. Të kryhet zbritja (- 9) – ( + 5). Më lart është thënë se<br />
për të zbritur nga numri a numrin b do të mbledhim numrin a me të kundërtin e numrit b.<br />
I kundërti i numrit + 5 është – 5, mund të shkruajmë: (- 9) – (+5) = (- 9) + ( -5) = -14 (kemi<br />
mbledhur dy numra me shenjë të njëjtë). Rëndësi, por dhe vështirësi, paraqet kalimi nga<br />
(- 9) – (+5) te (- 9) + ( -5) kjo duhet sqaruar me atë që u tha pak më lart se i kundërti i<br />
+5 është – 5 dhe se si zbritja kthehet në mbledhje. Shembulli 4 dhe 5, të veçantë kanë<br />
se duhet të rikujtojmë mbledhjen e thyesave dhe të numrave dhjetorë, e cila u dha dhe në<br />
punën përgatitore. Me shembujt 7 dhe 8 sqarohet mirë shumëzimi dhe pjesëtimi i numrave<br />
me shenjë. Nëpërmjet ushtrimeve nxënësit vihen në punë të pavarur. Gjatë kësaj kohe<br />
mësuesi kalon bankë më bankë për të kontrolluar punën e çdo nxënësi.<br />
Për përforcim kërkon rregullat e veprimeve me numrat me shenjë.<br />
Detyra shtëpie jepen 1, 2(b, c), 3(b) dhe 4 faqe 52.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të shohin ushtrimet e faqes 27 në librin e ushtrimeve.<br />
1.35 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të jetë në gjendje të kryejë veprimet e mbledhjes, zbritjes, shumëzimit dhe<br />
pjesëtimit, me numrat e plotë, thyesorë dhe dhjetorë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
46<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Duhet të punohet me shumë kujdes, sepse nga përvetësimi i kryerjes së veprimeve me<br />
numrat me shenjë do të mund të punohet me lehtësi në shprehjet numerike dhe shkronjore.<br />
Para se të fillohet me ushtrimet duhet të kërkohet nga nxënësit që të formulojnë rregullat<br />
për veprimet me numra me shenjë.<br />
Mendoj që mësuesi ushtrimin 1(a) ta zhvillojë frontalisht. Zhvillon vetë 1(b të dytin),<br />
1(c të tretin). Mbasi ka punuar në dërrasë këto ushtrime vë klasën në punë me ushtrimet<br />
1(b të parin) , 1(c të dytin) dhe 1(d të tretin).<br />
Për ushtrimet e tjera kam mendimin se duhet të punohen nga nxënësit në dërrasë me<br />
ndihmën e mësuesit. Mendoj të zgjidhen këto ushtrime: 2(b, d), 3(b, c) dhe 4(c).
Ja se si do të punohet një ushtrim nga nxënësi dhe mësuesi.<br />
3 c (i treti). Të kryhet zbritja (- ) – (- ).<br />
Meqenëse të zbresësh dy numra do të thotë të mbledhësh të parin me të kundërtin e të<br />
dytit, i kundërti i ( – ) është (+ ).<br />
Prandaj (- ) - (- ) = (- ) + (+ ). Emëruesi i njëjtë i 6 dhe 4 është 12 atëherë<br />
= (- ) + (+ )<br />
= (- ) + (+ ) me qenë se kemi për të mbledhur numra me shenjë<br />
të kundërt, duke i konsideruar numra pa shenjë, nga<br />
më i madhi zbresim më të voglin dhe vëmë shenjën<br />
e më të madhit. Më e madhe është<br />
atëherë:<br />
= - ( - ) = - .<br />
Sqarimet të mos shkruhen në dërrasë, kurse nxënësi t’i shkruajë në fletore. Këto nuk<br />
do të kërkohen më vonë.<br />
Detyra shtëpie 2(a, c), 3(a, d) 4(a, b). Mësuesi udhëzon nxënësit që të shohin dhe<br />
ushtrimet e f. 28 te libri i ushtrimeve.<br />
1.36. Shprehjet numerike<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dallojë shprehjet numerike.<br />
- Të formojë shprehje numerike kur jepen numrat dhe veprimet me të cilat lidhen këta numra.<br />
- Të dijë radhën e veprimeve algjebrike në shprehjet me ose pa kllapa.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Para se mësuesi të japë përkufizimin e shprehjeve numerike zhvillon punën përgatitore,<br />
e cila e përgatit nxënësin për të formuar dhe dalluar shprehjet numerike.<br />
Duke iu referuar ushtrimit të zgjidhur një orë më parë, mësuesi thekson se duke vepruar<br />
në atë mënyrë harxhohet shumë kohë. Për këtë mësuesi jep rregullat për kryerjen e<br />
veprimeve në një shprehje numerike. Të mos harrohet dhe ajo që shprehet te Kujdes.<br />
47
Të gjitha këto duhet t’i vërë në dukje dhe gjatë punimit të shembujve 1 dhe 2.<br />
E veçanta te shembujt 3 dhe 4 është se kemi kllapa dhe tek ato duhet të zbatohet me rigorozitet<br />
rregulli i radhës së veprimeve (b). Mendoj që shembullit 4 duhet t’i kushtohet më shumë kujdes.<br />
Për të parë përvetësimin e mësimit mësuesi vë në punë klasën me ushtrimin 1.<br />
Mbasi kanë përfunduar ushtrimet, mësuesi i drejton nxënësit në libër te rregulla. Cakton<br />
një nxënës për ta lexuar. Pastaj kërkon që të thuhet rregulla nga disa nxënës. Porosit<br />
nxënësit që rregulla dhe ajo që jepet te rubrika Kujdes të mësohet përmendsh.<br />
Detyra shtëpie. 1 (a,d, e, h, j) faqe 55. Mësuesi udhëzon nxënësit që të shohin ushtrimet<br />
e faqes 29 në librin e ushtrimeve.<br />
1.37. Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësit:<br />
- Të përforcojnë rregullat e radhës së veprimeve në shprehjet numerike me dhe pa kllapa.<br />
- Të gjejnë vlerat e shprehjeve numerike me kombinim kllapash.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
48<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Nëse nxënësit do të jenë në gjendje të përvetësojnë këto ushtrime, ata do ta kenë<br />
shumë më të lehtë për të zgjidhur ushtrime më të vështira.<br />
Mësuesi para se të fillojë shembujt duhet të përsërisë rregullat për radhën e veprimeve<br />
në shprehjet numerike. Nxënësit e kanë më lehtë të kryejnë veprimin kur kemi<br />
-2 . ( -3) = 6 se sa në rastin kur kemi: - ( -5) = 5. Prandaj duhet të tërhiqet vëmendja e<br />
nxënësve te: KUJDES që është në mësimin 1.36.<br />
E veçanta e shembullit 1 është radha e veprimeve në një shprehje pa kllapa. Prandaj<br />
mësuesi këtu duhet të këmbëngulë. Nëse shprehja është pa kllapa, pavarësisht nga<br />
renditja e veprimeve, radha e veprimeve është:<br />
a) në fillim kryhet shumëzimi ose pjesëtimi (cili është më parë).<br />
b) pastaj kryhet mbledhja ose zbritja (cila është më parë).<br />
Para se të kalohet në shembullin 1 mësuesi për të sqaruar a merr këtë ushtrim:<br />
Të kryhen veprimet: 10 . 5: 2<br />
10 . 5:2 = 50 : 2 = 25 Kujdes, po të ishte pjesëtimi, më parë do të kryhej ai.<br />
Për të sqaruar b merr ushtrimin:<br />
Të kryhen veprimet: 4 – 5 + 7<br />
4 – 5 + 7 = - 1 + 7 = 6. Kujdes po të ishte<br />
mbledhja, e para do të kryhej ajo.<br />
Mbas tyre mësuesi zhvillon shembullin 1.<br />
Po kështu nga mësuesi duhet zgjidhur shembulli 2, i cili të veçantë nga shembulli 1 ka shprehjen<br />
numerike me kllapa. Mësuesi nuk duhet të anashkalojë çdo kalim në zgjidhjen e ushtrimit.<br />
Mbasi ka përfunduar shembujt, mësuesi vë në punë klasën me ushtrimet a), b) dhe c)<br />
të parën. Nxënësve të mirë u jep të punojnë ushtrimin f) të tretën. Gjatë punës së pavarur<br />
mësuesi kalon bankë më bankë dhe kontrollon punën e secilit nxënës duke dhënë dhe
udhëzimet e nevojshme. Nëse ndonjë nxënës përfundon ndonjë prej ushtrimeve, ai ngrihet<br />
në dërrasë.<br />
Në përfundim të ushtrimit mësuesi kërkon nga nxënësit që të kontrollojnë punën e tyre<br />
me atë që është punuar në dërrasë. Mësuesi duhet të jetë shumë aktiv, të mos mjaftohet<br />
me një kontroll rutinë të zgjidhjes së ushtrimit, por të sqarojë çdo kalim veprimi.<br />
Në fund kërkon nga nxënësit edhe njëherë rregullat e kryerjes së veprimeve në një<br />
shprehje numerike me apo pa kllapa.<br />
Detyrë shtëpie jepen për të gjithë ushtrimet c dhe d. Për nxënësit e mirë f. Mësuesi<br />
udhëzon nxënësit që të punojnë dhe ushtrimet e faqes 30 te Libri i ushtrimeve.<br />
Para testit të zhvillohet një orë përsëritje nëse mësuesi e shikon të nevojshme. Si dhe<br />
në rastet e tjera ushtrimet të merren nga çdo temë e zhvilluar më parë ose nga teksti i<br />
ushtrimeve për nxënësin. Ushtrimet duhet t’i punojë mësuesi.<br />
1.38. Test kontrolli<br />
Si do të përcaktohen pikët.<br />
Ushtrimi 1 ka dy kërkesa, çdonjëri që zgjidhet saktë të vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 2 ka dy kërkesa, çdonjëri që zgjidhet saktë të vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 3 ka një tabelë tek e cila ka gjashte vende bosh, çdo plotësim i saktë vlerësohet<br />
me një pikë.<br />
Ushtrimi 4 nëse përgjigja është e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 5 nëse përgjigja është e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 6 nëse përgjigja është e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 7 nëse rrethohet përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë<br />
Ushtrimi 8 ka shtatë kërkesa, çdonjë që zgjidhet saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 9 nëse veprimet i kryen me radhë (sipas rregullës) por me gabime, vlerësohet<br />
me një pikë. Nëse veprimet i kryen sipas radhës, por veprimet brenda kllapës<br />
katrore i kryen pa gabime, të tjerat me gabime vlerësohet me dy pikë. Nëse veprimet i<br />
kryhen sipas radhës, por bën një gabim vlerësohet me tri pikë dhe nëse ushtrimi zgjidhet<br />
pa asnjë gabim vlerësohet me katër pikë. Shënim gabim do të quajmë (- 4) . 2 = + 8<br />
Ushtrimi 10. Për ta zgjidhur kalohet në pesë etapa:<br />
a) Plani i zgjidhjes.<br />
b) Gjetja e numrit të tetave që ka marrë nxënësi.<br />
c) Gjetja e numrit të dhjetave që ka marrë nxënësi.<br />
d) Gjetja e numrit të nëntave që ka marrë nxënësi.<br />
e) Gjetja e numrit të notave të tjera.<br />
Secila që zgjidhet saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Theksoj se korrigjimi duhet bërë sipas skemës që paraqitëm. Të mos bëhen vlerësime<br />
me 0,5 ose kur nxënësi ka bërë një gabim të vogël dhe i jepet pika e plotë. Zbato me<br />
rigorozitet skemën e konvertimit të pikëve në nota.<br />
49
Kreu II<br />
2.1 Matja e gjatësisë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se çdo të thotë të matësh.<br />
- Të njohë dhe t’i shprehë njëra me tjetrën njësitë e gjatësisë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Disa lloj metrash<br />
- Një tabelë me njësitë si në libër.<br />
Metodat që do të<br />
përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Për të zhvilluar punën përgatitore, mësuesi duhet të ketë porositur nxënësit që të kenë<br />
me vete vizore të shkallëzuar. Udhëzon nxënësit që të kryejnë ato që kërkohen në punën<br />
përgatitore. Mësuesi, mbasi janë bërë matjet, formulon atë që është në kuadrat me shigjetë<br />
të kuqe. Nëpërmjet tabelës që ka përgatitur, tregon njësinë bazë si dhe nënfishat dhe<br />
shumëfishat e njësisë bazë. Sqaron se çfarë tregojnë shigjetat. Konkretisht: një shigjetë<br />
drejtohet nga km te hm dhe lart ka një 10 me një pikë para.<br />
Mësuesi sqaron se çdo kilometër duhet të shumëzohet me 10 për t’u kthyer në hektometër.<br />
Po kështu një shigjetë drejtohet nga hm te km dhe ka një dhjetë me shenjën e pjesëtimit.<br />
Mësuesi sqaron se çdo hektometër për t’u kthyer në kilometër duhet të pjesëtohet me<br />
dhjetë. Kështu dhe për të tjerat.<br />
Pastaj ngre njëri pas tjetrit nxënës në dërrasë për të zgjidhur ushtrimin 1.<br />
Mbasi zgjidh vetë shembullin 1, vë në punë klasën për të zgjidhur ushtrimin 2.<br />
Në fund jep rregullën e kalimit nga një njësi më e madhe në një njësi më të vogël dhe<br />
anasjellas, që është një përmbledhje e tabelës.<br />
Para se të jepen detyrat e shtëpisë bën disa sondazhe për kthimet nga një njësi në një tjetër.<br />
Mësuesi u tregon se në fund të faqes 59 janë disa njësi shumë të mëdha që përdoren<br />
për matjen e distancave ndërmjet yjeve dhe disa njësi shumë të vogla të cilat do t’i njohin<br />
në klasat më të larta.<br />
Për detyrë shtëpie jepet ushtrimi 1, dhe 4. Gjithashtu nxënësit të ndërtojnë në fletore<br />
të detyrave një tabelë si ajo e librit” Matja e gjatësisë. Njësitë.” Udhëzohen nxënësit që të<br />
punojnë ushtrimet e faqes 31 në librin e ushtrimeve.<br />
50<br />
2.2 Veprimet me njësitë e gjatësisë.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të mbledhë dhe të zbresë njësitë e gjatësisë.<br />
- Të shumëzojë dhe të pjesëtojë masën e gjatësisë, të dhënë jo vetëm me një njësi, me<br />
një numër natyror.
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi u drejtohet nxënësve për të mbledhur masat e dy segmenteve me njësi të<br />
njëjtë gjatësie dhe me njësi të ndryshme gjatësie. Ato që jepen në punën përgatitore. Për<br />
rastin e parë nuk ka ndonjë vështirësi, kurse për të dytin, kur jepet përgjigjja e saktë,<br />
mësuesi pyet se si u veprua. Nëse nuk kryhet, mësuesi udhëzon që njësia më e madhe<br />
të kthehet në njësinë më të vogël dhe të përdoret rasti i parë. Këtu jep atë që është në<br />
kuadrat me shigjetë (në fillim të mësimit)<br />
Zgjidh shembullin1, 2 dhe 3. Për 2 dhe 3 thekson se mbledhorët vendosen në kolonë<br />
duke pasur parasysh që njësitë e njëjta të jenë njëra nën tjetrën. Te ushtrimi 2 veçon se<br />
ka raste kur vlera të njësive më të vogla mund t’i kthejmë në njësi më të mëdha.<br />
Konkretisht: 29 mm shkruhet 2 cm 9 mm, prandaj shuma del 13 m 48 cm 9 mm.<br />
Kurse te shembulli 3 duhet të theksohet: nëse një nga mbledhorët nuk ka një njësi<br />
matëse, vendin e saj e lëmë bosh. Tregon shembullin.<br />
Te shembulli 4 mësuesi thekson se vendosja bëhet si te mbledhja. Nëse vlera e një<br />
njësie te i zbritshmi është më e vogël se te zbritësi, marrim një njësi nga njësia më e<br />
madhe dhe ia shtojmë masës ekzistuese dhe pastaj kryejmë zbritjen. Konkretisht 4 cm<br />
është më e i vogël se 5 cm, prandaj nga 3 dm marrim 1 dm që është 10 cm kështu që na<br />
bëhen 14 cm (te dm na ngelën 2 dm). Tani mund të vazhdojmë veprimet.<br />
Pastaj vazhdojmë me shembullin 5. Te shembulli 6 mësuesi duhet të theksojë se veprimi<br />
kryhet si te pjesëtimi i dy numrave natyrorë, te herësi vendoset njësia e të pjesëtueshmit.<br />
Ndryshon puna te shembulli 7. Këtu ka dy mënyra për të kryer pjesëtimin:<br />
1. Duke kryer pjesëtimin për çdo njësi, gjë që vështirësohet kur pjesëtimi del me mbetje.<br />
2. I kthejmë në njësinë më të vogël dhe veprojmë si te shembulli 6. Pastaj herësin<br />
mund ta shprehim me njësitë që është dhënë i pjesëtueshmi.<br />
Më është dukur më e thjeshtë e dyta, prandaj kam përdorur këtë rast. Nëse ju e shikoni<br />
të arsyeshme dhe rastin e parë mund t’ua rekomandoni nxënësve.<br />
Mbas përpunimit të shembujve nxënësit vihen në punë me ushtrimet.<br />
Bëhet përforcimi duke formuluar ato që janë në kuadrat me shigjeta në mësim.<br />
U tërhiqet vëmendja se çfarë duhet të mbajnë mend.<br />
Detyrë shtëpie 1(b,c), 2(a,b), 3(b) dhe 4(a,b). Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar<br />
ushtrimet e faqes 32, te Libri i ushtrimeve.<br />
51
2.3 Perimetri i disa figurave<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të dijë:<br />
- Cili quhet perimetër i një figure?<br />
- Të dijë formulat që japin perimetrat e disa figurave.<br />
- Të zbatojë këto formula në ushtrime standard ose jo.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore është mirë që figurat që përmenden të ndërtohen nga nxënësi, jo<br />
të jenë të ndërtuara. Mbasi nxënësit u janë përgjigjur pyetjeve, gjejnë dhe perimetrin e<br />
figurave, mësuesi jep përkufizimin e perimetrit të figurave. Për të lehtësuar punën, për<br />
disa figura do të jepen dhe formula.<br />
Në punën përgatitore u gjet gjatësia e telit për të rrethuar tokën në formë katrori. Nëse<br />
nxënësit e gjetën këtë gjatësi duke mbledhur të katër brinjët, mësuesi pyet: Ka mundësi<br />
tjetër për të gjetur këtë gjatësi? Nëse përgjigjja është jo e saktë mësuesi thekson se<br />
gjatësia 400 m u gjet duke mbledhur katër 100 m, pra 100 m + 100m + 100 m + 100 m.<br />
Kjo shumë mund të shkruhet ndryshe?<br />
Mendoj se nga klasa do të jepet përgjigjja 4 . 100 m. Mësuesi thekson se kemi marrë 4-<br />
fish të brinjës së katrorit. Përsëri duhet të duket puna e mësuesit duke e përgjithësuar<br />
këtë përfundim. Nëse brinja e katrorit është a, nga përkufizimi i perimetrave të figurave<br />
kemi: P(perimetri) = a + a + a + a = 4a.<br />
Tani jep përkufizimin që është në tekst. Kurse për të nxjerrë perimetrin e paralelogramit dhe<br />
të trekëndëshit mendoj se duhen aktivizuar nxënësit. Shembujt punohen nga mësuesi për të<br />
konkretizuar përfundimet për gjetjen e perimetrave. Në libër është ushtrimi 1. Ngrihet një<br />
nxënës në dërrasë i cili ndërton afërsisht figurën e ushtrimit dhe gjen perimetrin me anë të<br />
matjeve.<br />
Nëse ka kohë, ngrihen dhe dy nxënës të tjerë duke ndërtuar përkatësisht një<br />
drejtkëndësh dhe një trekëndësh për t’u gjetur perimetrat.<br />
Përforcimi bëhet duke drejtuar pyetjet:<br />
1. Cili quhet perimetër i figurave?<br />
2. Si e gjejmë perimetrin e katrorit?<br />
3. Si e gjejmë perimetrin e paralelogramit?<br />
4. Si e gjejmë perimetrin e trekëndëshit barabrinjës?<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
52<br />
Detyra shtëpie. ushtrimet 2, 3 dhe 4.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 32 te Libri i ushtrimeve.
2.4 Leximi i hartave<br />
Objektivat.Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë dhe të lexojë shkallët e hartave.<br />
- Të gjejë largësinë në terren kur di largësinë në hartë midis dy objekteve dhe anasjellas.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Harta e Shqipërisë<br />
- Vizore<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Praktikë<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Qëllimi i kësaj teme nuk ka të bëjë me hartat, por me shkallën e tyre. Nuk ka punë<br />
përgatitore. Por mësuesi me anë të shembujve, si masa e sipërfaqes së Shqipërisë<br />
është 28000 m 2 apo distanca Tiranë-Durrës është etj. dhe megjithatë ato paraqiten në<br />
hartë. Kjo tregon se kemi kryer një zvogëlim të tyre.<br />
Në një cep të hartës shënohet, p.sh.:<br />
1 :100000. Kjo quhet shkallë zvogëlimi. Mësuesi duhet të sqarojë kuptimin e saj.<br />
Kujdes! Njësia që përdoret për 1 duhet të përdoret dhe për 100000. P.sh.: 1 m dhe 100000<br />
m ose 1 cm dhe 100000 cm. Për të kuptuar shkallën e zvogëlimit mësuesi zgjidh shembujt<br />
1 dhe 2. Duhet të sqarohet dhe shënimi: Kujdes. Kam mendimin që mësuesi, pasi ka<br />
sqaruar në klasë shkallën e zvogëlimit, duhet të dalë në terren duke e ndarë klasën në<br />
dy grupe, një grup të punojë me ushtrimin 1 dhe tjetri me ushtrimin 2.<br />
Mbasi janë kryer matjet e nevojshme secili grup shkëmben matjet e bëra dhe zgjidh në<br />
shtëpi atë që kërkojnë ushtrimet 1 dhe 2. Gjithashtu jepet për detyrë shtëpie dhe ushtrimi 3.<br />
2.5. Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zbatojë me saktësi kthimin e njësive.<br />
- Të zbatojë në problema të thjeshta shkallën e zvogëlimit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Ushtrimet 1dhe 2 zgjidhen frontalisht në klasë.<br />
Gjysmën e klasës e vë në punë me 4(a) dhe gjysmën tjetër me 5(b).<br />
Në dërrasë ngre nga një përfaqësues nga secili grup.<br />
53
Mësuesi duhet që të kontrollojë punën që bëjnë nxënësit e tjerë, në përfundim<br />
kontrollohet puna e tyre me atë që është punuar në dërrasë, ku mund të ndodhë që dhe<br />
ai që ka punuar të ketë gabuar.<br />
Në të njëjtën mënyrë veprohet dhe me ushtrimet 6(c), 7(a) dhe 8(b).<br />
Mësuesi punon vetë ushtrimin 11(b).<br />
Detyra shtëpie jepen ushtrimet 4(b), 5(a), 6(a,b), 7(b) dhe 8(a). Me dëshirë 9 dhe 10.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 34 te Libri i ushtrimeve.<br />
2.6 Sipërfaqja dhe syprina<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të bëjë dallimin ndërmjet syprinës dhe sipërfaqes.<br />
- Të dijë njësitë që shërbejnë për matjen e sipërfaqeve.<br />
- Të bëjë kalimin nga një njësi në tjetrën.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Problemore<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
-Tabelë me njësitë që është dhe në tekst.<br />
- Tabelë me drejtkëndësh të ndarë në katrorë me brinjë një centimetër.<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore mësuesi duhet të arrijë në atë që mbas përkufizimeve të sipërfaqes<br />
nxënësi të dallojë këto dy koncepte të ndryshme. Për këtë është tërhequr dhe vëmendja<br />
nëpërmjet shënimit KUJDES. Për punën përgatitore mësuesi duhet të ketë përgatitur një<br />
tabelë ku të ketë ndërtuar një drejtkëndësh të ndarë në katrorë me brinjë një centimetër.<br />
Me anë të saj do të sqarojë çdo të thotë të matësh një sipërfaqe.<br />
Pastaj jep kuptimin e cm 2 për të cilin ka në dorë dhe një katror me brinjë një cm.<br />
Po kështu duhet të ketë përgatitur një tabelë si ajo në libër ”Matja e sipërfaqeve. Njësitë”.<br />
Ashtu si u bë sqarimi te tabela e matjeve të gjatësive, të veprohet dhe në këtë rast.<br />
Mësuesi zhvillon shembullin 1 dhe pastaj kërkon nga klasa të punojë ushtrimin 1 dhe 2.<br />
Për pjesën e dytë të mësimit përveç atyre që janë shkruar, mësuesi u kujton nxënësve<br />
semeqenëse nuk është dhënë se 1 ha = 10000 m 2 nxënësit e dinë nga klasat<br />
paraardhëse). Pastaj klasa punon ushtrimin 2.<br />
Në fund kërkon nga nxënësit për të dhënë lidhjen ndërmjet njësive matëse të sipërfaqes.<br />
Detyra shtëpie jepen ushtrimet 1(tabela e parë), 2 dhe 3 faqe 67. Mësuesi udhëzon<br />
nxënësit për të punuar me ushtrimet e faqes 34 te Libri i ushtrimeve.<br />
54
2.7. Veprimet me njësitë e matjes së sipërfaqeve<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të mbledhë dhe zbresë njësitë e sipërfaqes.<br />
- Të shumëzojë dhe të pjesëtojë masën e sipërfaqes, të dhënë jo vetëm me një njësi,<br />
me një numër natyror.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore duhet të dalë qartë se mund të gjejmë shumën e syprinave të dy<br />
figurave, kur njësia matëse është e njëjtë. Në rastin kur njësia matëse është e ndryshme,<br />
duhet që të shprehen në të njëjtën njësi. Për të kryer mbledhjen ose zbritjen në kolonë,<br />
mësuesi duhet të sqarojë që njësitë e njëjta duhet të vendosen njëra nën tjetrën. Këtë<br />
sqarim e bën gjatë zgjidhjes së shembullit 1 dhe 2.<br />
Te shembulli 3 e veçantë është se mbledhori i parë nuk ka cm 2 , këtu mësuesi gjatë<br />
vendosjes në kolonë, të sqarojë që vendi i saj duhet lënë bosh dhe kur të vendosë<br />
mbledhorin e dytë ta ketë parasysh këtë.<br />
Te ky shembull vëmë re se në shumë na del 109 mm 2 e cila ka 1 cm 2 dhe 9 mm 2 për<br />
këtë 1 cm 2 ia shtojmë 4 cm 2 që është në shumë dhe përfundimisht kemi 30 m 2 5 cm 2 9<br />
mm 2 . Është sqaruar në libër, por e përmendëm që mësuesi të këmbëngulë gjatë zgjidhjes.<br />
Te shembulli 4 e veçanta është se nga 24 cm 2 nuk mund të zbriten 25 cm 2 , prandaj nga<br />
njësia më e madhe më e afërt marrim një njësi, të cilën e kthejmë në njësinë më të vogël<br />
dhe ia shtojmë asaj që është në ushtrim dhe vazhdojmë veprimet. Pra sqaroje mirë atë<br />
që është në kuadratin me shigjetë pranë shembullit 4.<br />
Për shumëzimin që jepet me anën e shembullit 5 veprimi është i kuptueshëm.<br />
Për ushtrimet e tipit 3 dhe 5 mësuesi duhet të sqarojë dhe njëherë: nëse gjatë veprimit<br />
të mbledhjes dhe shumëzimit dalin njësi që mund të shprehen me ndihmën e njësive më<br />
të mëdha, ky veprim duhet bërë patjetër (siç u veprua te 3).<br />
Për pjesëtimin paraqiten dy raste:<br />
a) kur pjesëtuesi jepet me ndihmën e një njësie,<br />
b) kur pjesëtuesi jepet me disa njësi.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Për të kryer pjesëtimin në këto dy raste bëhet sqarimi në kuadratin me shigjetë pranë<br />
shembullit 7. Duke zgjidhur shembujt 6 dhe 7 mësuesi bën të gjitha sqarimet e nevojshme.<br />
Prandaj të gjithë shembujt duhet të zgjidhen nga mësuesi.<br />
55
Sqarim: Shembulli 7 mund të zgjidhet dhe në këtë mënyrë:<br />
24 m 2 32 cm 2 1 mm 2 : 5 = 4 m 2 8006 cm 2 40,2 mm 2<br />
- 20<br />
4 m 2 = 40000 cm 2<br />
40032 cm 2<br />
- 40<br />
00<br />
- 00<br />
03<br />
- 00<br />
32<br />
- 30<br />
2 cm 2 = 200 mm 2<br />
201 mm 2<br />
- 20<br />
01<br />
- 00<br />
10<br />
- 10<br />
0<br />
Kam mendimin që është më e vështirë për t’u kuptuar. Prandaj të mos u rekomandohet,<br />
pra dhe të mos punohet në klasë. Mendoj që nxënësve të mirë t’u thuhet që ushtrimin<br />
4(b), që do të jepet detyrë shtëpie, ta zgjidhin duke mos i kthyer në njësi më të vogël, por<br />
me njësitë e dhëna. Mbasi është zgjidhur dhe shembulli 7 si në tekst, klasa punon në<br />
heshtje ushtrimin 1. Mësuesi kontrollon punën e pavarur të nxënësve. Secili kontrollon<br />
saktësinë e zgjidhjes duke u ballafaquar me atë që punohet në dërrasë.<br />
Detyrë shtëpie ushtrimet: 1(c), 2(b), 3(a, b), 4(b) dhe 5(b) faqe 70.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të zgjidhin dhe ushtrimet e faqes 35 në librin e ushtrimeve.<br />
2.8 Syprina e trekëndëshit dhe paralelogramit<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të mbajë mend formulat për llogaritjen e syprinës së drejtkëndëshit, paralelogramit,<br />
katrorit, trekëndëshit çfarëdo dhe kënddrejtë.<br />
- Të zbatojë drejt këto formula në problema të thjeshta.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelë me figura dhe me formulat që ka libri.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
56<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Qëllimi i punës përgatitore është që nxënësit të bëjnë dallimin e dy koncepteve sipërfaqe<br />
dhe syprinë. Gjithashtu të rikujtojnë dhe njësitë matëse.<br />
Nga mësuesi të jetë e qartë se nuk do të nxirren formulat për gjetjen e syprinave të<br />
trekëndëshit dhe paralelogramit, ato do të jepen të gatshme.
Por detyrë e mësuesit është që nëpërmjet figurave nxënësit të dallojnë bazën dhe<br />
lartësinë. Për efekt kohe mësuesi duhet të ketë të gatshme një tabelë ku të ketë ndërtuar<br />
figurat me gjithë formulat siç janë në libër.<br />
Mësuesi zgjidh shembullin 1 dhe pastaj ngre në dërrasë një nxënës për të punuar<br />
ushtrimin 1. Nxënësit e tjerë punojnë në mënyrë të pavarur.<br />
Punon shembullin 2 dhe pastaj ngre përsëri një nxënës tjetër për të punuar ushtrimin 2.<br />
Ky shembull ka të veçantë se gjatësia e bazës dhe lartësisë së trekëndëshit kanë njësi të<br />
ndryshme, prandaj duhet të kthehen në njësi të njëjta, pastaj të zbatohet formula. Kjo<br />
duhet të theksohet nga mësuesi.<br />
Kështu vepron dhe për shembullin 3 dhe ushtrimin 3.<br />
Mundet që mësuesi të punojë të tre shembujt njëri pas tjetrit dhe pastaj të ngrejë nxënës<br />
të veçantë për të punuar ushtrimet.<br />
Pa tjetër mësuesi duhet të sqarojë dhe shënimin. Nëse ka kohë nxënësit të punojnë në<br />
mënyrë të pavarur ushtrimin 3 dhe 4 që janë tek ushtrimet e detyrave. Për ushtrimin 3<br />
matjet t’i bëjë një nxënës dhe t’ia japë klasës.<br />
Në fund mësuesi kërkon nga nxënësit që të thonë formulat për gjetjen e syprinave të<br />
trekëndëshit çfarëdo, trekëndëshit kënddrejtë, drejtkëndëshit, paralelogramit dhe katrorit.<br />
Detyrë shtëpie ushtrimet 1, 2, 5, 6 dhe 7.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë me ushtrimet e faqes 36 te Libri i ushtrimeve.<br />
2.9 Problema<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zbatojë formulat për gjetjen e syprinave të figurave plane në situata jo standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi punon problemën 2. Pavarësisht se figura në këtë rast nuk ndihmon në zgjidhjen<br />
e problemës mendoj se duhet ndërtuar, sepse nëpërmjet të dhënave nxënësi të mund të<br />
përfytyrojë se si do të jetë figura sipas të dhënave të problemës.<br />
Plani i zgjidhjes.<br />
1 Gjejmë syprinën e drejtkëndëshit me brinjë 10 cm dhe 8 cm.<br />
2. Gjejmë sa është 20% e syprinës së drejtkëndëshit të dhënë.<br />
3. Gjejmë syprinën e drejtkëndëshit të ri.<br />
Zgjidhje 1. Syprina e drejtkëndëshit jepet me formulën S = a . b. Atëherë S = 10.8 = 80 cm 2<br />
2. 20% e S = 20% e 80 = = = 16 cm 2<br />
3. Nëse shënojmë me S 1<br />
syprinën e drejtkëndëshit të dytë atëherë:<br />
S 1<br />
= S + 20% e S = 80 + 16 = 96 cm 2<br />
57
Përgjigje. Syprina e drejtkëndëshit të kërkuar është 96 cm 2 .<br />
Gjithashtu mësuesi punon dhe problemën 6. Edhe këtu duhet ndërtuar figura. Mendoj<br />
që në gjeometri është mirë që të ndërtohet figura. Kujdes, jo me dorë të lirë, por duhet<br />
përdorur vizorja, kompasi dhe raportori, sipas rastit.<br />
Problema 6<br />
Plani i zgjidhjes.<br />
1. Gjejmë syprinën e trekëndëshit.<br />
2. Gjejmë syprinën e katrorit.<br />
3. Gjejmë raportin e syprinës së trekëndëshit me të katrorit.<br />
Zgjidhje. 1. Shënojmë me S syprinën e trekëndëshit.<br />
Dihet që syprina e trekëndëshit jepet me formulën<br />
S = atëherë : S = = 5 cm 2<br />
2. Shënojmë me S 1<br />
syprinën e katrorit. Dihet që syprina e katrorit jepet me formulën<br />
S 1<br />
= a 2 atëherë : S 1<br />
= 5 2 = 25<br />
3. Përgjigjja.<br />
Përgjigja: Raporti i syprinës së trekëndëshit me syprinën e katrorit është .<br />
Mbasi ka sqaruar mirë dy problemat duke këmbëngulur sidomos në ndërtimin e planit<br />
të zgjidhjes, mësuesi vë në punë klasën me problemën 1. Duhet të kërkojë nga të gjithë<br />
planin e zgjidhjes, pastaj të kalojë në zgjidhjen e problemës.<br />
Detyrë shtëpie. Problemat 3, 4 dhe 5. Nxënësve të mirë u jepet dhe problema 7. Për<br />
këtë problemë jepet si udhëzim për të parë pikën 5, faqe 70, para shembullit 1.<br />
Mësuesi jep udhëzime për të punuar me ushtrimet e faqes 36 te Libri i ushtrimeve.<br />
Nëse mësuesi e shikon të arsyeshme, para testit mund të zhvillojë përsëritje me ushtrime<br />
të ngjashme me ato të testit. Ushtrimet mund t’i marrë nga teksti i ushtrimeve.<br />
2.10 Test kontrolli.<br />
Vlerësimi i ushtrimeve.<br />
Ushtrimi 1. Përgjigja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 2. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 3. Çdo plotësim i saktë i një kuadrati të tabelës vlerësohet me 0,5 pikë.<br />
(gjithsej janë 12 kuadrate për t’u plotësuar).<br />
Ushtrimi 4. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 5. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 6. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 7. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
58
Ushtrimi 8. Nëse bën planin e zgjidhjes merr 0,5 pikë.<br />
Nëse gjen 25% e 48 merr dhe 0,5 pikë të tjera.<br />
Nëse gjen syprinën e katrorit merr dhe një 1 pikë tjetër.<br />
Nëse gjen brinjën ë katrorit merr dhe një pikë tjetër.<br />
Ashtu siç kemi thënë dhe në testet e tjera që vlerësimi i çdo ushtrimi dhe tabela e<br />
konvertimit të pikëve në nota të bëhet shumë rigorozisht.<br />
2.11 Vëllimi i trupave<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë njësitë matëse të vëllimeve.<br />
- Të dijë lidhjet ndërmjet njësive matëse të vëllimit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Dy tabelat që janë në libër për njësitë matëse<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore të rikujtohen ato që janë zhvilluar në klasat paraardhëse. Nxënësit<br />
të rikujtojmë se çfarë quhet vëllim i trupit. Të rikujtohen njësitë e matjes dhe çfarë quhet<br />
njësi matje. Mësuesi me kujdes duhet të nxjerrë se çfarë do të thotë të gjesh vëllimin e një<br />
trupi.<br />
Mësuesi duhet që nëpërmjet tabelës së njësive matëse të sqarojë se si kalohet nga një<br />
njësi më e madhe në një njësi më të vogël dhe anasjellas.<br />
Në këtë sqarim të dalë qartë se, kur kalojmë nga njësia më e madhe te njësia më e vogël,<br />
numri rritet, kurse, kur kalohet nga njësia më e vogël te njësia më e madhe, numri zvogëlohet.<br />
Zhvillon shembujt 1 dhe 2. Vë në punë klasën për të zgjidhur ushtrimet 1 dhe 2. Duhet<br />
kontrolluar puna e çdo nxënësi në fletoren e tij.<br />
Por duke pasur parasysh se për matjen e vëllimit përdoren dhe disa njësi të tjera.<br />
Mësuesi nëpërmjet tabelës së dytë duhet të sqarojë këto njësi dhe si kalohet nga njëra te<br />
tjetra. Duhet të këmbëngulë në lidhjen e litrit me dm 3 .<br />
Mësuesi zgjidh shembullin 1 dhe vë në punë klasën për të zgjidhur ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Bën disa sondazhe për lidhjen ndërmjet njësive matëse. Nëse ka kohë zhvillon tabelën<br />
e parë të ushtrimi1 dhe ushtrimin 2.<br />
Detyrë shtëpie. 1( tabela e dytë), 3 dhe 4.<br />
Mësuesi jep udhëzime për të punuar me ushtrimet e faqes 37 te Libri i ushtrimeve.<br />
59
2.12 Veprimet me njësitë e vëllimit<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të mbledhë dhe të zbresë njësitë e vëllimit.<br />
- Të shumëzojë dhe të pjesëtojë masën e vëllimit, të dhënë jo vetëm me një njësi, me<br />
një numër natyror.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Ashtu si në të gjitha punët përgatitore për tema të ngjashme, mësuesi duhet të nxjerrë<br />
përgjigjen nga klasa se si do të veprohet për të mbledhur njësi të ndryshme vëllimi.<br />
Mbasi e ka marrë nga klasa përgjigjen, mësuesi jep në mënyrë të përmbledhur pikërisht<br />
atë që është në kuadrat me shigjetë te puna përgatitore.<br />
Mësuesi zgjidh shembullin 1 dhe 2. Te shembulli 2 duhet të sqarojë nëse një njësi<br />
mund të shprehet me numra të plotë me një njësi më të madhe, kjo duhet bërë.<br />
Konkretisht 14 cl shkruhet 1 dl 4 cl prandaj:<br />
17 l 11dl 14 cl = 17 l 12 dl 4 cl. Por 12 dl shkruhet 1 l 2 dl kështu që përfundimisht<br />
17 l 11 dl 14 cl = 18 l 2 dl 4 cl.<br />
Kalimet duhet të sqarohen hap pas hapi. Kur zgjidh shembullin 3, mësuesi duhet të<br />
sqarojë se mbledhorët (apo më poshtë zbritësit), kur i vendosim në kolonë, nëse një njësi<br />
mungon, vendi duhet lënë bosh dhe njësitë e njëjta duhet të jenë njëra nën tjetrën. Ndan<br />
klasën në tri grupe duke i dhënë secilit grup një nga ushtrimet (1, 2, 3). Kontrollon punën<br />
e secilit grup.<br />
Mbas punës së klasës zhvillon shembullin 4. E veçanta e këtij ushtrimi është se nga 6<br />
cl nuk mund të zbresim 7 cl, prandaj duhet marr 1 dl, të cilën e kthejmë në cl, kështu na<br />
bëhen 16 cl. Tani mund të zbresim, por na mbeten 3dl nga të cilat nuk mund të zbresim<br />
4 dl, kështu lind nevoja për të marrë 1 l dhe na bëhen 13 dl, nga të cilat mund të zbresim<br />
4 dl. Këto duhen sqaruar patjetër. Janë të sqaruara dhe në kuadratin me shigjetë. E<br />
dhashë përsëri për të treguar se duhet bërë pa tjetër dhe me shumë kujdes.<br />
Zgjidh shembullin 5 dhe 6. Kujdes duhet të bëni te shembulli 6 tip, për të cilin kemi<br />
diskutuar dhe në rastet e njësive të tjera. KUJDES! Ky shembull ka gabim njësitë.<br />
Duhet kështu: 25 l 7 dl. Te zgjidhja 25 l 7 dl = 257 dl. Te pjesëtimi mbas barazimit 128,5<br />
dl= 12 l 8 dl 5 cl KORIGJOJENI!<br />
Përsëri vë në punë grupet me ushtrimet 4, 5 dhe 6. Për secilin ushtrim ngre nga një<br />
përfaqësues dhe të tjerët kontrollojnë atë që kanë punuar. Nëse ka kohë zhvillon dhe<br />
ushtrime që janë në fund të mësimit (jo ato që planifikohen për detyrë shtëpie).<br />
Kujdes te ushtrimet nuk janë shënuar 2 dhe 3.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet: 1(b, c), 2(a, c) dhe 3(a,b).<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 38 te Libri i ushtrimeve.<br />
60
2.13. Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zgjidhë pa gabime veprimet me njësitë e vëllimit (mbledhje, zbritje, shumëzim dhe<br />
pjesëtim).<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mendoj që nga mësuesi të zgjidhet një për çdo ushtrim dhe pikërisht ato ushtrime për<br />
të cilat u diskutua më tepër në mësimin e kaluar.<br />
Ushtrimi 1(c të dytën dhe të tretën).<br />
5 dl 7 cl<br />
+ 2 dl 4 cl<br />
7 dl 11 cl = 8 dl 1 cl, sepse 11 cl = 1 dl 1 cl kjo duhet sqaruar.<br />
10 l 4 ml<br />
+ 2 dl 7cl__<br />
10 l 2 dl 7cl 4ml<br />
Pra këtu paraqitet një rast që te mbledhori i parë mungojnë dy njësi të njëpasnjëshme,<br />
vendi i tyre lihet bosh. Mbledhori i dytë ka dy njësitë që s’i ka i pari dhe nuk ka dy njësitë<br />
e të parit. Kujdes dhe këtu duhet bërë sqarimi nga mësuesi.<br />
Ushtrimi 2 (c të dytën).<br />
25 l 4dl 4cl<br />
- 18 l 5dl 7cl meqenëse nga 4 cl nuk mund të zbresim 7cl marrim një dl<br />
6 l 8dl 7cl dhe na bëhen 14 cl atëherë 14 cl – 7 cl = 7 cl.<br />
Na mbetën 3 dl nga të cilat nuk mund të zbresim 5 dl, prandaj marrim 1 l, na bëhen 13<br />
dl atëherë 13 dl – 5 dl = 8 dl.<br />
Kështu duhen sqaruar gjatë zgjidhjes së ushtrimit.<br />
Ushtrimi 3(d).<br />
2 l 5 dl 2 cl 4 ml<br />
.<br />
4<br />
8 l 20 dl 8 cl 16 ml<br />
Nuk do ta lëmë në këtë trajtë, sepse 16 ml = 1 cl 6 ml dhe 20 dl = 2 l.<br />
Përfundimisht<br />
8 l 20 dl 8 cl 16 ml = 10 l 9 cl 6 ml. Përsëri këto kalime duhet të sqarohen.<br />
Ushtrimi 4(c).<br />
26 l 4cl : 4 mund të bëhet në dy mënyra.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
61
a) Bëhet pjesëtimi duke mos i kthyer në njësi më të vogla:<br />
26 l 4 cl : 4 = 6 l 51 cl = 6 l 5 dl 1 cl<br />
- 24<br />
2 l = 200cl<br />
204cl<br />
- 20<br />
- =4<br />
- 4<br />
=<br />
b) Kthehet në një njësi të vetme 26 l =( 26 . 100) cl = 2600 cl,<br />
atëherë 26 l 4 cl = 2604 cl<br />
2604cl : 4 = 651 cl = 6 l 5 dl 1 cl<br />
- 24<br />
20<br />
- 20<br />
04<br />
- 4<br />
0<br />
Mendoj që mësuesi duhet ta lërë në dëshirën e nxënësve për të zgjidhur këtë tip<br />
ushtrimesh.<br />
Pastaj në varësi të kohës mësuesi zhvillon ushtrimet 1(a të parën dhe të dytën), 2(a të<br />
parën dhe të dytën), 3(a, b) dhe 4( a). Mësuesi duhet të jetë shumë aktiv gjatë punës së<br />
pavarur të nxënësve. Në dërrasë mendoj të punohen ato ushtrime të cilat kanë nevojë për<br />
sqarime.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet:1(b), 2(b), 3(c) dhe 4(b, d).<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 39 te libri i ushtrimeve.<br />
2.14 Masa dhe njësitë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë njësitë matëse të masës.<br />
- Të dijë lidhjet ndërmjet këtyre njësive.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelan e njësive si në libër<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
62<br />
Zhvillimi i mësimit:<br />
Në punën përgatitore mësuesi kërkon nga nxënësit të tregojnë se me çfarë njësi matet<br />
masa e trupave. Mësuesi duhet të sqarojë se masa dhe pesha nuk është e njëjta gjë, por<br />
nuk duhet ta bëjë sqarimin këtu se i takon fizikës ky problem.
Mësuesi duhet të ketë përgatitur dhe një tabelë si në libër, mendoj që në këtë tabelë të<br />
vendosen dhe shigjeta të drejtuara nga e djathta në të majtë. (shih tabelën në mësimin<br />
2.11). Duke pasur tabelën, mësuesi e ka më të lehtë për të sqaruar se si kalohet nga<br />
njësitë më të mëdha në më të voglat dhe anasjellas.<br />
Mbas saj mësuesi zhvillon shembujt 1 dhe 2, të cilat do të ndihmojnë nxënësit për të<br />
zgjidhur ushtrimet 1 dhe 2. Këto ushtrime duhet të zgjidhen nga nxënësit në mënyrë të pavarur.<br />
Meqenëse janë zbatim i drejtpërdrejtë i teorisë mendoj që të mos punohen nga nxënësit në<br />
dërrasë.<br />
Më pas kalohet në shembujt 3, 4, 5, 6 dhe 7. Para se t’i zgjidhë mësuesi duhet të<br />
sqarojë atë që është vendosur në kuadrat me shigjetë të kuqe, duke pasur parasysh ato<br />
që janë thënë më parë. Kurse shembulli 8 duhet punuar me shumë kujdes duke pasur<br />
parasysh kthimin e njësive në njëra tjetrën. Nëse e shikon të arsyeshme, këtë ushtrim<br />
mësuesi mund ta zgjidhë pa kthim të njësive.<br />
Konkretisht:<br />
12 kg 3 hg 5 dag : 4 = 3 kg 0 hg 8 dag 7,5 g = 3 kg 8 dag 7,5 g<br />
- 12<br />
0 3 hg = 30 dag<br />
35 dag<br />
32<br />
3 dag = 30 g<br />
28<br />
20<br />
- 20<br />
Mendimi im është që kjo mënyrë të përdoret kur i pjesëtueshmi ka dy njësi matëse dhe<br />
të jenë njëra pas tjetrës. Prandaj mendoj që ky tip ushtrimi të zgjidhet sipas librit.<br />
Pastaj mësuesi vë në punë nxënësit me ushtrimet 5, 6dhe 7.<br />
Në fund kërkon nga nxënësit disa kthime të disa njësive në njësi të tjera.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1 tabela e parë dhe 2(a) tek 2.15 faqe 80<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 39 te Libri i ushtrimeve.<br />
2.15. Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të kryejë veprimet me njësitë e masës pa gabime.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
63
Zhvillimi i mësimit<br />
Mendoj që mësuesi të zgjidhë ushtrimet që duan sqarime, të cilat nxënësit mund të<br />
mos i kenë kuptuar në mësimin e kaluar.<br />
Kështu mësuesi të zgjidhë ushtrimet: 2(c të parën), 3(c të dytën) 4(c) dhe 5(b).<br />
Po zgjidhim dy nga këto ushtrime për të treguar si do të vepronim.<br />
Ushtrimi 3(c të dytën)<br />
2 t 4 kv 5 kg<br />
- 1 t 4 kv 6 kg<br />
0 t 9 kv 99 kg<br />
Meqenëse nga 5 nuk mund të zbritet 6 marrim nga 4 kv 1 kv, kështu që na bëhen 105 kg,<br />
atëherë 105 kg – 6 kg = 99 kg. Te kv na ngelën 3. Po nga 3 kv nuk mund të zbresim 4 kv,<br />
prandaj nga 2 t marrim 1 t që janë 10 kv, kështu na bëhen 13 kv, atëherë 13 kv – 4 kv = 9<br />
kv.<br />
Ushtrimi 5(b) Këtë ushtrim do ta zgjidhim në të dy mënyrat:<br />
Mënyra e parë<br />
4 kg 3 hg : 2 = 2 kg 1 hg 5 dg<br />
- 4<br />
= 3 hg<br />
- 2<br />
1 hg = 10 dg<br />
- 10<br />
0<br />
Mënyra e dytë. 4 kg = 40 hg, pra 4 kg 3 hg = 43 hg. Atëherë:<br />
43 hg : 2 = 21,5hg = 2 kg 1 hg 5dg<br />
- 4<br />
03<br />
2<br />
10<br />
Përsëri mendimi im është mënyra e dytë në kthim në një njësi të vetme të pjesëtuesit,<br />
pra ashtu si është e zgjidhur dhe në libër.<br />
Ushtrimet që do të punohen në klasë: 2(c të dytën), 3(a), 4(b) dhe 5(a). Mësuesi duhet<br />
të kontrollojë punën individuale të çdo nxënësi. Në ndonjë ushtrim që e shikon të arsyeshëm<br />
mund të ngrejë nxënës në dërrasë për të punuar.<br />
Detyrë shtëpie. 1(tabela e dytë) , 2(b), 3(b), 4(a) dhe 5(c).<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 40 te libri i ushtrimeve.<br />
64
2.16. Koha dhe njësitë matëse<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë njësitë matëse të kohës.<br />
- Të njohë lidhjet ndërmjet njësive matëse.<br />
- Të kryejë drejt veprimet me njësitë e kohës<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelë me njësitë e matjes së kohës si në tekst.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
.<br />
Në këtë temë nuk ka punë përgatitore, por mësuesi duhet të sqarojë në fillim atë që<br />
është në kuadrat me shigjetë. Pas sqarimit se me kohë nuk do të nënkuptojmë<br />
pafundësinë, por zgjatje të veprimtarive të ndryshme,m mund të pyesë nxënësit se çfarë<br />
njësi dinë për matjen e kohës.<br />
Më pas tregon se njësia bazë është sekonda, jep disa lidhje të njësive të ndryshme që<br />
janë dhe në libër. Zgjedh me radhë të nëntë shembujt duke sqaruar rastet e njëjta që janë<br />
ndeshur dhe te njësitë e tjera, si: kur në mbledhje ose zbritje te një prej faktorëve mungon<br />
ndonjë prej njësive (si te shembulli 5), kur nga një njësi e zbritësit nuk mund të zbresim (si<br />
te shembulli 7), kur në mbledhje apo shumëzim një njësi mund të shprehet me anë të<br />
numrave natyrorë me ndihmën e njësive të tjera (si te shembulli 4 dhe 8).<br />
Mbasi mbaron shembujt i drejton frontalisht klasës pyetjet që janë në tekst. Këto pyetje<br />
mund t’i drejtojë dhe në fillim të mësimit, sepse duhet të dihen nga nxënësit.<br />
Mbas tyre mësuesi vë në punë klasën me shtatë ushtrimet. Për çdo ushtrim duhet të<br />
ngrihet në dërrasë një nxënës.<br />
Kujdes! Ushtrimi 4 duhet 7 h 54 s – 3 h 45 s<br />
Për çdo ushtrim që zgjidhet në dërrasë, mësuesi aktivizon nxënës të bëjnë sqarimet e<br />
nevojshme.<br />
Mbasi kontrollon mbajtjen mend të njësive dhe lidhjen ndërmjet tyre, u lë si detyrë<br />
mbajtjen mend të tyre.<br />
Detyrë shtëpie. Nga mësimi 2.17, faqe 82, jep ushtrimet 1 dhe 2 ose ushtrime nga<br />
libri i ushtrimeve, faqe 41.<br />
2.17 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zbatojë me rigorozitet rregullat e veprimeve me njësitë e kohës<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
65
Zhvillimi i mësimit<br />
Mendoj që mësuesi të zgjidhë ushtrimin 3, sepse do të ndihmojë nxënësit si të veprojnë<br />
me këto lloje ushtrimesh (me gjithë se janë zgjidhur dhe më parë).<br />
Zgjidhja fillon kështu:<br />
a) Gjatësia nuk matet me kilogram. Pra a nuk është e vërtetë.<br />
b) Vëllimi nuk matet me cm. Pra dhe alternativa e dytë nuk është e vërtetë.<br />
c) Syprina nuk matet me cm 3 . Pra dhe alternatriva e tretë nuk është e vërtetë.<br />
d) Po, dita ka 24 h.<br />
Rrethohet alternativa d)<br />
Kujdes! Këto arsyetime në këto tipe ushtrimesh, nxënësi nuk është i detyruar t’i shënojë,<br />
ai bën vetëm rrethimin.<br />
Pastaj mësuesi zgjidh ushtrimet 4 (c të dytën) dhe 6 (b).<br />
Po zgjidhim 6 (b).<br />
2 h 28 min 32 s . 2. Kryejmë shumëzimin me kolonë.<br />
2 h 28 min 32 s<br />
2<br />
4 h 56 min 64 s<br />
Meqenëse 64 s mund të shkruhet 1 min 4 s (sepse 60 s japin 1 min), atëherë kemi:<br />
4h 56 min 64 s = 4 h 57 min 4 s.<br />
Mbasi ka zgjidhur dy ushtrime mësuesi ngre nxënës në dërrasë për të zgjidhur ushtrimet:<br />
4 (c të parën), 5 (c ), 6 (a) dhe 7 (b). Ashtu si dhe në rastet e tjera mësuesi kontrollon<br />
punën në klasë dhe udhëzon që ta kontrollojnë me atë që kryhet në dërrasë dhe, nëse<br />
konstatojnë se është punuar gabim të bëjnë korrigjimin e nevojshëm.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet: 4 (a,b), 5 (b), 6 (c) dhe 7 (a,c) faqe 82.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 41 te Libri i ushtrimeve.<br />
66<br />
2.18 Njësitë matëse të këndeve<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë njësitë matëse të këndeve.<br />
- Të mbajë mend lidhjen ndërmjet njësive matëse.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore mësuesi duhet të ngrejë nxënës për të ndërtuar kënde të ndryshme.<br />
Nuk rekomandohet të kërkojë ose të japë vetë mësuesi përkufizimin e këndit, sepse do<br />
të jepet në kreun tjetër. Në pyetjen se çfarë dini për këndet mësuesi duhet të presë që<br />
nxënësit të thonë llojet: kënde të ngushtë, të drejtë dhe të gjerë.<br />
Cilat janë elementet që përcaktojnë këndin? dy brinjët dhe kulmi i tij.<br />
Më tepër mendoj se është e panevojshme, sepse do të thuhen më vonë. Gjithashtu<br />
duhet të japin dhe njësitë matëse të këndeve.
Nxënësit duhet të përvetësojnë se njësia bazë është këndi një gradë dhe se një gradë<br />
është<br />
pjesë të rrethit. Mirë është që mësuesi të shpjegojë se çfarë kuptojmë me<br />
pjesë e rrethit.<br />
Rrethi ndahet në 360 pjesë të barabarta; një pjesë prej tyre përfaqëson një gradë.<br />
Nëse nga nxënësit lind pyetja se si bëhet kjo ndarje mësuesi thekson se kjo do të jepet<br />
në klasat e tjera.<br />
Mësuesi zgjidh shembullin 1 dhe pastaj vë në punë klasën me ushtrimin 1 dhe 2. Në këtë<br />
temë ndryshe nga temat e mëparshme jepen dhe veprimet me njësitë matëse të këndeve.<br />
Mbas zgjidhjes së shembullit 2 dhe 3, nxënësit punojnë me ushtrimet 3 dhe 4.<br />
Pastaj kalohen në tre shembujt e fundit 4, 5 dhe 6. Së fundi nxënësit punojnë ushtrimet<br />
5, 6 dhe 7. Duhet të theksoj se gjatë shembujve mësuesi duhet të ketë parasysh: kur në<br />
mbledhje ose zbritje te një prej faktorëve mungon ndonjë prej njësive (si te shembulli 3),<br />
kur nga një njësi e zbritësit nuk mund të zbresim (si te shembulli 4), kur në mbledhje apo<br />
shumëzim një njësi mund të shprehet me anë të numrave natyrorë me ndihmën e njësive<br />
të tjera (si te shembulli 3 dhe 5).<br />
Mbasi bën përforcimin e mësimit duke rikujtuar njësitë matëse dhe lidhjen ndërmjet<br />
tyre jep detyrë shtëpie, ushtrimet 3(a, b), 4(b,c) 5(c) dhe 6(b).<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 42 te Libri i ushtrimeve.<br />
Nëse mësuesi e shikon të arsyeshme, para testit mund të zhvillojë një orë përsëritje<br />
duke zhvilluar ushtrime të ngjashme me të testit. Ushtrimet mund të merren në tekstin e<br />
ushtrimeve ose duke zgjedhur ushtrime nga temat e zhvilluara. Këto ushtrime duhet të<br />
zgjidhen nga mësuesi, i cili duhet të sqarojë çdo kalim që mësuesi mendon se nxënësit<br />
nuk e kanë të qartë.<br />
2.19. Test kontrolli<br />
Mënyra e vlerësimit të çdo ushtrimi.<br />
Ushtrimi 1. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 2. Plotësimi i saktë i çdo kuadrati të tabelës vlerësohet me 0,5 pikë (janë<br />
gjithsej dymbëdhjetë kuadrate).<br />
Ushtrimi 3. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 4. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 5. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 6. Çdo zgjidhje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
Ushtrimi 7. 1. Plani i zgjidhjes vlerësohet me një pikë.<br />
67
2. Gjetja sa minuta kanë kaluar nga ora 12 00 deri në 12 20 vlerësohet dhe me<br />
një pikë tjetër.<br />
3. Përcaktimi i gradëve të rrotullimit të akrepit të minutave vlerësohet dhe<br />
me një pikë tjetër.<br />
Ushtrimi 8. 1. Plan i zgjidhjes vlerësohet me një pikë.<br />
2. Gjetja e 10% të çmimit të mollëve merr dhe dy pikë të tjera.<br />
3. Gjetja e çmimit të portokalleve merr dhe një pikë tjetër.<br />
4. Gjetja e çmimit të mandarinave merr dhe dy pikë të tjera.<br />
5. Gjetja e lekëve të harxhuara merr dhe dy pikë.<br />
Kujdes! Vlerësimi dhe zbatimi i tabelës së konvertimit të pikëve në nota të bëhet me<br />
shumë rigorozitet.<br />
2.20. Raportori<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të përdorë raportorin për matjen e këndeve në pozicione të ndryshme në<br />
dërrasë apo në fletore.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Raportor<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Në fillim mësuesi duhet t’i njohë nxënësit me raportorin. Mësuesi dhe çdo nxënës duhet<br />
të kenë raportor. Shpjegon ndërtimin e raportorit dhe si veprohet për matjen e këndeve.<br />
Mësuesi vizaton një kënd në dërrasë dhe bën matjen e tij me raportor. Për të kontrolluar<br />
se nxënësit e kanë kuptuar apo jo mënyrën e matjes, ngre disa nxënës me radhë për të<br />
matur të njëjtin kënd me raportor.<br />
Ky mësim do të zhvillohet si punë praktike. Për këtë ngrihen me radhë të gjithë nxënësit<br />
dhe secili do të ndërtojë një kënd dhe me raportor të paracaktojë masën e këndit të<br />
ndërtuar. Mirë është që të ndërtohen kënde të ngushtë, të gjerë dhe të drejtë.<br />
Detyrë shtëpie të jepen ato që janë në libër, si dhe ushtrimet e faqes 43 në Librin e<br />
ushtrimeve.<br />
68
Kreu i III<br />
Gjeometria në plan dhe në hapësirë<br />
3.1 Kuptime themelore. Gjysmëdrejtëza, segmenti, vija e thyer.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
Të dijë konceptet themelore: - Segmenti, vija e thyer dhe vija e thyer e mbyllur<br />
përkufizohen me ndihmën, koncepteve themelore<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore nxënësit duhet të ndërtojnë segmente me gjatësi të ndryshme duke<br />
përdorur vizoren. Mendoj se të gjitha pyetjet që jepen në punën përgatitore duhet të bëhen dhe<br />
të merret përgjigje. Dhe mësuesi duhet të presë përgjigjen: se nuk mund të ndërtojmë drejtëz<br />
me gjatësi 5 cm, 10 cm apo 1000 cm. Po kështu segmenti dhe drejtëza nuk kanë trashësi.<br />
Në një kuadrat me shigjetë në fillim është shruar një pyetje, për të cilën dhe mund të<br />
mos merret përgjigje pozitive. Në këtë rast mësuesi përgjigjet: segmenti dhe drejtëza<br />
kanë të përbashkët faktin se nuk kanë gjerësi dhe dallohen se segmenti ka gjatësi dhe<br />
drejtëza nuk ka “gjatësi”, Kjo nuk do të thotë se gjatësia është 0 por që ka një shtrirje në<br />
të dy anët, kjo do të sqarohet kur të jepet përfytyrimi i drejtëzës. Mësuesi jep se çfarë<br />
studion gjeometria e cila është dhënë në formën e përkufizimit. (Nxënësit kanë njohuri<br />
nga klasat e mëparshme).<br />
Shumë delikat është dhe sqarimi i kuptimeve themelore. Këto kuptime nuk përkufizohen, por<br />
si rezultat i përvojës ato vetëm do të përfytyrohen. Kështu nxënësve duhet t’u sqarohet se ato<br />
që janë vendosur në kuadrat me shigjetë nuk janë përkufizime, por si do të përfytyrohen pika,<br />
drejtëza dhe plani. Mendoj se nuk duhet të kalohet në hollësi të tepërta, por nxënësit të dinë se<br />
cilat janë kuptimet themelore dhe si do të përfytyrohen ato duke bërë ndërtime në dërrasë.<br />
Pastaj kalohet në konceptin e gjysmëdrejtëzës, si shënohet dhe kur dy gjysmëdrejtëza<br />
kanë drejtim të kundërt. Kujdes! Do të jepet vetëm kuptimi i gjysmë drejtëzave me drejtim<br />
të kundër kur kanë të njëjtën origjinë dhe janë në të njëjtën drejtëz. Të mos kalohet në<br />
rastin (nuk është në program): që janë me drejtim të kundërt, por nuk ndodhen ne të<br />
njëjtën drejtëz. Duke dhënë kuptimin e segmentit, nxënësit do të sqarojnë dhe pyetjen e<br />
bërë në punën përgatitore se cili është ndryshimi ndërmjet segmentit dhe drejtëzës. Nëse<br />
pika, drejtëza dhe plani nuk përkufizohen; segmenti, dy segmente të njëpasnjëshëm, vija<br />
e thyer dhe shumëkëndëshi janë përkufizuar.<br />
Përkufizimi i tyre është bërë me ndihmën e pikës, drejtëzës dhe planit. Këtu del qartë<br />
se disa objekte duhen marrë pa përkufizim për të pasur mundësi përkufizimi i objekteve<br />
të tjera. Kujdes! Edhe këtu jo shumë hollësira, por njohuritë të jepen shkurt dhe qartë, të<br />
mos kalohet më tepër se sa është dhënë në tekst.<br />
Për të bërë përforcimin drejtohen këto dy pyetje:<br />
1. Si quhen objektet që nuk përkufizohen?<br />
2. Cilat janë këto objekte?<br />
69
Pastaj mësuesi kërkon që nxënësit të hapin librin në faqen 88. Cakton nga një nxënës që<br />
të lexojnë me radhë përkufizimet e gjysmëdrejtëzës, segmentit, segmentet e njëpasnjëshëm,<br />
vijës së thyer dhe shumëkëndëshit. Të kërkojë nga nxënësit që këto përkufizime jo vetëm<br />
të mësohen përmendsh por dhe këto vija të ndërtohen nga çdo nxënës.<br />
Detyrë shtëpie jepen ato të punës praktike.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë dhe ushtrimet e faqes 44 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.2 / 3.3 Këndi dhe llojet e këndeve<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dallojë këndet në varësi të vendosjes së brinjëve dhe me kulm të njëjtë.<br />
- Të dallojë këndet në varësi të masës së tyre.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
70<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Për këtë mësim janë parashikuar dy orë për faktin se ka shumë koncepte dhe mjaft të<br />
rëndësishme për gjeometrinë. Në orën e parë do të trajtohet faqja 89, në orën e dytë faqja 90.<br />
Në punën përgatitore përdoren ato njohuri që janë marrë një orë më parë. Përkufizimi<br />
i këndit kërkohet që të jepet nga nxënësit, nëse nuk jepet saktë prej tyre e jep mësuesi<br />
(në matjen e këndeve u theksua se nuk duhet kërkuar përkufizimi, ja se ku erdhi radha<br />
për të përkufizuar). Mendoj se nxënësit mund të japin se cilat janë elementet e këndit.<br />
Këtu mësuesi mund të kërkojë se cili është themelor dhe çfarë janë brinjët e këndit.<br />
Vërtet që koncepti i këndit të mysët dhe të lugët është i vështirë të kuptohet, por mësuesi<br />
nëpërmjet ndërtimit të sqarojë këtë koncept delikat.<br />
Kujdes! Nuk duhet thënë se dy gjysmëdrejtëza me origjinë të përbashkët formojnë dy<br />
kënde dhe ai që ka masën më të vogël se 180 o quhet i mysët dhe ai që e ka masën më<br />
të madhe se 180 o quhet i lugët. Arsyeja është se nxënësit akoma nuk njohin kënde me<br />
masë më të madhe se 180 o . Rëndësi t’i kushtohet dhe mënyrës së shënimit.<br />
Llojet e këndeve përcaktohen nga mënyra e vendosjes së brinjëve dhe nga masa e tyre.<br />
Mësuesi ndërton në dërrasë me vizore të tri këndet që janë në libër (jo t’i këtë ndërtuar<br />
më parë, sepse nxënësit do të shohin mësuesin se si bëhet ndërtimi i tyre).<br />
Mësuesi ndërton në dërrasë të tri figurat që përcaktojnë këndet në varësi të vendosjes së brinjëve.<br />
Fillon me figurën e parë. Përgjigjet mund të jenë nga më të ndryshmet, por përgjigjja e<br />
saktë (pra ajo që i korrespondon mësimit) është se një brinjë e kanë të përbashkët. Në<br />
këtë moment mësuesi jep përkufizimin e këndeve të njëpasnjëshëm.<br />
Vazhdon me figurën e dytë. Përsëri përgjigjet janë të ndryshme, por përgjigjja e saktë<br />
është: janë kënde të njëpasnjëshëm, por një brinjë e kanë në të njëjtën drejtëz.<br />
Këtu mësuesi jep përkufizimin e këndeve të bashkëmbështetura. Vazhdon me figurën e tretë.<br />
Edhe këtu përgjigjet do të jenë nga më të ndryshmet, por përgjigjja e saktë është:<br />
brinjët i kanë gjysmëdrejtëza të kundërta, mbas kësaj mësuesi jep përkufizimin e këndeve
të kundërt në kulm. Mbasi kërkon dhe formulimin e këtyre tri lloje këndesh që në të<br />
njëjtën kohë është dhe përforcimi i mësimit, mësuesi i drejtohet për figurën e tretë klasës:<br />
gjeni në figurën tri kënde të tjera të kundërta në kulm dhe kënde të bashkëmbështetura.<br />
AA 1<br />
dhe BB 1<br />
janë dy drejtëza. Duke vrojtuar përsëri figurën tre, mësuesi i drejton klasës<br />
këto pyetje:<br />
1. Sa kënde formojnë dy drejtëza që priten?<br />
2. Cilat janë këndet e bashkëmbështetura? Sa çifte janë?<br />
3. Cilat janë këndet e kundërta në kulm? Sa çifte janë?<br />
Deri këtu është ora e parë. Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1 dhe 2, faqe 91.<br />
KUJDES! Te llojet e këndeve sipas masës, pika 6, ku është kënde shtuese duhet<br />
zëvendësuar me kënde plotësuese, te pika 7 ku është kënde plotësuese duhet kënde<br />
shtuese.<br />
Te Libri i ushtrimeve, faqe 45, shembulli i zgjidhur mbas fjalës zgjidhje te pika a fjala<br />
shtuese duhet plotësuese dhe te pika b fjala plotësuese duhet shtuese.<br />
Ora e dytë të fillojë me ndërtimin me vizore të këndeve të njëpasnjëshme, të<br />
bashkëmbështetura dhe të kundërta në kulm.<br />
Meqenëse ky mësim ka shumë figura mendoj që mësuesi duhet të përgatitë një tabelë, ku të<br />
ketë vizatuar të gjitha figurat e faqes 90. Por te figura që jepen këndet plotësuese të ndërtohen<br />
dhe dy kënde plotësuese, por që nuk janë të njëpasnjëshme, te secili prej tyre mësuesi të<br />
vendosë masën. Gjithashtu dhe pranë figurës ku janë dy kënde shtuese të ndërtohen dhe dy<br />
kënde shtuese, por që nuk janë të bashkëmbështetur, te secili prej tyre të vendoset masa.<br />
Mësuesi ngre një nxënës që të gjejë masën e këndit të parë, nga matja del 90 o . Një tjetër<br />
mat këndin e dytë, nxënësi do të nxjerrë një vlerë, p.sh., 36 o . Një tjetër mat këndin e tretë,<br />
do të nxjerrë një vlerë, p.sh., 128 o . Një tjetër mat këndin e katërt, do të nxjerrë vlerën 180 o .<br />
Këtu ndërhyn mësuesi: një kënd doli 90 o , i dyti më i vogël se 90 o dhe i treti më i madh se 90 o .<br />
Prandaj, nëse këndet i krahasojmë me këndin e drejtë, kemi dy lloje këndesh: me masë<br />
më të madhe se 90 o që quhen kënde të gjerë dhe më të vogël se 90 o që quhen kënde të<br />
ngushtë. Por në përkufizimin e tyre mësuesi nuk duhet të mjaftohet me këtë që shprehu,<br />
por të japë dhe njëherë përkufizimet e tyre. Duhet të përkufizojë dhe këndin e shtrirë.<br />
Kujdes duhet të bëhet te këndi i plotë dhe këndi zero, sepse, kur nxënësi të vërë<br />
raportorin, do të çorientohet se nuk do të gjejë brinjën e dytë të këndit.<br />
Prandaj mësuesi ndërton në dërrasë një kënd çfarëdo dhe e zvogëlon atë duke afruar<br />
njërën brinjë te tjetra, më në fund i puthit, ky është këndi zero gradë. Pastaj ndërton<br />
përsëri një kënd, por në këtë rast e zmadhon këndin me anën e brinjës së dytë deri sa të<br />
puthitet me të parën, ky është këndi i plotë, pra 360 o . Pra megjithëse për të dy puthiten<br />
brinjët, njëri është 0 o dhe tjetri 360 o .<br />
Për figurën ku janë këndet plotësuese mësuesi drejton pyetjen: Çfarë lidhje ka ndërmjet<br />
këtyre këndeve? Nëse nuk merr përgjigjen e duhur pyetjen e drejton ndryshe: Çfarë<br />
lidhje ka ndërmjet këndit 90 o dhe dy këndeve të shënuara në figurë?<br />
Përgjigjja që pritet është: shuma e këtyre këndeve është 90 o . Këtu mësuesi jep dhe<br />
përkufizimin e këndeve plotësuese.<br />
Mësuesi orienton klasën te dy këndet që janë pranë kësaj figure dhe i drejton këto pyetje:<br />
1. Janë kënde të njëpasnjëshme? (Përgjigjja do të jetë jo.)<br />
2. Sa e kanë shumën? (Përgjigjja do të jetë 90 o .)<br />
71
3. Çfarë kushti plotësojnë dy kënde për të qenë plotësues? (Përgjigjja do të jetë të<br />
kenë shumën 90 o .)<br />
4. Pra duhet të jenë të njëpasnjëshëm? (Përgjigjja do të jetë jo.)<br />
5. Pra këto kënde janë plotësues? (Përgjigjja po.)<br />
Për figurën ku janë këndet shtuese mësuesi drejton pyetjen: Çfarë lidhje ka ndërmjet<br />
këtyre këndeve? Nëse nuk merr përgjigjen e duhura, pyetjen e drejton ndryshe: Çfarë<br />
lidhje ka ndërmjet këndit 180 o dhe dy këndeve të shënuara në figurë? Përgjigjja që pritet<br />
është: shuma e tyre është 180 o . Këtu mësuesi jep dhe përkufizimin e këndeve shtuese.<br />
Mësuesi drejton klasën te dy këndet që janë pranë kësaj figure dhe i drejton këto pyetje:<br />
1. Janë kënde të bashkëmbështetura? (Përgjigja do të jetë jo.)<br />
2. Sa e kanë shumën? (Përgjigja do të jetë 180 o )<br />
3. Çfarë kushti plotësojnë dy kënde për të qenë shtuese? (Përgjigja do të jetë të<br />
kenë shumën 180 o ).<br />
4. Pra duhet të jenë të bashkëmbështetur? (Përgjigja do të jetë jo)<br />
5. Pra këto kënde janë shtuese? (Përgjigjja po.)<br />
Pastaj mësuesi jep dhe përkufizimin e këndeve të barabarta dhe përkufizimin e<br />
përgjysmores së një këndi.<br />
Mësuesi i kërkon klasës që të mbajnë mend ato që jepen te rubrika Duhet të mbani mend.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet: 5, 6, 7, 8,10 Për nxënësit e mirë 15, faqe 91.<br />
Mësuesi jep udhëzim që të punojnë me ushtrimet e faqes 45 te teksti i ushtrimeve.<br />
3.4 Gjendja e dy drejtëza ndërmjet tyre. Largësia e një pike nga një drejtëz<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të përkufizojë drejtëzat paralele. Të tregojë se çfarë kushtesh plotësojnë dy drejtëza paralele.<br />
- Të përkufizojë drejtëzat pingule.<br />
- Të ndërtojë drejtëzat pingule.<br />
- Të dallojë drejtëzat e pjerrëta me një drejtëzë të dhënë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
72<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në këtë mësim nuk ka punë përgatitore. Por me që nxënësit njihen me drejtëzat paralele<br />
dhe prerëse, kërkon nga nxënësit t’i ndërtojnë dhe të japin përkufizimin e tyre.<br />
Mendoj se mund të gabohet në përkufizimin e drejtëzave paralele, ku mund të mos<br />
përmendet që ndodhen në një plan. Kjo duhet të korrigjohet nga mësuesi.<br />
Mendoj që nuk është e nevojshme të sqarohet pse duhet thënë që duhet të ndodhen<br />
në një plan. Sqarimi i mëtejshëm më shumë do t’i ngatërrojën nxënësit, se sa do t’i<br />
sqarojë. Kujdes dhe në përkufizimin e drejtëzave që puthiten. Dhe këtu nuk është e<br />
nevojshme të thuhet më shumë se sa jepet në përkufizim.<br />
Kur të jepet përkufizimi i drejtëzave pingule është e mira që të pyeten nxënësit: Nëse<br />
dy kënde të bashkëmbështetura janë të barabarta, sa e kanë masën? Përgjigjja është:
Masën e kanë 90 o . Mësuesi tregon simbolin për drejtëzat pingule (nëse nuk është<br />
korrigjuar tregojua nxënësve d 1 ⊥<br />
d 2<br />
). Pastaj tregon mënyrën e ndërtimit të një drejtëze<br />
pingul me një drejtëz të dhënë që kalon nga një pikë e dhënë. Të veprohet si në libër.<br />
Te segmenti pingul me një drejtëz duhet të jepet drejtëza e pjerrët. Drejtëzat e hequra<br />
nga një pikë jashtë një drejtëze, të cilat nuk janë pingule quhen të pjerrëta. Kujdes dhe te<br />
vetia e pingules, prej këtej mësuesi duhet të theksojë se kjo veti na detyron që këtë ta<br />
quajmë largësi të pikës nga drejtëza.<br />
Mësuesi bën përforcimin duke kërkuar përkufizimin e drejtëzave paralele, prerëse,<br />
puthitëse, largësi e pikës nga një drejtëz si dhe e pjerrëta.<br />
Mësuesi vë në punë nxënësit me ushtrimet 1 dhe 2, faqe 93.<br />
Detyrë shtëpie jep ushtrimet 3, 4, 5 dhe 6.<br />
Udhëzohen nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 46 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.5 Largësia ndërmjet drejtëzave paralele dhe ndërtimi i tyre<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë cila quhet largësi ndërmjet drejtëzave paralele.<br />
- Të ndërtojë dy drejtëza paralele.<br />
- Të përcaktojë llojet e këndeve, kur dy drejtëza paralele priten nga një e tretë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Një tabelë me llojet e këndeve që formohen<br />
nga ndërprerja e dy drejtëzave paralele me një të tretë.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Nëpërmjet punës përgatitore duhet të dalë se largësia ndërmjet dy drejtëzave paralele<br />
nuk varet nga pika që mund të zgjedhim në njërën drejtëz. Ky përfundim do të dalë<br />
nëpërmjet matjeve që do të bëjnë nxënësit.<br />
Mbasi jepet përkufizimi i largesës ndërmjet drejtëzave paralele, i cili duhet të përsëritet<br />
dhe nga nxënësit disa herë, kalohet në ndërtimin e dy drejtëzave paralele. Paraqiten dy<br />
raste:<br />
a) Kur jepet vetëm drejtëza dhe të ndërtohet paralelja me të.<br />
b) Kur jepet drejtëza dhe pika jashtë saj në të cilën duhet të kalojë paralelja me<br />
drejtëzën e dhënë.<br />
Mënyra e ndërtimit kalon në dy etapa:<br />
1. Ndërtohet në fillim pingulja me drejtëzën e dhënë (sipas mësimit 3.4).<br />
2. Pastaj ndërtohet drejtëza pingul me pingulen me drejtëzën e dhënë (sipas mësimit 3.4).<br />
Ndërtimi në të dy rastet është i njëjtë, por në rastin e dytë është përcaktuar pika nga do<br />
të hiqet paralelja, prandaj në këtë rast si pingulja e parë dhe e dyta do të ndërtohen nga<br />
kjo pikë. Kujdes! Mos kalo në vërtetimin se këto drejtëza janë paralele. Por vetëm të<br />
thuhet se drejtëzat janë paralele.<br />
73
Jepet pastaj aksioma e drejtëzave paralele që mund të përmendet dhe si aksioma e<br />
pestë e Euklidit.<br />
Për pjesën e fundit të mësimit mësuesi duhet të ketë një tabelë ku janë ndërtuar dy<br />
drejtëza paralele të ndërprera nga një e tretë dhe të jenë përcaktuar llojet e këndeve që<br />
formohen. Nxënësit të dinë marrëdhëniet ndërmjet këndeve përgjegjëse, ndërruese, të<br />
brendshme, ndërruese të jashtme, të njëanshme të brendshme dhe të njëanshme të jashtme.<br />
Kujdes! Mos kalo në vërtetimin e tyre, por për t’i bindur nxënësit le të bëhen matjet e<br />
tyre me raportor dhe të nxirren përfundimet. Ndërtimi i drejtëzave paralele si dhe i prerëses<br />
të bëhen me vizore që matjet dhe përfundimet të jenë sa më afër realitetit.<br />
Për përforcimin e mësimit të kërkohet përkufizimi i largesës së dy drejtëzave paralele,<br />
aksioma, si dhe këndet që formohen nga ndërprerja e dy paraleleve nga një e tretë.<br />
Kjo e fundit mund të përforcohet duke ndërtuar drejtëzat paralele në pozicione të ndryshme.<br />
Mendoj që nxënësit të zhvillojnë ushtrimin 1 në klasë. Kurse problemën 2 (rastin e<br />
parë) ta zgjidhë mësuesi në klasë.<br />
Mendoj që më mirë është të ndërtohen pingulet me brinjët e këndit të hequra nga K,<br />
duke përdorur vizoren trekëndore kënddrejtë, si rasti i dytë i mësimit 3.4. Për paralelet do<br />
të veprohet si rasti i dytë i ndërtimit të paraleles së hequr nga një pikë e dhënë, që në<br />
rastin tonë si pikë e dhënë shërben pika K.<br />
Detyrë shtëpie jepen problemat 2 (rasti i dytë), 3 dhe 4, faqe 95.<br />
Për nxënësit e mirë të jepet kjo problemë: Nëse këndet përgjegjëse janë të barabara të<br />
vërtetohet që këndet ndërruese të brendshme dhe ndërruese të jashtme janë të barabarta<br />
dhe këndet e njëanshme të brendshme dhe të jashtme e kanë shumën 180 o .<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 46 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.6 / 3.7 Trekëndëshi<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të përcaktojë llojet e trekëndëshave në varësi të brinjëve.<br />
- Të përcaktojë trekëndëshat në varësi të këndeve.<br />
- Të dijë tri rastet e barazimit të trekëndëshave.<br />
- Të përcaktojë nëse tri segmente me gjatësi të dhënë mund të shërbejnë ose jo si<br />
brinjë të një trekëndëshi.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Çifte trekëndëshash të barabarta<br />
(aq çifte sa nxënës ka klasa).<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
74<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Këtu janë dy orë mësimi. Mendoj që një orë të zhvillohet deri te përkufizimi i<br />
trekëndëshave të barabartë. Kurse ora tjetër pjesa që mbetet.<br />
Puna përgatitore do të shërbejë për të rikujtuar segmentet e njëpasnjëshme, vijën e<br />
thyer të hapur dhe të mbyllur. Dhe prej këtej të nxirret përkufizimi i shumëkëndëshit. Si<br />
rast i veçantë del trekëndëshi. Ndërtohet një trekëndësh, mësuesi kërkon nga nxënësi
që të japë elementet e një trekëndëshi duke i lexuar ato nëpërmjet figurës. Me shumë<br />
kujdes mësuesi duhet të nxjerrë faktin që trekëndëshat përcaktohen në varësi të brinjëve<br />
dhe këndeve. Pse? Sepse kur kemi dhënë elementet e trekëndëshit kemi thënë se<br />
trekëndëshi ka tri kënde dhe tri brinjë. Mësuesi jep llojet e trekëndëshave në vartësi të<br />
brinjëve: barabrinjës, dybrinjënjëshëm dhe brinjëndryshëm. Pavarësisht se nxënësi nuk<br />
di si ndërtohen trekëndëshat, mësuesi duhet tani për tani të ndërtojë vetë trekëndësha të<br />
tri llojeve dhe të vërë nxënësit për matjen e brinjëve.<br />
Pastaj kalon në llojet e trekëndëshave sipas këndeve: këndngushtë, kënddrejtë dhe<br />
këndgjerë. Kujdes të mos harrohet shënimi. Jep pa vërtetim që shuma e këndeve të<br />
trekëndëshit është 180 o . Po nëpërmjet matjeve të dalë dhe lidhja ndërmjet llojeve të<br />
trekëndëshave në varësi të brinjëve dhe në vatësi të këndeve.<br />
Përforcimi do të bëhet duke u përsëritur nga nxënësit përcaktimet e trekëndëshave në<br />
varësi të brinjëve dhe këndeve.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet: 1 dhe 2, faqe 97. Për nxënësit e mirë jepet si detyrë:<br />
Vërtetoni se shuma e këndeve të trekëndëshit është 180 o . Por duhet dhënë ky udhëzim:<br />
nga kulmi A i trekëndëshit ABC ndërtojmë një drejtëz paralele me brinjën BC. Zgjatni brinjën<br />
AC përtej pikës A. Duhet të shfrytëzoni vetitë e këndeve që formohen nga ndërprerja e dy<br />
brinjëve paralele të ndërprera nga një e tretë. Mendoj që dhe figura të ndërtohet nga mësuesi.<br />
Ora e dytë do të fillojë me përkufizimin e trekëndëshave të barabartë. Por, para se të<br />
jepet përkufizimi, është mirë që të përsëriten frontalisht dhe një herë ato që janë trajtuar<br />
në orën e parë për trekëndëshit. Jep përkufizimin. Mësuesi ndan në çdo bankë nga një<br />
çift trekëndëshash të barabartë. Nxënësve nuk duhet t’ju thotë se janë të barabartë, por<br />
u drejtohet: vendosini njëri mbi tjetrin. Çfarë vini re? Do t’u puthiten? Përgjigjja është po.<br />
Mësuesi u drejtohet përsëri: Matni dy brinjë dhe këndin ndërmjet tyre. Çfarë konstatoni?<br />
Përgjigjja: janë të barabartë. Mund të nxirret ndonjë përfundim. Ka mundësi që përfundimi<br />
të mos nxirret nga nxënësit. Atëherë ndërhyn mësuesi. Të gjithë ju vutë re se trekëndëshat<br />
tuaj që kanë nga dy brinjë dhe këndin ndërmjet tyre të barabartë u puthitën, pra janë të<br />
barabartë, nga përkufizimi. Kjo na detyron të nxjerrim këtë përfundim, që do ta quajmë<br />
rasti i parë i barazimit të trekëndëshave.<br />
Mësuesi jep formulimin e teoremës së parë. Ky formulim kërkohet të thuhet disa herë<br />
dhe nga nxënës të veçantë.<br />
Pastaj mësuesi u drejtohet nxënësve: Matni një brinjë dhe dy këndet mbi të.<br />
Çfarë konstatoni?<br />
Përgjigjja: Janë të barabarta. Mund të nxirret ndonjë përfundim.? Ka mundësi që përsëri<br />
përfundimi të mos nxirret nga nxënësit. Atëherë ndërhyn mësuesi. Të gjithë ju vutë re se<br />
trekëndëshat tuaj që kanë një brinjë dhe dy kënde të barabartë u puthitën, pra janë të<br />
barabartë nga përkufizimi. Kjo na detyron të nxjerrim këtë përfundim që do ta quajmë<br />
rasti i dytë i barazimit të trekëndëshave.<br />
Mësuesi jep formulimin e teoremës së dytë. Ky formulim kërkohet të thuhet disa herë<br />
dhe nga nxënës të veçantë.<br />
Përsëri mësuesi u drejtohet nxënësve: Matni të tri brinjët e dy trekëndëshave.<br />
Çfarë konstatoni?<br />
Përgjigjja: Janë të barabartë. Mund të nxirret ndonjë përfundim? Ka mundësi që përsëri<br />
përfundimi të mos nxirret nga nxënësit. Atëherë ndërhyn mësuesi.<br />
Të gjithë ju vutë re se trekëndëshat tuaj që kanë të tri brinjët e barabarta u puthitën, pra<br />
75
janë të barabartë nga përkufizimi. Kjo na detyron të nxjerrim këtë përfundim që do ta<br />
quajmë rasti i tretë i barazimit të trekëndëshave.<br />
Mësuesi jep formulimin e teoremës së tretë. Ky formulim kërkohet të jepet disa herë<br />
dhe nga nxënës të veçantë. Të tri teoremat vërtetohen, por do të merren pa vërtetim.<br />
Kujdes me pikat a, b dhe c që janë me shkronja të zeza, ato nuk duhet të anashkalohen,<br />
sepse tregojnë se çdo trekëndësh përcaktohet në mënyrë të vetme kur jepen dy brinjë<br />
dhe këndi ndërmjet tyre, kur jepet një brinjë dhe dy kënde mbi të dhe kur jepen tri brinjët<br />
e tij. Kujdes për pikën c! Kur shuma e dy segmenteve është më e madhe se segmenti i<br />
tretë atëherë këto segmente caktojnë një trekëndësh.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 3, 4 dhe 5. Për nxënësit e mirë mund të jepen këto ushtrime:<br />
1. Dy trekëndësha kënddrejtë që kanë dy katete të barabarta janë të barabartë.<br />
2. Dy trekëndësha kënddrejtë që kanë një katet dhe një kënd të ngushtë të barabartë,<br />
janë të barabartë.<br />
3. Dy trekëndësha kënddrejtë që kanë hipotenuzën dhe një kënd të ngushtë të barabartë<br />
janë të barabartë.<br />
Të kërkohet që të vërtetohen duke pasur parasysh tri rastet që u dhanë në mësim.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 47 te Libri i ushtrimeve.<br />
76<br />
3.8 Problema<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të zgjidhë problema të thjeshta duke u bazuara në tri teoremat e barazimit të<br />
trekëndëshave.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në tekst është zgjidhur problema 2. Këtë problemë duhet ta zgjidhë dhe mësuesi.<br />
Vërtet që problema më shumë ka veprime algjebrike, por, para se të kalohet atje, në fillim<br />
ka interpretime gjeometrike.<br />
Prandaj mësuesi duhet të ndërtojë figurën e cila të plotësojë sa më mirë kushtet e<br />
problemës. Duke mos ditur këndet, por duke ditur se trekëndëshi është dybrinjënjëshëm<br />
dhe këndi BAC është sa 4-fishi i këndit ABC, duhet që brinjët AB dhe AC të jenë të<br />
barabarta dhe këndi BAC të jetë më i madh se këndi ABC. Kjo nuk ndikon në zgjidhjen e<br />
problemit. Arsyetimi duhet bërë si në figurë.<br />
Mendoj që vërtet problema duhet të zgjidhet nga mësuesi, por duhet të marrin pjesë dhe nxënësit.<br />
Kështu:<br />
Mësuesi duhet t’i drejtohet klasës me pyetjen: Me që trekëndëshi është dybrinjënjëshëm<br />
çfarë mund të themi? Pritet përgjigjja që këndet mbi bazë janë të barabarta. Nëse njërin<br />
e shënojmë me x, sa do të jenë dy të tjerët?<br />
Përgjigjja do të jetë: këndi në kulm nga kushti do të jetë 4x dhe këndi tjetër mbi bazë përsëri<br />
x. Përsëri mësuesi i drejtohet klasës: Çfarë dini për marrëdhëniet e këndeve të trekëndëshit?<br />
Përgjigjja: Shuma e tyre është 180 o . Atëherë mund të shkruajmë x + x + 4x = 180 o .
Zgjidhim këtë ekuacion.<br />
6x = 180 o . Pra, x = 30 o . Nga kushtet e problemës këndi BAC = 4x = 4 . 30 o = 120 o .<br />
Përgjigje: Këndet ABC dhe BCA janë nga 30 o dhe këndi BAC është 120 o .<br />
Përgjigje: Këndet ABC dhe BCA janë nga 30 o dhe këndi BAC është 120 o .<br />
Pastaj klasa vihet në punë për të zgjidhur problemën 1.<br />
Në dërrasë ngrihet një nxënës, i cili lihet të punojë në heshtje, kurse mësuesi kalon<br />
bankë më bankë për të parë punën e çdo nxënësi duke dhënë dhe udhëzime. Kur të jetë<br />
përfunduar problema, në dërrasë çdo nxënës kontrollon punën e tij, me atë në dërrasë.<br />
Mendoj se rëndësi nuk ka numri i problemave që do të zgjidhen, por nxënësit të kuptojnë si<br />
veprohet për të zgjidhur problemat e gjeometrisë. Nëse ka kohë, mund të punohet problema 3.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen problemat 4 dhe 5. Nëse problema 3 nuk është përfunduar, do<br />
të vazhdohet në shtëpi.<br />
Mësuesi udhëzon që të punohen dhe ushtrimet e faqes 48 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.9 Ndërtimi i trekëndëshit<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi t1% jetë i aftë:<br />
- Të ndërtojë trekëndëshin kur jepen tri elemente të tij, ku të paktën një është brinjë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Kompas, vizore dhe raportor<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore nxënësit duhet të rikujtojnë rastet e barazimit të trekëndëshave.<br />
Mësuesi duhet t’i njohë me kompasin dhe mënyrën e përdorimit të tij.<br />
Këtu mësuesi ka për të punuar tri problema. Këto janë problema ndërtimi. Dihet se për<br />
problemat e ndërtimit ka katër etapa.<br />
1. Analiza<br />
2. Ndërtimi<br />
3. Vërtetimi<br />
4. Diskutimi.<br />
Dihet që këta tipa problemash janë shumë të vështirë, kështu puna e kujdesshme e<br />
mësuesit duhet t’i bëjë ato sa më të thjeshtë. Për këtë nuk duhet që të ndjekim katër<br />
etapat, sepse është e vështirë për nxënësit e klasës së gjashtë, por do të kalohet drejt e<br />
në ndërtim. Në tekst kjo etapë është punuar, po mësuesi me shumë kujdes dhe duke<br />
sqaruar çdo kalim të aftësojë nxënësit për të zgjidhur problema të thjeshta me ndërtim.<br />
Çdo ndërtim duhet bërë me veglat e punës: vizore, raportor dhe kompas.<br />
Pastaj mësuesi ngre një nxënës të mirë për të punuar problemën 1.<br />
Pasi është zgjidhur kjo problemë në dërrasë, mësuesi tërheq vëmendjen e klasës në<br />
diskutimin që do duhet të bëjë ai me nxënësin që ka zgjidhur problemin. Po kështu veprohet<br />
dhe për problemën 2.<br />
Detyrë shtëpie. 1(a, b), faqe 99.<br />
77
3.10 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të ndërtojë trekëndësha duke u bazuar në tri rastet e barazimit.<br />
- Të japë përgjigje nëse ndërtohen ose jo trekëndësha me të dhënat e një probleme.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Mjetet e punës për ndërtimin e trekëndëshave<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi duhet të zhvillojë në dërrasë problemën 2(c).<br />
Problema 6 duhet të punohet përsëri nga mësuesi, sepse ndryshon nga të tjerat. Mësuesi<br />
nuk duhet të mjaftohet me një përgjigje po ose jo, por të argumentohet nga nxënësit çdo përgjigje.<br />
Në dërrasë ngre dy nxënës: njëri punon problemën 2(b) dhe i dyti problemën 4. Në<br />
përfundim të tyre mësuesi duhet të diskutojë me nxënësit për ndërtimin e kryer.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 2(a), 3(a) dhe 5. Nxënësit e mirë të japin përgjigje për<br />
pyetjen e problemës 5. Çfarë përfundimi mund të përgjithësoni? Dhe problemën 7, faqe<br />
99. Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar problemat e faqes 49 te Libri i mësuesit.<br />
Kam mendimin se përpara testit duhet të zhvillohet një orë konsultim me ushtrime të<br />
ngjashme me ato të testit, sepse dihet që gjeometria është më e vështirë. Problemat<br />
mund të merren nga teksti i ushtrimeve.<br />
78<br />
3.11 Test kontrolli<br />
Shënim: Te ushtrimi 7 duhet kënde plotësuese dhe te ushtrimi 8 duhet kënde shtuese.<br />
Vlerësimi i çdo ushtrimi me pikë.<br />
Ushtrimet nga 1 deri te 11, nëse përgjigjja është e saktë, vlerësohen me nga një pikë.<br />
Ushtrimi12. Nëse ndërtohet një lartësi dhe gjendet largësia, merr një pikë. Nëse ndërton<br />
një largësi dhe gjen masën e saj, merr një pikë. Nëse gjen të dytën merr dhe një pikë<br />
tjetër. Po të gjejë dhe të tretën, i merr të tri pikët. Por mund të ndodhë që të ndërtojë të tri<br />
largësitë dhe të mos i ketë gjetur këto largësi. Në këtë rast vlerësohet me dy pikë.<br />
Ushtrimi 13. Nëse nga 7 kënde përcakton 1, merr një pikë, po vlerësoi 3 merr dy pikë,<br />
po vlerësoi 5 merr 3 pikë dhe po i vlerësoi të 7, merr 4 pikë.<br />
Ushtrimi 14. Nëse përcakton 1 merr një pikë. Nëse vlerëson tre merr 2 pikë.<br />
Ushtrimi 15. Nëse bën ndërtimin pa sqaruar se si e ka bërë, merr 1 pikë. Nëse bën<br />
ndërtimin, por sqarimin e jep jo të saktë merr 2 pikë. Nëse gjithçka është e<br />
plotë, i merr 3 pikët.<br />
Si gjithmonë mësuesi duhet të jetë shumë rigoroz në vlerësim dhe në zbatimin e tabelës<br />
së konvertimit të pikëve në nota.
3.12 Katërkëndëshi dhe shumëkëndëshi i rregullt<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të përkufizojë katërkëndëshin si rast të veçantë të shumëkëndëshit.<br />
- Të përkufizojë paralelogramin si rast i veçantë i katërkëndëshit.<br />
- Të përcaktojë drejt elementet e tij.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Puna përgatitore është e drejtuar në mënyrë që prej saj të dalë dhe përkufizimi i<br />
katërkëndëshit. Duke dhënë përkufizimin e katërkëndëshit jep dhe kuptimin e brinjëve të<br />
kundërta. Përkufizimi i paralelogramit jepet si rast i veçantë i një katërkëndëshi, pra është<br />
si një nënbashkësi e bashkësisë së trekëndëshave. Pavarësisht se nxënësi diku e ka<br />
ndeshur konceptin e nënbashkësisë, kam mendimin që të mos i përmendet që në klasën<br />
e gjashtë se është i vështirë për t’u kuptuar.<br />
Mësuesi mbasi ndërton një paralelogram dhe u tregon nxënësve mënyrën e ndërtimit,<br />
tregon elementet që dallojmë te kjo figurë.<br />
Në fund tregon vetitë e paralelogramit. Kujdes! Nuk janë me vërtetim. Por këto veti<br />
mund të trajtohen si ushtrime, por me nxënës të mirë. Mbasi ka bërë një përforcim të<br />
materialit teorik, kalohet në zgjidhjen e problemës 3, faqe 101. Në zgjidhjen e bërë në<br />
tekst është bërë vetëm vërtetimi.<br />
Kam mendimin që mësuesi para se ta zgjidhë problemën, të bëjë dhe këtë tabelë: K -<br />
ABCD paralelogram P - trekëndëshi ABC i barabartë më trekëndëshin ADC ku K - kushtet<br />
e problemës dhe P - përfundimet e problemës.<br />
Pastaj fillon nga zgjidhja.<br />
Me klasën mësuesi punon problemën 4. Vë klasën në punë, por duke ndërtuar në fillim<br />
tabelën:<br />
K - ABCD paralelogram, këndi MAD = 120 o<br />
P - të gjenden këndet: DAB, ADC, ABC, BCA.<br />
Mbasi vë re që nxënësit e kanë filluar mirë zgjidhjen, mësuesi ngre në dërrasë një nxënës<br />
i cili punon problemën. Kur të jetë përfunduar problema, mësuesi së bashku me nxënësin<br />
që ka punuar në dërrasë, tregojnë mënyrën e zgjidhjes duke bërë sqarimet e nevojshme.<br />
Detyra shtëpie. 1, 2, kurse 5 dhe 6 nxënësve më të mirë.<br />
Mendoj që nxënësve të mirë t’u jepet dhe vërtetimi i vetisë së paralelogramit se diagonalet<br />
e paralelogramit përgjysmojnë njëra-tjetrën.<br />
Mësuesi udhëzon që të zgjidhen dhe problemat e faqes 49 te Libri i ushtrimeve.<br />
79
3.13 Drejtkëndëshi, rombi, katrori, trapezi.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të përkufizojë drejtkëndëshin, rombin, katrorin dhe trapezin.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Vizore<br />
- Tabelë ku është ndërtuar kllasteri i figurave<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Kllaster<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Këtu nuk ka punë përgatitore, por mësuesi mund t’u kërkojë nxënësve përkufizimin e<br />
paralelogramit si dhe vetitë e tij. Pastaj kalon në përkufizimin e drejtkëndëshit, duke dhënë<br />
dhe vetitë. Kalon me radhë në përkufizimin e rombit si rast i veçantë i paralelogramit së<br />
bashku me vetitë. Kurse përkufizimi i katrorit jepet si rast i veçantë i rombit. Katrori mund<br />
të jepet dhe si rast i veçantë i drejtkëndëshit: Drejtkëndëshi me dy brinjë të njëpasnjëshme<br />
të barabarta quhet katror.<br />
Në përfundim duhet të dalë qartë se të tri këto figura janë paralelograme. Kujdes duhet<br />
të bëhet se figura që është si rast i veçantë, ka veti më tepër. Rombi ka dhe një veti tjetër<br />
që nuk është dhënë: Diagonalet e rombit janë dhe përgjysmore të këndeve nga dalin.<br />
Trapezi përkufizohet si shumëkëndësh me dy brinjë paralele jo të barabarta. Këtu keni<br />
dhe përkufizimin e shumëkëndëshit të rregullt. Mbasi bën përforcimin e mësimit, mësuesi<br />
kalon në punimin e problemës 4 që është e zgjidhur në tekst. Nxënësit duhet të ndjekin<br />
mësuesin në zgjidhjen e problemës.<br />
Edhe këtu duhet të ndërtohet tabela:<br />
K - ABCD romb dhe këndi DAO është 60 o .<br />
P - Trekëndëshi AOD është i barabartë me trekëndëshin DOC, të gjenden këndet<br />
trekëndëshit ADC.<br />
Kujdes se është shkruar këndet e trekëndëshit.<br />
Pastaj mnësuesi fillon zgjidhjen e problemës.<br />
Mbasi mësuesi ka përfunduar problemën, i jep klasës për të punuar problemën 5,<br />
faqe 104. Figura ka disa pasaktësi (nëse nuk janë plotësuar). Ndërtohet DM pingul me<br />
AB, bashkohet C me B.<br />
Nxënësi që do të ngrihet në dërrasë, duhet të ndërtojë figurën si në libër dhe t’i kërkohet<br />
që patjetër të plotësojë tabelën si në problemat e tjera. Mësuesi duhet t’i sqarojë nxënësit<br />
për rëndësinë e kësaj tabele dhe plotësimi i saj në rast testi do të vlerësohet me pikë.<br />
Secili nxënës duhet të punojë në fletoren e tij. Nëse dikush nga nxënësit e zgjidh pa<br />
gabime duhet vlerësuar me notë nga mësuesi, i cili duhet t’i kërkojë që të sqarojë çdo<br />
kalim. Këto sqarime duhet të përcaktojnë dhe notën e nxënësit.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 1, 2, 3 dhe për nxënësit e mirë ushtrimin 6, faqe 103/104.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqe 50 te Libri i ushtrimeve.<br />
80
3.14. Problema<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të ndërtojë katërkëndëshat me të dhëna të cilat përcaktojnë ndërtimin e një figure të<br />
vetme ose jo.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Mjetet e punës që shërbejnë<br />
për të ndërtuar figura të ndryshme.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Nga problema 1 është zgjidhur a-ja. Si gjithmonë këtë duhet ta punojë mësuesi. Është<br />
problemë ndërtimi dhe mësuesi duhet të ketë shumë kujdes në punimin e saj. Kujdes duhet<br />
të ketë pikërisht në ndërtimin e paraleleve kur thuhet se në B dhe D ndërtojmë paralelet.<br />
Mësuesi duhet të kërkojë nga nxënësit që të kujtojnë si ndërtohet një paralele me një drejtëz<br />
të dhënë të hequr nga një pikë e dhënë. Ndërtimi duhet bërë me vizore, raportor dhe kompas.<br />
Mësuesi mund të kërkojë nga nxënësit dhe një mënyrë tjetër ndërtimi, jo duke ndërtuar<br />
dy paralelet. Kjo është: Mbasi janë ndërtuar mbi drejtëzën d segmenti AB, këndi 30 o me<br />
kulm në A dhe segmenti AD me gjatësi 4 cm, nuk ndërtojmë dy paralelet, por ndërtojmë<br />
në pikën D paralelen me AB dhe vendosim në të segmentin DC me gjatësi 3 cm.<br />
Bashkojmë pikat B dhe C. ABCD është paralelogrami i kërkuar.<br />
Ju vini re se në tekst është kaluar dhe në vërtetimin se ky është paralelogrami i kërkuar.<br />
Diku në një problemë më parë thamë se ka vështirësi. Kështu është, por kjo duhet kërkuar<br />
vetëm te nxënësit e mirë. Jo të katër etapat, por vetë ndërtimi dhe vërtetimi.<br />
Nëse do të përdoret dhe mënyra e dytë e ndërtimit, vërtetimi që tregon se është<br />
paralelogrami i kërkuar ndryshon, dhe në këtë rast është më i vështirë. Dhe konkretisht:<br />
nga ndërtimi del se AB është e barabartë me DC dhe paralele.<br />
Bashkojmë A me C. Trekëndëshat BAC dhe DAC janë të barabartë, sepse segmenti AB<br />
është i barabartë me segmentin DC nga ndërtimi, AC e përbashkët dhe këndi BAC është i<br />
barabartë me këndin ACD, si kënde ndërrues të brendshëm të drejtëzave paralele AB dhe<br />
DC, të prera nga AC (rasti BKB). Prandaj dhe elementet e tjera janë të barabarta.<br />
Pra, segmenti AD është i barabartë me segmentin BC. Ky katërkëndësh ka brinjët e kundërta<br />
të barabarta, por këtë veti e ka paralelogrami. Përfundimisht ABCD është paralelogram.<br />
Meqenëse AB është 3 cm, AD është 3 cm dhe këndi BAD është 30 o del që ky është<br />
paralelogrami i kërkuar. Pra, duke parë vërtetimin sipas mënyrës së dytë, konstatohet se<br />
ka vështirësi kjo etapë e problemave të ndërtimit.<br />
Klasa ndahet në tri grupe: grupi i parë punon problemën 2(a), i dyti 3(b) dhe i treti 4(a) Nëse<br />
në secilin grup ka nxënës që e përfundojnë problemën, ata ngrihen në dërrasë për ta punuar.<br />
Nuk duhet të mjaftohemi me atë që u shkrua në dërrasë, por mësuesi duhet të diskutojë<br />
me klasën për çdo problemë. Kujdes, në dërrasë duhet të jetë e pasqyruar puna e çdo<br />
81
nxënësi. Kur të jenë përfunduar, klasës i tërhiqet vëmendja për të ndjekur diskutimin që<br />
do të bëhet për këto problema.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen problemat 1(b), 2(b), 3(a) dhe 4(b) (kujdes se janë dy a). Për<br />
nxënësit e mirë jepet 5, kurse 6, 7 dhe 8 janë problema që nuk kanë ndërtim, por vetëm<br />
arsyetim, të cilat duhet t’i shikojnë nxënësit e mirë. Mësuesi udhëzon që të punohen dhe<br />
ushtrimet e faqes 51 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.15. Rrethi dhe elementet e tij<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë përkufizimin e rrethit.<br />
- Të dijë elementet e tij.<br />
- Të dallojë rrethin nga qarku.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
82<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore nxënësit do të përdorin kompasin të cilin e kemi treguar në mësimin<br />
3.9. Me anën e tij, ju kërkohet nxënësve, të ndërtojnë një rreth. Qëllimi kryesor i kësaj<br />
pune përgatitore është që nxënësit të konstatojnë se çdo pikë e rrethit është e baraslarguar<br />
nga një pikë fikse dhe se këto pika ndodhen në një plan. Prej këtej mësuesi do të japë<br />
përkufizimin e rrethit. Mbasi nxënësit të kenë thënë disa herë përkufizimin e rrethit, mësuesi<br />
kalon në elementet e tij, kjo jo vetëm duke i formuluar, por dhe duke i treguar në rreth.<br />
Mësuesi për të treguar gjendjen e dy rrathëve ka ndërtuar më parë katër figurat që janë<br />
në libër. Për çdo figurë përcakton se si janë rrathët.<br />
Kujdes! Për rrathët kemi dhe dy pozicione të tjera: tangjent së brendshmi dhe që njëri<br />
ndodhet brenda tjetrit, por qendrat i kanë të ndryshme. Mendoj që këto raste të mos<br />
trajtohen se krijojnë vështirësi. Jepet pastaj dhe përkufizimi i qarkut. Për shënimin KUJDES,<br />
mësuesi duhet t’u tërheqë vëmendjen nxënësve:<br />
Rrethi vijë, qarku sipërfaqe.<br />
Mendoj që nxënësve të mirë mund t’u kërkojë si punë të pavarur: Nëse d është distanca<br />
midis qendrave dhe r 1<br />
, r 2<br />
janë rrezet e dy rrathëve, çfarë lidhje kanë ato kur rrathët nuk<br />
kanë pikë të përbashkët, janë tangjentë, priten dhe janë bashkëqendrorë? Gjithshka të<br />
dalë nëpërmjet vrojtimit, jo vërtetimit. Në klasë punohen problemat 1 dhe 2, faqe 105.<br />
Në përforcim të jepet përkufizimi i rrethit dhe elementet e tij; përkufizimi i qarkut dhe cili<br />
është dallimi ndërmjet tyre.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 3, 4 dhe 5, faqe 105. Për nxënësit e mirë mendoj që t’u<br />
kërkojë si punë të pavarur që: nëse d është distanca midis qendrave dhe r 1<br />
, r 2<br />
janë rrezet e dy<br />
rrathëve se çfarë lidhje kanë ato kur rrathët nuk kanë pikë të përbashkët, janë tangjentë,<br />
priten dhe janë bashkëqendrorë. Gjithshka të dalë nëpërmjet vrojtimit jo vërtetimit.<br />
Mendoj që mësuesi të udhëzojë të punohen ushtrimet e faqes 52 në Libri e ushtrimeve.<br />
Mendoj se duhet të zhvillohet një orë përsëritje me problema të ngjashme me ato që<br />
janë në test.
3.16. Test kontrolli<br />
Vlerësimi me pikë i problemave:<br />
1. Nëse bëhet ndërtimi merr vetëm një pikë. Nëse përgjigjet dhe sa paralelograme<br />
ndërtojmë, merr dhe një pikë tjetër.<br />
2. Merr një pikë nëse bën ndërtimin e saktë.<br />
3. Merr një pikë nëse bën ndërtimin e saktë.<br />
4. Nëse gjen një kënd, merr 0,5 pikë. Po gjeti dy, merr 1 pikë. Po gjeti 3, merr 1,5 pikë<br />
dhe, po i gjeti të katër këndet i merr të katër pikët. Kujdes, të argumentojë përgjigjen.<br />
Nëse i jep të katër këndet saktë pa bërë argumentimin, merr vetëm një pikë.<br />
5. Si te problema 4.<br />
6. Nëse bën ndërtimin pa argumentim, merr vetëm një pikë.<br />
7. Nëse përgjigjet për një, por nuk argumenton, merr një pikë.. Nëse jep përgjigjen e<br />
saktë, por pa argumentim, merr dy pikë. Nëse bën dhe argumentimin, i merr të katër pikët.<br />
8. Nëse ndërton rrathët por nuk tregon se çfarë vë re, merr një pikë. Nëse tregon dhe<br />
se çfarë vë re, i merr të dy pikët.<br />
9. Nëse bën ndërtimin, por nuk gjen rrezen e rrethit të dytë, merr një pikë. Nëse gjen<br />
dhe rrezen e rrethit të dytë, i merr të dy pikët.<br />
Si në testet e tjera kujdes në korrigjim, në dhënien e pikëve dhe në zbatimin me<br />
rigorozitet të tabelës së konvertimit të pikëve në notë.<br />
3.17 Trupat gjeometrikë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë dy trupa gjeometrikë me të gjitha elementet e tij.<br />
- Të ndërtojë hapjen e dy trupave gjeometrikë dhe ndërtimin e tyre duke pasur hapjen e tyre.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Trupa gjeometrikë<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Nëpërmjet punës përgatitore të nxirret përkufizimi i trupit gjeometrik. Në klasën e gjashtë<br />
do të mjaftohemi me shumëfaqëshat, përkufizimi i të cilëve jepet dhe në tekst.<br />
Mësuesi sjellë në klasë trupa të ndryshëm, si: kuboid, kub, cilindër, kon, trung koni etj.<br />
Këta do të shërbejnë për të dhënë përkufizimin e trupave.<br />
Kujdes, duhet të veçoni trupat e rrotullimit, sepse, si thamë më lart, do të merremi<br />
vetëm me shumëfaqëshat dhe vetëm me dy prej tyre, kubin dhe kuboidin. Mbasi të jepet<br />
përkufizimi i tyre kërkohet nga nxënësit të tregojnë kulmet, faqet dhe të përcaktojnë dhe<br />
numrin e tyre: (sepse nxënësit i kanë përmendur dhe në klasat paraardhëse). Në këtë<br />
mënyrë ju do të keni punuar dhe ushtrimet 1, 2, 3. Duke u nisur nga përkufizimi i kubit,<br />
mësuesi në bashkëpunim me nxënësit të nxjerr vetitë e këtij shumëfaqëshi.<br />
Me shumë kujdes mësuesi duhet të trajtojë ndërtimin e kuboidit dhe kubit. Duke pasur<br />
83
parasysh se jemi në hapësirë nxënësit do t’i duket se brinjët dhe faqet e përkundrejt do të<br />
priten. Për këtë mësuesit i shërbejnë trupat e ndërtuar me letër dhe me tela (kujdes, ky i<br />
dyti do t’u shërbejë për t’u treguar nxënësve se, ato që thamë më lart, nuk priten; por jo<br />
t’u themi se ky është një shumëfaqësh, aty kemi 12 tela të vendosur në hapësirë dhe të<br />
bashkuar tre nga tre). Nxënësit do të kuptojnë se si është ky trup në hapësirë dhe si<br />
vizatohet në dërrasë apo fletore.<br />
Me shumë kujdes duhet t’u tregojë se vërtet faqet janë drejtkëndësha apo katrorë, por<br />
për të vizatuar këta shumëfaqësha do të paraqiten në formën e paralelogramit.<br />
Mësuesi mund të bëjë dhe një përpjekje për t’i ndërtuar dhe në formën e drejtkëndëshit.<br />
Nxënësit do të vënë re se kanë për të dalë drejtkëndësha, brinjët e të cilëve do të bien njëra nën<br />
tjetrën. Nuk duhen bërë shumë sqarime për hapësirën, se për moshën është e vështirë për t’u<br />
kuptuar. Më shumë të përdoren trupat për konkretizim. Hapja e këtyre trupave të vizatohet në<br />
dërrasë. Mësuesi duhet të ketë përgatitur një kub dhe një kuboid dhe ta hapë atë në klasë.<br />
Ushtrimi i faqes 108 të punohet në klasë. Figura 3 që shërben për të treguar se si mund të<br />
ndërtohet një kub, të sqarohet mirë nga mësuesi si bëhet përthyerja dhe si bëhet ngjitja.<br />
Për detyrë t’u lihet ndërtimi i një kubi dhe një kuboidi, përmasat e të cilëve të jepen nga mësuesi.<br />
Për punë të pavarur mësuesi udhëzon që të shihen ushtrimet e faqes 53 të Librit të ushtrimeve.<br />
3.18 Koordinatat e pikës në planin koordinativ<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë sistemin koordinativ.<br />
- Të përcaktojë pikën kur jepen koordinatat.<br />
- Të përcaktojë koordinatat kur jepet pika (vetëm në rastin kur pika është e tillë që<br />
koordinatat i ka numra të plotë).<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Vizore<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Punë praktike<br />
84<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Pikësynimi në punën përgatitore duhet të jetë rikujtimi i boshtit koordinativ dhe vendosja<br />
e pikëve që përcaktojnë numrat 2, 3, 0, - 1, -2. Pra, rikujtohet dhe fakti që çdo numër i<br />
plotë përcakton një pikë në boshtin numerik.<br />
Kujdes, nga nxënësit mund të lindë pyetja: Çdo pikë e boshtit përcakton një numër?<br />
Me shumë kujdes duhet sqaruar se e anasjella është e vërtetë, po tani që nxënësit<br />
njohin vetëm bashkësinë e numrave të plotë (se racionalët akoma nuk i kanë njohur<br />
plotësisht, sepse nuk njohin numrat dhjetorë periodikë të pafundmë) jo çdo pikë përcakton<br />
një numër të plotë. Këtë mund ta konkretizojë duke marrë disa pika ndërmjet pikave A<br />
dhe B të përcaktuara nga numrat 1 dhe 2.<br />
Mbas këtyre sqarimeve shumë të kujdesshme mësuesi jep përkufizimin e sistemit<br />
koordinativ. Mbasi i ndërton boshtet, bën emërtimin e tyre, tregon kahun pozitiv të të dy<br />
boshteve, kuadranteve (në tekst është shkruar kuadrate), numërimi i të cilave fillon nga<br />
drejtimi pozitiv i boshtit x’x dhe duke u rrotulluar në drejtimin e kundërt të rrotullimit të<br />
akrepave të orës. Futet kuptimi i çiftit të radhitur duke përcaktuar se cila quhet abshisë<br />
dhe cila ordinatë.
Shembulli 1 që zgjidhet nga mësuesi, dhe ushtrimi 1 që punohet nga nxënësit, shërbejnë<br />
për përcaktimin e abshisës dhe ordinatës së pikave. Duke punuar shembullin 2 mësuesi<br />
tregon jo vetëm mënyrën e përcaktimit të pikës, por dhe se çifti përcakton një pikë të vetme<br />
në plan. Kjo mund të sqarohet duke theksuar se pingulet e ndërtuara në secilin bosht kanë<br />
një pikë të përbashkët. Kjo të dalë nëpërmjet vrojtimit. Të mos bëhen përpjekje për ta<br />
vërtetuar. Ushtrimi 2, që do të punohet nga nxënësit, do ta plotësojë më mirë këtë fakt.<br />
Para se të kalohet me shembujt 3 dhe 4 është mirë që mësuesi të sqarojë shënimin<br />
KUJDES! Ky sqarim do të bëjë të mundur zgjidhjen e saktë të shembujve 3. E veçanta e<br />
shembullit 4 dhe 2 është se pikat ndodhen në bosht dhe nxënësi përcakton abshisën 2.<br />
Në bazë të rregullit ngre pingulen me boshtin e abshisave, por nuk arrin të kuptojë se ku<br />
të ngrejë pingulen me boshtin e ordinatave. Prandaj mësuesi duhet të sqarojë këtë duke<br />
pasur parasysh shënimin KUJDES!<br />
Shembulli 4 duhet të punohet me shumë kujdes, sepse pika mund të zgjidhet e tillë që<br />
kur të ulen pingulet mbi boshtet, pikëprerja e tyre është një pikë që nuk përcaktohet nga<br />
një numër i plotë (jo se është gabim, por siç kemi thënë dhe më lart njihet plotësisht<br />
vetëm bashkësia e numrave të plotë).<br />
Pra pika të zgjidhet që kur të gjejmë koordinatat, ato të jenë numra të plotë.<br />
Mësuesi bën përforcimin duke kërkuar përkufizimin e sistemit koordinativ, rregullën e<br />
përcaktimit të pikës, kur jepen koordinatat dhe anasjellas.<br />
Mirë është që shënimi KUJDES! Të lexohet disa herë.<br />
Për detyrë shtëpie të jepen të katër shembujt si dhe dy ushtrimet. Mësuesi udhëzon<br />
nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 53 në Librin e ushtrimeve.<br />
3.19 Zmadhimi dhe zvogëlimi i figurave në planin koordinativ<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të përcaktojë nëse figura (e formuar nga një vijë e thyer e mbyllur) zmadhohet apo<br />
zvogëlohet, kur jepen koordinatat e para të kulmeve dhe koordinatat e dyta të kulmeve.<br />
- Të dijë të zmadhojë ose të zvogëlojë një figurë, kur jepet pika dhe numri i zmadhimit<br />
ose zvogëlimit.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Vizore<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Kujdes në këtë mësim, se kemi të bëjmë me një shndërrim gjeometrik që quhet homoteti.<br />
Të mos bëhet asnjë përpjekje për të futur këtë koncept. Nuk duhet të bëhet asnjë vërtetim,<br />
por me anën e vrojtimit dhe të matjes të tregohet se kemi rritje apo zvogëlim të figurës.<br />
Në shembujt dhe ushtrimet numri, që më vonë quhet koeficienti i zmadhimit, është marrë<br />
pozitiv. Të bëhet kujdes se ne kemi zmadhim (zvogëlim) të figurës në planin koordinativ<br />
dhe jashtë tij edhe kur koeficienti i zmadhimit (zvogëlimit) është numër negativ. Kam<br />
85
mendimin që të punohet vetëm me numra pozitivë (për koeficientin, jo për koordinatat).<br />
Në këtë mësim kalohet nga e veçanta te e përgjithshmja. Problema 1 është rasti i<br />
veçantë i cili tregon se, kur koordinatat e pikës rriten 2 herë, largesa e saj nga origjina<br />
zmadhohet dy herë. Kjo do të konstatohet me anën e matjeve. Mësuesi e përgjithëson<br />
këtë përfundim. Do të përforcohet ky përfundim kur nxënësit të punojnë në fletoren e tyre<br />
ushtrimet 1 dhe 2. Para se mësuesi të punojë problemën 2, ai sqaron shënimin e dhënë.<br />
Pasi ka punuar problemën 2, duke u nisur nga shënimi dhe nga matjet që do të bëjë,<br />
mësuesi të nxjerrë përfundimin se figura u zmadhua 2 herë.<br />
Përfundimi i nxjerrë para problemës 3 duhet të përsëritet dhe nga nxënësit, madje dhe<br />
duke u lexuar në libër. Problemat 3 dhe 4 nuk kanë të bëjnë me planin koordinativ. Nëse<br />
ndërtimi bëhet si është dhënë në tekst, pa fjalë të tepërta, mendoj se do kuptohet nga nxënësit.<br />
Shënim. Të gjitha ndërtimet duhet të bëhen me vizore, se kështu dhe matjet që do të<br />
kryhen do të jenë sa më afër realitetit.<br />
KUJDES! Mos kaloni në problemat e ndërtimit të tipit: Jepet trekëndëshi në planin<br />
koordinativ, duke ditur koordinatat e kulmeve. Jepet dhe një pikë. Zmadhoni në lidhje me<br />
këtë pikë trekëndëshin dhe përcaktoni koordinatat e kulmeve të trekëndëshit të ri. Gjeni<br />
koordinatat e kulmeve të tij dhe çfarë lidhje ka ndërmjet koordinatave të kulmeve të dy<br />
trekëndëshave. Pra, nuk është e nevojshme të nxirret përfundimi se, kur trekëndëshi<br />
zmadhohet a herë, dhe koordinatat e kulmeve zmadhohen a herë. Kjo mund t’u jepet<br />
nxënësve të mirë me dëshirë. Por dhe këtu duhet dhënë problemë e tillë që dhe koordinatat<br />
e kulmeve të trekëndëshit të zmadhuar të dalin numra të plotë.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1, 2 dhe 3, faqe 111. Mësuesi udhëzon nxënësit që të<br />
punojnë ushtrimet e faqes 54 në Librin e ushtrimeve.<br />
3.20 Simetria e një figure në lidhje me një drejtëz.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të ndërtojë simetriken e pikës, segmentit, drejtëzës dhe trekëndëshit në lidhje me një drejtëz.<br />
- Të dijë se simetria në lidhje me një drejtëz nuk e ndryshon llojin e figurës dhe nuk<br />
ndryshon përmasat e saj.<br />
- Pikat e drejtëzës kanë vetveten simetrike në lidhje me këtë drejtëz.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Vizore<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
86<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore nxënësit të kujtojnë se cila quhet simetrike e një pike në lidhje me<br />
një drejtëz dhe si gjendet ajo. Cila nga këto pika quhet shëmbëllim dhe cila fytyrë. Nuk<br />
duhet bërë asnjë vërtetim se simetrikja e drejtëzës, segmentit, rrethi etj. janë drejtëz,<br />
segment, rreth etj. Këto vetëm të jepen si në libër, pra të vërteta.<br />
Kur mësuesi të punojë shembullin 1 duhet të ketë kujdes që çdo kalim të shpjegohet<br />
me kujdes. Nxënësit të punojnë ushtrimin 1 dhe 2. Për ushtrimin 1 është caktuar pozicioni
i segmentit në lidhje me drejtëzën. Ushtrimi 2 nuk thekson se çfarë pozicioni ka d 1<br />
në<br />
lidhje me d. Prandaj nëse nxënësi që ngrihet në dërrasë merr një pozicion çfarëdo të<br />
tyre, mësuesi duhet të ndërhyjë. Pozicionet e tyre janë a) d 1<br />
paralele me d, b) d 1<br />
prerëse<br />
me d por jo pingule,<br />
c) d 1<br />
është pingule me d ,<br />
d) drejtëz d dhe d 1<br />
puthiten. Për të tri rastet duhet bërë ndërtimi. Për problemën 2 duhet<br />
marrë parasysh dhe shënimi. Mësuesi duhet t’u tërheqë vëmendjen nxënësve për shënimin.<br />
KUJDES! Në fund mësuesi punon me klasën problemën 1, fig e parë, faqe 112.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen problemat 1 (figura e dytë), 2 dhe 3. Për nxënësit e mirë jepen<br />
problemat 4 dhe 5.<br />
Këtyre nxënësve mund t’u jepet dhe kjo problemë: Të ndërtohet simetrikja e një segmenti<br />
në lidhje me një drejtëz.<br />
Vetëm t’u thuhet kujdes, por pa u treguar pozicionin e segmentit në lidhje me drejtëzën.<br />
(Janë këto pozicione:<br />
a) segmenti paralel me drejtëzën,<br />
b) segmenti jo paralel me drejtëzën, por nuk e pret,<br />
c) jo paralel, por e pret,<br />
d) pingul, por nuk e pret,<br />
e) pingul, por e pret,<br />
f) segmenti ndodhet në drejtëz.)<br />
Mësuesi jep udhëzime për të punuar problemat e faqe 54, 55 te Libri i ushtrimeve.<br />
3.21 Test kontrolli<br />
Vlerësimi i çdo ushtrimi.<br />
1. Për çdo përcaktim të saktë nxënësi merr nga një pikë. Nëse nxënësi ka ndërtuar<br />
sistemin koordinativ dhe i ka vendosur saktë pikat në të, merr tri pikë dhe jo katër se<br />
kërkesa është pa sistem koordinativ.<br />
2. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
3. Çdo përcaktim i saktë në sistemin koordinativ vlerësohet me një pikë.<br />
4. Në radhë të parë pikat duhet të jenë të tilla që, kur të përcaktohen koordinatat, ato të<br />
jenë të plota. Janë katër pika në planin koordinativ. Përcaktimi i saktë i koordinatave të<br />
çdo pike vlerësohet me një pikë.<br />
5. Nëse bën ndërtimin pa argumentim, vlerësohet me një pikë.<br />
6. Nëse bën ndërtimin pa argumentim, vlerësohet me një pikë.<br />
7. Ndërtimi i çdo simetrikeje të trekëndëshit për çdo figurë vlerësohet me 2 pikë nëse<br />
argumentohet çdo ndërtim. Nëse bëhet ndërtimi pa e argumentuar atë, për çdo figurë<br />
vlerësimi bëhet me një pikë.<br />
Kujdes! Vlerësimi dhe zbatimi i tabelës së konvertimit të pikëve në notë të jetë shumë<br />
rigoroz.<br />
87
3.22 Orientimi<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të orientohet në terren, jo me busull, por me disa të dhëna të veçanta.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Metër shirit dhe raportor<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Punë praktike<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Ky mësim t’u lihet nxënësve për t’u lexuar në shtëpi dhe, kur të jetë ora për ta zhvilluar,<br />
nxënësit nga ana teorike të jenë të përgatitur. Mësimi duhet të zhvillohet në terren.<br />
Gjithashtu mësuesi duhet të ketë përcaktuar objektet me të cilat do të bëhet orientimi.<br />
Nuk janë të nevojshme shumë objekte, mendoj se janë të mjaftueshme 5, sa janë dhe në<br />
mësim.<br />
Mësuesi e ndan klasën në dy grupe. Secili grup merr nga dy objekte. Distancat<br />
përcaktohen lehtë nga çdo grup. Për këndet duhet të marrë pjesë dhe mësuesi, këndet<br />
të përcaktohen më raportor. P.sh., po bëj shpjegimin sikur objektet të jenë ato që janë në<br />
libër. Shtrihet një spango shtëpi-shkollë dhe shtëpi-fusha e futbollit.<br />
Mesi i pjesës horizontale të raportorit vendoset në pikën që përfaqëson shtëpinë dhe<br />
në drejtim të shkollës, duke quajtur si brinjë të këndit spangon e drejtimit shtëpi-fushë<br />
futbolli, përcaktojmë këndin. Kështu veprohet dhe për këndet e tjera. Çdo grup i jep të<br />
dhënat e tij grupit tjetër. Ju keni gjetur masën gjeometrike të këndit, për shenjën do të<br />
kihet parasysh drejtimi i rrotullimit.<br />
Këto do të hidhen në fletoren e detyrave me një shkallë zvogëlimi që duhet ta<br />
japë mësuesi.<br />
88
KREU IV<br />
ALGJEBRA DHE FUNKSIONI<br />
4.1 Shprehje shkronjore<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të njohë shprehjet shkronjore dhe të përcaktojë veprimet që janë në shprehje.<br />
- Të përcaktojë koeficientet dhe pjesën shkronjore në çdo kufizë të një shprehjeje shkronjore.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Puna përgatitore duhet të shërbejë në formimin e shprehjeve shkronjore. Ato që formojnë<br />
shprehjen shkronjore i kemi quajtur kufiza, që më vonë do t’i quajmë monome. Mos u<br />
nxitoni që të futni kuptimin e monomit se nuk është në program. Megjithëse është tema<br />
e parë, ka një rëndësi të veçantë veçanërisht në përcaktimin e pjesës shkronjore dhe<br />
koeficientit të kufizave, të cilat do të na duhen për veprimet me kufizat e ngjashme.<br />
Kujdes duhet të tregohet kur kufizat merren në shprehjet shkronjore dhe kanë shenjën<br />
minus para, kufiza duhet marrë me gjithë shenjë. Këto duhet të sqarohen me anë të<br />
shembujve 1, 2 dhe 3 që do të punohen nga mësuesi. Në zgjidhjen e ushtrimeve nga ana<br />
e nxënësit duhet ndjekur kjo radhë: ushtrimi 1 menjëherë mbas dhënies së kuptimit të<br />
shprehjeve shkronjore; ushtrimi 2 pas shembullit 1, kurse ushtrimi 3 pas shembullit 3. Te<br />
ushtrimi 3 kemi një kufizë 7%x. Kujdes, se dhe 7% është numër.<br />
Përkufizime të mirëfillta këtu nuk ka, prandaj mos u mundoni të nxirrni përkufizime. Por<br />
nëpërmjet shembujve dhe ushtrimeve mësuesi duhet të këmbëngulë që nxënësi të<br />
përvetësojë kuptimin e shprehjeve shkronjore, kufizave të shprehjeve shkronjore dhe në<br />
përcaktimin e koeficeinteve dhe pjesës shkronjore te kufizat e shprehjeve shkronjore.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 1, 2 dhe 3, faqe 115.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë me ushtrimet e faqes 56.<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
4.2 Kufizat e ngjashme<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të përcaktojë kufizat e ngjashme, kur ato janë në një shprehje shkronjore ose kur<br />
jepen disa kufiza.<br />
- Të kryejë saktë mbledhjen dhe zbritjen e kufizave të ngjashme.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Sikundër dhe shikohet, puna përgatitore zë një vend të veçantë. Kështu duhet<br />
89
konsideruar dhe nga mësuesi. Vërtet që punën përgatitore e zhvillojnë nxënësit, por<br />
mendoj në këtë rast puna e mësuesit duhet të jetë zotëruese, për disa arsye:<br />
a) Ka pasur një ndërprerje të veprimeve me numrat me shenjë, qofshin këta të plotë,<br />
thyesorë apo dhjetorë, kjo mund të ketë sjellë dhe harresën e këtyre veprimeve.<br />
b) Do të duhen veprimet apo shndërrimet në shprehjet shkronjore dhe gjetja e vlerave<br />
numerike të tyre.<br />
c) Do të duhet të zgjidhim ekuacione dhe inekuacione të fuqisë së parë.<br />
Këto janë disa nga arsyet që mësuesi duhet të marrë pjesë me udhëzimet në kalimet<br />
që do të bëhen në ushtrimet e punës përgatitore. Të rikujtohet mirë veprimi i mbledhjes<br />
së numrave me shenjë të kundërt. Të sqarojë mirë si janë bërë kalimet tek ushtrimi:<br />
(- 7) – ( - 3) = (-7) + ( +3) = - 4 pra si u bë minusi plus para (- 3 ) dhe si (- 3) u bë (+ 3).<br />
Pra të rikujtohet se të zbresësh do të thotë të mbledhësh numrin e parë me të kundërtin<br />
e numrit të dytë. Të rikujtohet mbledhja e thyesave me emërues të njëjtë, kurse te mbledhja<br />
e thyesave me emërues të ndryshëm si veprohet për gjetjen e emëruesit të njëjtë dhe të<br />
faktorit plotësues. Kështu emëruesi i njëjtë i 7 dhe 5 është 35, sepse SHVP(7, 5) është 35.<br />
Faktorët plotësues i gjejmë duke pjesëtuar 35 me secilin emërues, Kështu faktori plotësues<br />
i 7 është 5, sepse 35:7 = 5 dhe faktori plotësues i 5 është 7, sepse 35: 5 = 7.<br />
Mbas punës përgatitore mësuesi merr katër kufizat që janë dhënë në tekst dhe kërkon<br />
nga nxënësit të gjejnë ato kufiza që kanë pjesën shkronjore të njejtë. Këtu ai jep<br />
përkufizimin e kufizave të ngjashme. E vulgarizon pak problemin me shembullin e mollëve,<br />
që kur duam të gjejmë sa kemi gjithsej ne mbledhim sasinë dhe fjalën mollë nuk e<br />
ndryshojmë. Atëherë duke e konsideruar “kufizë” një mollë dhe dy mollë dhe “koeficiente“<br />
një dhe dy, kurse si “pjesë shkronjore” fjalën mollë, vëmë re se për të mbledhur dy kufiza<br />
të ngjashme ne mbledhim koeficientet dhe lëmë pjesën shkronjore.<br />
Po marrim shembullin 2. Të mblidhen kufizat e ngjashme<br />
xy dhe 5xy<br />
Zgjidhje. xy + 5xy = ( + 5 )xy = xy = xy<br />
Kujdes te kalimi i parë. Nuk duhet të themi faktorizojmë xy sepse e para, jemi te mbledhja<br />
e kufizave të ngjashme dhe e dyta, ky shndërrim nuk është trajtuar. Por duhet të theksojmë:<br />
meqenëse koeficientet e kufizave të ngjashme janë<br />
dhe 5, mbledhim këto koeficiente,<br />
prandaj kemi shkruar ( + 5 )xy.<br />
Pastaj mbledhim thyesat.<br />
Pra dhe njëherë: jo faktorizojmë, por mbledhim koeficientet e kufizave të ngjashme.<br />
Për ta përforcuar nxënësit zgjidhin në klasë ushtrimin 1, faqe 116. U tërheqim vëmendjen<br />
te shënimi; Duhet të mbani mend.<br />
Detyrë shtëpie: Jepen ushtrimet 2 dhe 3, faqe 116.<br />
Mësuesi i udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 56 te Libri i ushtrimeve.<br />
90
4.3 Njehsimi i vlerës numerike të shprehjeve shkronjore<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se cila quhet vlerë numerike e shprehjeve shkronjore.<br />
- Të gjejë vlerën numerike të një shprehjeje shkronjore.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Pasi të jetë përfunduar puna përgatitore, mësuesi jep përkufizimin e vlerës numerike të<br />
një shprehjeje shkronjore.<br />
Shembujt 1, 2 dhe 3 kanë secili veçoritë e tyre. Kështu shembulli 1 ka vetëm një<br />
shkronjë, shembulli 2 ka dy shkronja, por është shprehje shkronjore me kllapa, kurse 3<br />
ka dy shkronja, por ka më tepër se dy kufiza dhe nuk ka kllapa. Kështu që secila ka<br />
specifikën e saj në zgjidhje. Për të tria mësuesi, mbas zëvendësimit të shkronjës ose të<br />
shkronjave, duhet të theksojë se nga shprehje shkronjore kthehet në shprehje numerike,<br />
kështu që do të zbatohen ato rregulla për veprimet si te shprehjet numerike.<br />
Po marrim shembullin 1.<br />
Të gjendet vlera numerike e shprehjes 5x +1 për x = 1.<br />
Mbas zëvendësimit kemi 5 . 1 + 1.<br />
Në fillim kryhet shumëzimi, pra 5 . 1 = 5, pra 5 . 1 + 1 = 5 +1 = 6.<br />
Shembulli 2. Të gjendet vlera e 5(x – y) + 2 për x = 0 dhe y = 2<br />
Pas zëvendësimit kemi 5(0 – 2) +2. Sipas rregullave të veprimeve në shprehjet numerike<br />
në fillim do të kryejmë veprimin brenda kllapës , pastaj veprimin e shumëzimit dhe pastaj<br />
atë të mbledhjes. Pra 5 . ( - 2) + 2 = -10 + 2 = -8 Për veprimin brenda kllapës dhe për<br />
veprimin e fundit duhet të theksohet se nga më i madhi kemi zbritur më të voglin dhe<br />
kemi vendosur shenjën e më të madhit. KUJDES! Në fillim i konsiderojmë si numra pa<br />
shenjë. Kurse te shumëzimi i 5 me (- 2) duhet theksuar se prodhimi i dy numrave me<br />
shenjë të kundërt del numër negativ.<br />
Shembulli 3 të gjendet vlera e shprehjes 4xy – 3x – y + 5 për x= 2 dhe y = - 1<br />
Mbas zëvendësimit kemi 4 . 2 . (- 1) -3 . 2 – (-1) + 5. Nxënësve duhet t’u theksohet se në<br />
ushtrimin e dytë u krye veprimi i mbledhjes në fillim, se kishim kllapa, kurse këtu do të kryejmë<br />
veprimet e shumëzimit: - 8 – 6 + 1 + 5 te shumëzimi i parë del – 8 si prodhim i dy numrave<br />
pozitivë me një numër negativ. Dy të parët janë numra me të njëjtën shenjë ( -) dhe dy të dytët<br />
janë po me të njëjtën shenjë ( + ), në bazë të rregullës mblidhen dhe vendoset shenja e përbashkët.<br />
Për dy të parët shenja – dhe për dy të dytët shenja +. Pra – 14 + 6.<br />
Tani kemi numra me shenjë të kundërt, në bazë të rregullës numrat do t’i konsiderojmë pa shenjë<br />
dhe nga më i madhi do të zbresim më të voglin dhe do të vendosim shenjën e më të madhit.<br />
Përfundimisht: 4 . 2 . (- 1) -3 . 2 – (-1) + 5 = - 8 – 6 + 1 + 5<br />
= – 14 + 6 = - 8<br />
91
Në këtë mënyrë duhet punuar çdo shembull duke sqaruar çdo kalim dhe jo vetëm të<br />
shkruhet ajo që është në libër.<br />
Mësuesi u jep nxënësve për të punuar në klasë ushtrimet 5 dhe 6. Duke qenë ushtrime<br />
me përgjigje nxënësit vihen në garë duke provuar shpejtësinë dhe saktësinë e zgjidhjes<br />
së ushtrimeve. Në përfundim mësuesi mund të bëjë dhe vlerësime me notë. Nuk duhet<br />
të pranohet si përgjigje nëse nxënësi nuk e ka punuar, por jep një përgjigje me hamendje.<br />
Nëse nxënësi pretendon që e ka bërë me mend, duhet t’i kërkohet se si e ka zgjidhur.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1, 2 dhe 4, faqe 117.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 57 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.4 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zbatojë me rigorozitet njehsimin e vlerave numerike të shprehjeve shkronjore<br />
për vlera të ndryshme të shkronjave.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në tekst është zgjidhur ushtrimi 2. Mësuesi duhet ta punojë duke sqaruar cdo veprim.<br />
Dhe konkretisht: Të njehsohet vlera e shprehjes 4x + 3y për x = dhe y =<br />
Zëvendësojmë te shprehja x dhe y.<br />
4x + 3y = 4 3 (Zbatojmë rregullën e shumëzimit të një numri me një thyesë.)<br />
= (Emëruesi i njëjtë është 12 dhe faktori plotësues i 3 është 4 dhe i 4 është 3.)<br />
= 4 + 3 ( I vendosim në një thyesë me që kanë emërues të njëjtë.)<br />
92<br />
= =<br />
Sqarimet që janë bërë nuk duhet të shkruhen, por duhet të theksohen gjatë zgjidhjes,<br />
se do të ndihmojnë nxënësin për të punuar dhe ushtrime të tjera. Gjatë zgjidhjes mësuesi<br />
duhet të aktivizojë dhe nxënësit. Konkretisht mbas zëvendësimit pyetet klasa: Si<br />
shumëzohet një numër me një thyesë? Ose: Cili është emëruesi i njëjtë i 3 dhe 4? Cili<br />
është faktori plotësues i 3, po i 4? Kjo mënyrë komunikimi do të zbulojë dhe dobësitë e<br />
trashëguara apo sa dhe si mbahen mend njohuritë e fituara.<br />
Dhe ushtrimet që do të punohen në klasë nga nxënësit të sqarohen të gjitha veprimet që kryhen.
Në fillim punohet tabela e dytë e ushtrimit të parë. Tabela është e ndërtuar e tillë që<br />
rreshti ku ndodhet<br />
plotësohet vetëm me pjesëtimin e vlerave përkatëse të dy<br />
rreshtave para tij. Kujdes në rastin kur 2 – y është zero dhe del raporti<br />
se mund të<br />
jepen dhe përgjigje të gabuara. Përfundimet e këtij rreshti në tabelë mund të lihen thyesa,<br />
por mund të shkruhen edhe si numra dhjetorë. Kjo duhet bërë që nxënësit të mos harrojnë<br />
pjesëtimin. Nëse veprimi i pjesëtimit vazhdon me më shumë se dy shifra mbas presjes,<br />
pjesëtimi të ndërpritet te shifra e dytë pas presjes. KUJDES! Të mos bëhen veprimet me<br />
makinë llogaritëse.<br />
Në klasë të punohen dhe ushtrimet 4(c) dhe 5(d). Kurse nxënësit e mirë të punojnë në<br />
dërrasë 6 (b).<br />
Detyrë shtëpie: Ushtrimet 3, 4(a, b), 5(a, c). Nxënësit e mirë ushtrimin 6. Mësuesi<br />
udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 57 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.5 Shndërrimet e shprehjeve<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të kryejë shndërrime të thjeshta, jo standarde, por të sillen shprehjet në trajtë të rregullt.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore janë marrë dy shprehje që vlerat numerike të tyre për x = 2, x = 0<br />
dhe x = 1 i kanë të barabarta. Duke u nisur nga ky shembull mësuesi jep përkufizimin e<br />
shprehjeve të njëvlershme.<br />
Në bazë të këtij përkufizimi për të thënë se shprehjet 2x –5 dhe<br />
janë të<br />
njëvlershme, duhet vërtetuar se për çdo x marrin vlera të njëjta. Por kjo është e pamundur<br />
të bëhet se bashkësitë e numrave që njohin nxënësit është e pafundme. Prandaj duhen<br />
gjetur metoda të ndryshme.<br />
Për këtë në fillim futet kuptimi i shprehjeve të rregullta si dhe shndërrimet që kalojnë<br />
shprehjen e dhënë në një shprehje të ngjashme me të. KUJDES!<br />
Mos bëni përpjekje për të vërtetuar se shndërrimet që përmenden janë të njëvlershme,<br />
sepse e kalon nivelin e nxënësve. Ato të jepen pa vërtetim.<br />
Në tekst janë tri shënime KUJDES! Ashtu dhe si janë cilësuar të vlerësohen nga mësuesi.<br />
Shpesh nxënësit, jo të gjithë, kur para kllapës është – ose dhe + thonë që nuk ka asgjë<br />
apo dhe rasti 5(xy) = 5x5y, zbatohet gabimisht vetia e përdasimit për mbledhjen.<br />
Prandaj për këto tri shënime KUJDES të tregohet vëmendje e veçantë. Mbas trajtimit<br />
të tri shënimeve KUJDES mësuesi merret me shembujt 1 dhe 2. Të dy shembujt kanë<br />
93
veçorinë e tyre. Kështu tek i pari është zbatuar vetia e përdasimit. Te i dyti kërkohet që<br />
shprehja të jetë e rregullt. Mësuesi duhet të sqarojë: meqenëse shndërrimet që bëhen janë të<br />
njëvlershme, atëherë dhe shprehjet që dalin janë të njëvlershme. Nxënësit punojnë ushtrimin<br />
1. Kurse një nxënës e punon në dërrasë. Ai duhet të argumentojë çdo shndërrim që bën.<br />
Mësuesi e ndan klasën në tri grupe. Grupi i parë punon ushtrimin 1(b). Grupi i dytë<br />
punon 2 (c) dhe grupi i tretë punon 3 (a). Në fillim nxënësit do të punojnë secili individualisht<br />
dhe kush i përfundon i pari nga secili grup e zgjidh në dërrasë. Dërrasa të ndahet në tri<br />
pjesë dhe zgjidhjet e secilit grup të qëndrojnë të pasqyruara aty. Kur të jenë përfunduar,<br />
mësuesi sqaron nxënësit për çdo transformim të kryer.<br />
Në fund mësuesi kërkon nga nxënësit që të formulojnë shndërrimet e njëvlershme .<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1(a,c), 2(a,d), 3(b, c) faqe 120. Mësuesi udhëzon<br />
nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 58 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.6 / 4.7 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të kombinojë drejt shndërrimet e shprehjeve shkronjore me gjetjen e vlerave numerike.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Të dy orët janë ushtrime. Për orën e parë do të punohet deri tek ushtrimi 14, kurse të<br />
tjerat orën e dytë. Mendoj që mësuesi të zgjidhë ushtrimin 2 dhe 12.<br />
Ushtrimi 2. 3 + 4(x +1) = 3 + 4x + 4.<br />
U zbatua vetia e përdasimit dhe me qenë se 4 ka + para nuk ndryshohen shenjat e<br />
kufizave brenda kllapave.<br />
= 7 + 4x kemi mbledhur numrat me shenjë të njëjtë +.<br />
Ushtrimi 12. Të sillet në trajtë të rregullt shprehja (7p) - ( + p)<br />
94<br />
(7p) - ( + p) = 7 p – ( + p) zbatuam vetinë e shoqërimit<br />
p – ( + p) = 0 zbritëm dy numra të barabartë.<br />
Nxënësit punojnë të drejtuar nga mësuesi ushtrimet 1, 3, 5, 7.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 4, 6, 8, 9, 10, 11. Udhëzon nxënësit që të punojnë<br />
ushtrimet e faqes 59 (deri te ushtrimi 12), te Libri i ushtrimeve.<br />
Për orën e dytë mësuesi punon ushtrimet 13 dhe 24.<br />
Ushtrimi 13. Të shndërrohet shprehja 4y – 2 ( 6y – 5)<br />
4y – 2 ( 6y – 5) = 4y – 12y + 10 zbatuam vetinë e përdasimit dhe ndryshuam shenjat se<br />
para kllapës ishte shenja –. = - 8y + 10 mblodhëm kufizat e ngjashme 4y dhe – 12y
Ushtrimi 24. Të shndërrohet shprehja 6 (2-cd) – c (d+5)<br />
6(2-cd) –c(d+5) = 12 – 6cd – cd –5c U zbatua vetia e përdasimit.<br />
Te kllapa e dytë ndryshohen shenjat, sepse<br />
kufiza që shumëzon ka shenjën minus para.<br />
= 12 + (- 6 – 1)cd – 5c mblodhëm kufiza të ngjashme që janë<br />
–6cd dhe – cd.<br />
Kujdes, kur para një kufize shkronjore nuk<br />
është shënuar numri, por kemi – ose +<br />
numri është – 1 ose + 1<br />
= 12 +( - 7)cd – 5c meqenëse –1 dhe – 6 janë me shenja të njëjta<br />
mblidhen dhe vendoset shenja e përbashkët.<br />
= 12 – 7cd – 5c Nuk ndryshon shenja e – 7, sepse para saj është<br />
shenja +.<br />
Shprehja është e rregullt se nuk ka kufiza të ngjashme.<br />
Në klasë do të punohen ushtrimet 15, 17, 19, 21 dhe 23.<br />
Detyrë shtëpie: 14,16, 18, 20 dhe 22.<br />
Përsëri të kërkohet që nxënësit të argumentojnë në fletore çdo kalim që kanë bërë.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 59 (nga numri 13 deri në<br />
fund) te Libri i ushtrimeve.<br />
4.8 Test kontrolli<br />
Vlerësimi i çdo pyetjeje të testit.<br />
1. Nëse formon një shprehje shkronjore duke përdorur të gjithë numrat dhe shkronjat e<br />
dhëna, merr një pikë. Po të formojë dy, merr të dy pikët. Nëse formon dy shprehje, por<br />
nuk përdor të gjithë numrat dhe të gjitha shkronjat, merr vetëm një pikë.<br />
2. Për çdo përgjigje të saktë vlerësohet me një pikë<br />
3. Për çdo përgjigje të saktë vlerësohet me një pikë.<br />
4. a vlerësohet me një pikë, kur përgjigjja është e saktë.<br />
b do të vlerësohet me 3 pikë nëse zgjidhet saktë. Nëse bëhet zëvendësimi, por nuk<br />
kryhet asnjë veprim tjetër, vlerësohet me një pikë. Nëse kryen veprimet, por ka bërë deri në<br />
dy gabime, vlerësohet dhe me një pikë tjetër. Nëse e zgjidh pa gabime, i merr të tri pikët.<br />
5. Tabela ka tetë kuadrate për të plotësuar, çdo plotësim i saktë i çdo kuadrati vlerësohet<br />
me 0,5 pikë.<br />
6. Secili nga ushtrimet për zgjidhje të saktë vlerësohet me 1 pikë.<br />
7. Ushtrimi i parë, nëse zgjidhet saktë, vlerësohet me një pikë. Nëse bën vetëm një<br />
gabim, vlerësohet me 0,5 pikë.<br />
Ushtrimi i dytë, nëse zgjidhet saktë, vlerësohet me tri pikë. Nëse zbaton vetëm vetinë<br />
e përdasimit pa gabime, vlerësohet me një pikë . Nëse kryen veprimet me kufizat e<br />
ngjashme dhe bën një gabim, vlerësimit i shtohet dhe një pikë tjetër, pra merr dy pikë.<br />
Përsëri po theksoj se vlerësimi duhet t’u përmbahet atyre që thamë më lart, si dhe<br />
zbatimit me korrektësi të tabelës së konvertimit të pikëve në nota.<br />
95
4.9 Ekuacionet<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dallojë ekuacionet, identitetet dhe barazimet numerike.<br />
- Të dijë se cila vlerë e ndryshores (shkronjës) quhet zgjidhje, çdo të thotë të zgjidhësh<br />
një ekuacion.<br />
- Të dallojë cili quhet ekuacion i fuqisë së parë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Qëllimi i punës përgatitore është të arrijë në përkufizimin e ekuacionit, identitetit dhe<br />
barazimit numerik.<br />
Për këtë ngrihet në dërrasë një nxënës dhe gjen vlerat numerike të shprehjeve shkronjore<br />
A(x) = 4x + 2 dhe B(x) = 5x +1 për x = 2 dhe për x = 1. Do të konstatojë se vlerat numerike<br />
për x = 1 i kanë të barabarta, kurse për x = 2 i kanë të ndryshme.<br />
Nxënësi i dytë gjen vlerat numerike të shprehjeve shkronjore C(x) = 4x + 1 dhe D(x) =<br />
për x= 0 dhe x = 1. Do të konstatojë se vlerat numerike për të dy x-et, i kanë të<br />
barabarta. Për këto shprehje numerike si do që të jetë vlera e x-it, vlerat numerike do të<br />
dalin të barabarta.<br />
Nxënësi i tretë kontrollon vlerat numerike të shprehjeve numerike 5 + 3 – 1 me<br />
96<br />
+ 6 – 4 dhe 4 +3 – 2 me 7 – 5 -3. Do të konstatojë se dy të parat i kanë vlerat e<br />
barabarta, kurse dy të dytat të ndryshme.<br />
Nga këta shembuj mësuesi arrin në emërtimet e tyre: i pari quhet ekuacion, i dyti identitet<br />
dhe i treti barazim numerik. Në këtë moment mësuesi jep përkufizimet e tyre.<br />
Mësuesi duhet të theksojë se për të provuar se kemi ekuacion ose barazim numerik<br />
është e thjeshtë, por për të vërtetuar se një barazim shkronjor është identitet është e vështirë,<br />
sepse shndërrimet që duhen bërë, mund të paraqesin vështirësi. Nuk mjafton gjetja e 3, 4<br />
apo më shumë vlera të ndryshores (shkronjës) që barazimi të jetë i vërtetë, por në bazë të<br />
përkufizimit duhet të jetë i vërtetë për çdo vlerë të ndryshores. Nuk duhet të kalohet në<br />
ushtrime me kërkesë: vërteto se ky barazim është identitet, sepse kalon nivelin e nxënësve<br />
të klasës së gjashtë. Nëse mësuesi ka nxënës shumë të mirë, mund të japë me dëshirë<br />
ushtrime me këtë kërkesë, por duke dhënë dhe udhëzime për shndërrimet që duhen bërë.<br />
Tri përkufizimet që do të japë mësuesi për zgjidhjen e ekuacionit, çfarë do të thotë të<br />
zgjidhësh një ekuacion dhe cili quhet ekuacion i fuqisë së parë, kanë një rëndësi të veçantë,<br />
sepse ekuacionet do të ndeshen në të gjitha vitet e shkollës.
Mësuesi duhet të tregohet shumë këmbëngulës që të përvetësohen jo thjesht si<br />
përkufizime, por të konsiderohen si koncepte themelore.<br />
Tek ekuacioni theksohet se a duhet të jetë e ndryshme nga zero. Nuk duhet të bëhen<br />
përpjekje se çfarë ndodh nëse a është zero, sepse pastaj kalojmë në diskutimin e<br />
ekuacionit. Për plotësimin e mëtejshëm të tyre shërbejnë dhe tre shembujt që duhet të<br />
punojë mësuesi. Rëndësi duhet t’i kushtohet dhe shënimit KUJDES!<br />
Para se të kalohet në ushtrimet 1 dhe 2, faqe 123, duhet të bëhet përforcimi teorik i<br />
mësimit duke u përsëritur nga nxënësit: cili quhet ekuacion, cili barazim numerik dhe cili<br />
identitet. Po kështu çfarë quajmë zgjidhje të një ekuacioni, çfarë do të thotë të zgjidhësh<br />
një ekuacion dhe çfarë quajmë ekuacion të fuqisë së parë.<br />
Tani nxënësit zgjidhin ushtrimet që thamë më lart. Nëse ka kohë mësuesi zhvillon me<br />
klasën në formë konkursi ushtrimet 5 dhe 6, faqe 123.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimet 3 dhe 4, faqe 123. Mësuesi jep udhëzim dhe për të zgjidhur<br />
ushtrimet e faqes 60 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.10 Zgjidhja e ekuacionit ax + b = 0<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se cilat janë shndërrime të njëvlershme te ekuacionet.<br />
- Të zgjidhë ekuacionin e fuqisë së parë në trajtë standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Qëllimi i punës përgatitore është që nxënësi të provojë se cila është zgjidhje e ekuacionit.<br />
Por ne duhet ta gjejmë këtë zgjidhje. Pra, ne duhet ta gjejmë vlerën e x, e cila pas<br />
zëvendësimit e kthen atë në një barazim numerik të vërtetë. Por një ekuacion mund të<br />
mos jetë në trajtën ax + b = 0 dhe mund të jetë i fuqisë së parë. Prandaj duhen bërë disa<br />
shndërrime për ta sjellë në këtë trajtë. Cilat janë këto shndërrime njëvlershmërie?<br />
Mësuesi i trajton me shumë kujdes katër shndërrimet që jepen në tekst.<br />
Gjithashtu jepet dhe mënyra e zgjidhjes së ekuacionit ax + b = 0. Nga shndërrimi i<br />
njëvlershëm i shtimit të të dy anëve të ekuacionit me të njëjtin numër, del shndërrimi i<br />
njëvlershëm i kalimit të një termi nga një anë e ekuacionit në tjetrin, me shenjë të ndryshuar.<br />
Kjo i jep mundësi nxënësit që ta zgjidhë më shpejt ekuacionin. Por këtu ka rëndësi që<br />
nxënësi të ketë përvetësuar shënimin KUJDES në faqen 123.<br />
Mbas tyre mësuesi zgjidh shembullin1 dhe 2. Gjatë zgjidhjes duhen argumentuar<br />
shndërrimet, si në tekst. Ashtu si shprehet dhe në tekst prova do të bëhet deri sa të<br />
përvetësohet zgjidhja e ekuacionit. Por nxënësve t’u thuhet se prova duhet bërë nga<br />
nxënësi dhe në rastet që nuk kërkohet, për t’u bindur për saktësinë e zgjidhjes.<br />
Ushtrimi 1 ka dy ekuacione që janë të ngjashme me shembujt 1 dhe 2. Për këto<br />
ekuacione mësuesi duhet të aktivizojë nxënësit.<br />
97
Shembulli 3 ndryshon nga dy të parët, sepse ax është kufizë e dytë dhe me shenjën<br />
minus. Mbasi është zgjidhur shembulli 3, nxënësit punojnë ekuacionet e ushtrimit 2.<br />
Kjo temë të punohet me shumë kujdes, sepse varet shumë ecuria e mëtejshme për<br />
ekuacionet si një nga konceptet më të rëndësishme të matematikës.<br />
Në fund mësuesi kërkon nga nxënësit të japin një ekuacion të fuqisë së parë dhe të<br />
përcaktohen a dhe b. Cilat janë veprimet e njëvlershme që ekuacionin ta sjellim në trajtë<br />
ax + b = 0 dhe për ta zgjidhur këtë ekuacion?<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1(a, b). Me dëshirë ushtrimi 5, faqe 125. Mësuesi udhëzon<br />
nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 61 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.11 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë të shkruajë ekuacione të fuqisë së parë, kur jepet a dhe b drejtpërdrejt, por<br />
dhe kur ato nuk jepen në mënyrë të drejtpërdrejtë.<br />
- Të zgjidhë ekuacionin e fuqisë së parë, kur ai është në trajtën ax + b = 0, por a dhe b<br />
nuk janë numra të plotë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi zgjidh ushtrimin 1(c, h). Ja si do të veprohet.<br />
1(c) - 12x + 8 = 0 Kalojmë + 8 në anën e djathtë të ekuacionit me shenjë të<br />
ndryshuar, pra - 12x = - 8 + 0 = - 8<br />
Pjesëtojmë të dy anët e ekuacionit me koeficientin pranë x, pra – 12<br />
Thjeshtojmë thyesat e formuara. x =<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Konkursit<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Prova. Zëvendësojmë x = tek ekuacioni: -12 . + 8 = 0<br />
- 4 . 2 + 8 = 0<br />
- 8 + 8 = 0<br />
0 = 0<br />
Pra vlera e x e ktheu ekuacionin në një barazim numerik të vërtetë. Pra x =<br />
është<br />
zgjidhje e ekuacionit.<br />
1(h) 0,13 – 0, 22x = 0 kalojmë në anën e djathtë të ekuacionit 0,13 me shenjë të<br />
ndryshuar - 0, 22x = - 0,13. Pjesëtojmë të dy anët e ekuacionit me – 0,22, koeficientin<br />
pranë x.<br />
98
Me qenë se thyesa pranë x ka emërues dhe numërues të<br />
barabartë, ka vlerë një, kurse thyesa në anën e djathtë është pozitive si raport i dy numrave<br />
negativë.<br />
x =<br />
Por kjo thyesë nuk do të lihet në këtë trajtë. Nxënësit dinë të pjesëtojnë një numër<br />
dhjetor me një numër të plotë (në klasën e gjashtë).<br />
Pra këtë pjesëtim nuk e kryejnë dot. Atëherë do t’i referohemi formimit të thyesave të<br />
barabarta me anën e rregullës së shumëzimit. Prandaj do të shumëzojmë emëruesin<br />
dhe numëruesin me 100.<br />
x = Sipas rregullës të shumëzimit të një numri me 10 ose një fuqi, të 10<br />
kemi x = .<br />
Bëhet prova. 0,13 – 0, 22 .<br />
duke thjeshtuar 22 kemi<br />
0 = 0<br />
Pra x i gjetur e kthen ekuacionin në një barazim numerik të vërtetë, kjo tregon se<br />
x =<br />
është zgjidhje e ekuacionit.<br />
Kështu duhet të kërkohet dhe për nxënësit që do të punojnë në dërrasë ushtrimet 1(e, f).<br />
Ushtrimi tre të punohet në fletoren e klasës nga çdo nxënës. Mësuesi t’i vërë në garë<br />
nxënësit kush e zgjidh shpejt dhe saktë.<br />
Në klasë të punohet dhe 4(b, c).<br />
Detyrë shtëpie ushtrimet 1(a,b,d,g), 2 4(a, d) dhe 6, faqe 125.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 62 te Libri i ushtrimeve.<br />
99
4.12 / 4.13 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Janë dy orë ushtrimesh. Për orën e parë të punohet I dhe II. Mësuesi duhet të punojë<br />
shembullin 3x – 4 = 5.<br />
Duhet të punohet ashtu si është në tekst, por duhet të bëhet argumentimi i çdo shndërrimi.<br />
Konkretisht:<br />
3x – 4 = 5 kalojmë – 4 nga ana e djathtë me shenjë të ndryshuar<br />
3x = 5 + 4 mbledhim në anën e djathtë numrat me shenjë të njëjtë +<br />
3x = 9 pjesëtojmë të dy anët me koeficentin pranë x që është 3<br />
thjeshtojmë x = 3<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Meqenëse shndërrimet janë të njëvlershme, themi se x = 3 është zgjidhja e ekuacionit.<br />
Meqenëse disa ushtrime te II kanë disa veçori, është mirë që mësuesi të zgjidhë dhe<br />
nga II ushtrimin 6.<br />
2x – 1 = x – 5 + 3x Kufizat me ndryshore i kalojmë nga e majta me shenjë të ndryshuar,<br />
kurse numrat i kalojmë nga e djathta po me shenjë të ndryshuar.<br />
2x – x – 3x = -5 + 1<br />
Mbledhim në të dy anët kufizat e ngjashme duke pasur parasysh se në kufizat e<br />
ngjashme mblidhen koeficientet.<br />
(2 -1 – 3) x = - 4 Mbledhim numrat brenda kllapave të rrumbullakëta.<br />
- 2x = - 4 Pjesëtojmë të dy anët me – 2 që është koeficienti para x.<br />
100<br />
Thjeshtojmë thyesat.<br />
x = 2<br />
Meqenëse shndërrimet janë të njëvlershme, x = 2 është zgjidhje e ekuacionit.<br />
Nëse mësuesi e shikon të arsyeshme mund të bëjë dhe provën.<br />
Pastaj në dërrasë nxënësit punojnë I (1, 3, 5) dhe II (2, 4); kam mendimin që nxënësit<br />
të bëjnë argumentimin e çdo shndërrimi që bëhet për zgjidhjen e ekuacionit.<br />
Detyrë shtëpie: I (2, 4, 6) dhe II (1, 3, 5) Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë<br />
ushtrimet e faqes 62 (1) te Libri i ushtrimeve.<br />
Për orën e dytë vërtet mbeten më shumë ushtrime, por para se të arrihet në zgjidhjen<br />
e ekuacionit në të dy anët, kemi shndërrime të shprehjeve të cilat janë zhvilluar më parë.<br />
Shembulli që është zgjidhur në fund duhet të punohet nga mësuesi. Përsëri duhet bërë<br />
argumentimi i çdo shndërrimi. Mos mendohet se është e tepërt, sepse nxënësin nuk e<br />
mësojmë që të jetë mekanik, por të përdorë logjikën në ushtrime, sepse do të ndeshet<br />
dhe me ushtrime jo standarde.
Shembulli ka të veçantë nga ushtrimet I dhe II, sepse ka kllapa.<br />
4(x – 2) = - (x – 2)<br />
Zbatojmë vetinë e përdasimit, në anën e djathtë para kllapës është -1. 4x – 8 = - x + 2<br />
Kalojmë në anën e majtë kufizat me ndryshore dhe në të djathtë kufizat pa ndryshore,<br />
gjithmonë me shenjë të ndryshuar.<br />
Mbledhim kufizat e ngjashme. Tani mund të kalohet drejt në mbledhje. 4x + x = 8 + 2<br />
Pjesëtojmë me 5 që është koeficienti para x. 5x = 10<br />
Thjeshtojmë thyesat.<br />
x = 2<br />
Meqenëse shndërrimet janë të njëvlershme, x = 2 është zgjidhje e ekuacionit.<br />
Mësuesi të punojë dhe ushtrimin 18.<br />
Shumëzojmë të dy anët e ekuacionit me 6 që është emëruesi i njëjtë.<br />
Thjeshtojmë në anën e majtë.<br />
Heqim kllapën duke kryer vetinë e përdasimit. 3x – 2 (x – 1) = - 6<br />
Kujdes shumëzojmë me – 2.<br />
Mbledhim kufizat e ngjashme dhe kalojmë +2 në anën e djathtë me shenjë të ndryshuar.<br />
3x – 2x + 2 = - 6<br />
Mbledhim numrat në anën e djathtë. x = - 6 – 2<br />
x = - 8<br />
Meqenëse shndërrimet janë të njëvlershme, x = - 8 është zgjidhje e ekuacionit.<br />
Për të gjitha shndërrimet mësuesi duhet të kërkojë dhe mendimin e nxënësve.<br />
Mësuesi duhet të punojë me nxënësit nga ushtrimi III (1, 7, 11, 15 dhe 17). Për çdo<br />
ekuacion gjatë zgjidhjes të argumentohet çdo shndërrim, si në shembujt që u zgjidhën.<br />
Detyrë shtëpie: Ushtrimet III (2, 6, 12, 14 dhe 16) faqe 126 Mësuesi udhëzon nxënësit<br />
që të punojnë ushtrimet e faqes 62 ( 2 ) të Librit të ushtrimeve.<br />
4.14. Problema<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zgjidhë problemat me anën e ekuacionit të fuqisë së parë. Problema në trajtë<br />
standard dhe jo standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mësuesi para se të fillojë me zgjidhjen e problemave, t’u vërë në dukje ato që janë<br />
dhënë në fillim të temës.<br />
Si gjithnjë shembulli duhet zgjidhur nga mësuesi. Nxënësit vetëm duhet të dëgjojnë<br />
dhe të jenë të gatshëm t’u përgjigjen pyetjeve që mund t’u drejtohen nga mësuesi.<br />
101
Problema lexohet më tepër se dy herë nga mësuesi, sepse këtë duhet të bëjnë dhe<br />
nxënësit kur të zgjidhin detyrat. Procedura e zgjidhjes është ajo që jepet në tekst. Për<br />
pikën a mësuesi mund t’i drejtohet klasës: Çfarë nuk dimë? Mësuesi duhet të presë<br />
përgjigjen: Nuk dimë numrin e faqeve që kishte lexuar nxënësi para sezonit. Atëherë,<br />
këtë numër faqesh e shënojmë me x. Për pikën b klasës i drejtohet me pyetjen: Dimë sa<br />
ka lexuar ditën e parë?<br />
Përgjigjja duhet të jetë jo. Por çfarë dimë? - vazhdon mësuesi. Këtu mund të merren<br />
përgjigje të ndryshme që dhe mësuesi mund të mos i ketë parashikuar.<br />
Por mund të marrë dhe përgjigjen: ka lexuar<br />
e atyre që ka lexuar para sezonit.<br />
Pra sa? - pyet mësuesi. Nga nxënësit e mirë mund të marrë përgjigjen x.<br />
Për të rikujtuar gjetjen e pjesës, kur është dhënë e tëra, mund të shtojë: Çfarë kemi<br />
shprehur në këtë mënyrë? Nëse nxënësit nuk përgjigjen, mësuesi thekson: Kemi gjetur<br />
pjesën, kur është dhënë e tëra. Vetëm kujdes se e tëra është përsëri e panjohur.<br />
Kështu do të vazhdojë dhe për c dhe d.<br />
Për të shtruar ekuacionin mësuesi vazhdon:<br />
1. Para sezonit ka lexuar x ( dhe e shënon poshtë d).<br />
2. Ditën e parë ka lexuar x ( e shënon në të djathtë të x duke lënë pak vend se do<br />
të vërë shenjën e veprimit).<br />
3. Ditën e dytë ka lexuar x (e vendos në të djathtë të x, duke lënë pakvend<br />
se do të vërë shenjën e veprimit).<br />
4. I kanë mbetur dhe 35 faqe (e vendos në të djathtë të x, duke lënë pak vend se<br />
do të vërë shenjën e veprimit).<br />
5. Të gjitha këto çfarë japin? Përgjigjja duhet të jetë numrin e faqeve të librit që është 500.<br />
6. Të gjitha këto me çfarë shenje veprimi duhet t’i lidhim dhe me sa do ta barazojmë?<br />
Nëse problema është kuptuar mirë, nxënësit do të përgjigjen saktë dhe do të kenë<br />
formuar ekuacionin:<br />
x + x + x + 35 = 500<br />
Pra, për gjetjen e x kemi ndërtuar një ekuacion të fuqisë së parë me një ndryshore. Le<br />
ta zgjidhim atë.<br />
x + x + x + 35 = 500 Te kufiza e tretë e shumës thjeshtojmë me 3 dhe 2.<br />
102
x + x + x + 35 = 500 Emëruesi i njëjtë është 10 dhe duke gjetur faktorin plotësues<br />
për çdo emërues kemi:<br />
. Zbatojmë rregullën e mbledhjes<br />
së thyesave me emërues të njëjtë.<br />
Shumëzojmë me emëruesin e njëjtë të dy anët e<br />
ekuacionit .<br />
10. Thjeshtojmë me 10.<br />
10x + 3x + 2x + 350 = 5000 Mbledhim kufizat e ngjashme dhe kalojmë +350 në<br />
anën e djathtë me shenjë të ndryshuar.<br />
15x = 5000 – 350<br />
15x = 4650 Pjesëtojmë të dy anët me 15.<br />
Kryejmë thjeshtimet.<br />
x = 310<br />
Meqenëse veprimet janë të njëvlershme dhe x doli numër natyror, themi se numri i<br />
faqeve të lexuara para sezonit është 310.<br />
Kështu duhet ta zgjidhin problemën në fletore dhe nxënësit. Kurse në dërrasë<br />
argumentimet duhet të shprehen me fjalë, jo të shkruhen.<br />
Nxënësit në klasë do të zgjidhin problemën 2, 3 dhe 6.<br />
Detyrë shtëpie: 1, 4, 5. Me dëshirë 7 dhe 8. Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë<br />
problemat e faqes 63 në Librin e ushtrimeve.<br />
4.15 Test kontrolli<br />
Vlerësimi i çdo ushtrimi<br />
1. Zgjidhja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
2. Përgjigjja e saktë e çdo ekuacioni vlerësohet me një pikë<br />
3. Nëse zëvendëson dhe kryen veprimet, por nuk jep përgjigjen se cila është zgjidhje,<br />
vlerësohet me një pikë. Po dha përgjigje të saktë, merr dy pikë.<br />
4. Zgjidhja e saktë e çdo ekuacioni vlerësohet me një pikë.<br />
5. Nëse në ekuacionin e parë bën një gabim mbas zbatimit të vetisë së përdasimit,<br />
vlerësimi është me një pikë. Nëse zgjidhet pa gabim, vlerësimi është me dy pikë.<br />
Për ekuacionin e dytë, nëse bëhet një gabim mbasi ka zhdukur emëruesin dhe ka zbatuar<br />
vetinë e përdasimit, vlerësohet me një pikë, nëse e zgjidh pa gabim vlerësohet me dy pikë.<br />
6. Nëse nxënësi bën vetëm planin e zgjidhjes dhe përcakton drejt të panjohurën, vlerësimi<br />
është me një pikë. Nëse shpreh me ndihmën e të panjohurës librat që dhuroi klasa VI b ,<br />
merr dhe një pikë tjetër.<br />
Nëse shpreh me ndihmën e të panjohurës librat që dhuroi klasa VI c , merr dhe një pikë<br />
103
tjetër. Nëse formon saktë ekuacionin që jep numrin e librave të dhuruara nga të tri klasat,<br />
merr dhe një pikë tjetër. Nëse ekuacioni zgjidhet me gabime, i shtohet një pikë. Nëse<br />
zgjidhet saktë ekuacioni nxënësit i shtohen jo një, por dy pikë. Por mund të ndodhë që<br />
nxënësi të mos bëjë planin e zgjidhjes, por kalon menjëherë në ekuacion dhe e zgjidh<br />
saktë, merr 3 pikë. Nëse ekuacionin e zgjidh me gabime, merr 1 pikë.<br />
Shënim. Të kihen parasysh ato që janë theksuar dhe në testet e tjera për vlerësimin.<br />
4.16. Inekuacionet<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë çfarë është inekuacioni. Të ndërtojë inekuacione kur jepen a dhe b.<br />
- Të dijë cila quhet zgjidhje.<br />
- Çdo të thotë të zgjidhësh një inekuacion.<br />
- Cilat janë shndërrimet e njëvlershme në një inekuacion.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Me inekuacionet nxënësit janë njohur dhe më parë, por puna përgatitore do t’u kujtojë cili<br />
quhet dhe si shënohen inekuacionet, përcaktimi i kahut dhe i anës së djathtë dhe të majtë.<br />
Mbas rikujtimit shkurt këtyre njohurive, jepet përkufizimi i inekuacionit të fuqisë së parë.<br />
Në tekst nuk është shënuar, por në përcaktimin e a dhe të b mësuesi duhet të theksojë<br />
se duhet të merren me gjithë shenjë.<br />
Rëndësi e veçantë t’u kushtohet dhe përkufizimeve për zgjidhjen e inekuacioneve të<br />
njëvlershme.<br />
Te veprimet e njëvlershmërisë mësuesi duhet të përqendrohet më shumë në pikën d:<br />
shumëzimi (pjesëtimi) i të dy anëve me një numër negativ. Shembulli 1 ka të bëjë me<br />
përcaktimin e a dhe b në inekuacionet. Më shumë kujdes duhet treguar në përcaktimin e<br />
a dhe b, kur kanë shenjë minus. Në shembullin 2 shkruhet inekuacioni, kur jepet a dhe b.<br />
Mësuesi duhet të theksojë që mund të shkruhen dhe të tjerë, si:<br />
3x + 7 > 0, - 3x + 7< 0 etj.<br />
Shembulli 3, zbatimi i pikës a për njëvlershmërinë e inekuacioneve. Kurse shembulli 4,<br />
zbatimi i pikës d të njëvlershmërisë. Pra, të katër shembujt kanë si qëllim zbatimin dhe<br />
fiksimin e pikave a, b, c dhe d të njëvlershmërisë. Nxënësit punojnë ushtrimin 1. Gjithashtu<br />
në klasë duhet punuar dhe ushtrimi 2, faqe 130. Këtu do të kërkohet të shkruhen disa<br />
inekuacione për çdo rast.<br />
Për përforcim të kërkohen ato që jepen në: Duhet të mbani mend.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1, 3 dhe 4. Nxënësve të mirë u jepen ushtrimet 5 dhe<br />
6, faqe 130.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 64 te Libri i ushtrimeve.<br />
104
4.17 Zgjidhja e inekuacionit të fuqisë së parë<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zgjidhë inekuacionet e fuqisë së parë në situata standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore do të mjaftohemi vetëm për të shkruar trajtën e rregullt të<br />
inekuacionit të fuqisë së parë. Në tekst është shkruar një prej tyre ax + b > 0. Prandaj<br />
mësuesi të kërkojë dhe rastet e tjera.<br />
Këto janë: 1. ax + b < 0; 2.ax + b<br />
0 dhe 3. ax + b ≤ 0<br />
Përsëri mësuesi mund të ndërhyjë se 1 mund të sillet në trajtën ax + b > 0 nëse të dy anët<br />
i shumëzojmë me – 1 dhe 3 mund të sillet në trajtë 2 duke shumëzuar përsëri me – 1.<br />
Rëndësi ka që nxënësit të kuptojnë nga ana teorike zgjidhjen e inekuacionit. Kjo në<br />
tekst jepet me dy rastet e zgjidhjes së tij.<br />
≥<br />
Kjo vjen si rezultat i shenjës që ka koeficienti a. Gjatë zgjidhjes së inekuacionit mësuesi<br />
përsëri, si dhe në rastet e tjera, duhet të tregojë se veprimet që kryhen janë të njëvlershme.<br />
Shënimi nuk duhet anashkaluar.<br />
Shembulli 1 është në rastin kur a është pozitive, duhet të punohet dhe të argumentohet si në<br />
tekst. Është bërë dhe një sondazh, i cili paraqet interes. Por nxënësve duhet t’u theksohet se<br />
sondazhi nuk është i detyruar dhe nuk na tregon se mund ta kemi zgjidhur saktë.<br />
Nxënësit punojnë ushtrimin 1. Pastaj mësuesi punon shembullin 2 i cili ndryshon nga 1,<br />
sepse koeficienti pranë x me të cilin do të pjesëtojmë është negativ. Momenti kur do të<br />
pjesëtojmë ka rëndësi dhe mësuesi duhet të këmbëngulë se duhet ndryshuar kahu i<br />
inekuacionit.<br />
Nga përvoja del se në këto raste nxënësit gabojnë, prandaj është aftësia e mësuesit<br />
për t’i bërë të ndërgjegjshëm nxënësit se shumëzimi ose pjesëtimi i të dy anëve të një<br />
inekuacioni me një numër negativ ndryshon kahun. Përsëri nxënësit punojnë ushtrimin 2.<br />
Ajo që thamë dhe më lart jepet dhe duhet të mbahet mend.<br />
Kjo duhet të përsëritet disa herë.<br />
Detyrë shtëpie. 1, 2 dhe 3, faqe 131.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet e faqes 65 te Libri i ushtrimeve.<br />
105
4.18 / 4.19 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të zgjidhë inekuacione të fuqisë së parë në trajtë jo standarde.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Orën e parë të zhvillohen ushtrimet 1 deri te ushtrimi 6. Mësuesi duhet të punojë<br />
shembullin e zgjidhur në tekst. Por para se ta zgjidhë duhet të pyes nxënësit nëse ky<br />
inekuacion është në trajtë të rregullt. Për të gjitha kalimet që bëhen, mësuesi duhet të<br />
pyesë nxënësit.<br />
Ja si mund të veprohet për të punuar shembullin:<br />
Mësuesi i drejtohet klasës: Cili është shndërrimi që duhet të kryejmë?<br />
Priten tri përgjigje të sakta:<br />
1. Shumëzojmë me emëruesin e njëjtë që është numri 2.<br />
2. Kthejmë në emërues të njëjtë që është numri 2.<br />
3. Kalojmë 5 nga ana e majtë me shenjë të ndryshuar.<br />
Do të trajtojmë mënyrën e dytë se e para është trajtuar në libër.<br />
Numri 2 është emëruesi i njëjtë. Meqenëse 5 ka si emërues 1, faktor plotësues ka 2.<br />
Prandaj kemi:<br />
ose<br />
Përsëri mësuesi i drejtohet klasës:<br />
Çfarë shndërrimi do të kryejmë?<br />
Priten dy përgjigje të sakta:<br />
1. Shumëzojmë të dy anët me emërues të njëjtë.<br />
2. Kalojmë nga ana e majtë me shenjë të ndryshuar.<br />
Do të vazhdojmë me të parën.<br />
Përsëri mësuesi i drejtohet klasës: Çfarë do të bëjmë?<br />
106<br />
Ka dy përgjigje:<br />
1. Kryejmë thjeshtimet.<br />
2. Shumëzojmë numëruesit e të dy thyesave me numrin 2.<br />
Si veprime të dy përgjigjet janë të sakta. Por mësuesi duhet të sqarojë nxënësit se<br />
shumëzimi me emërues e njëjtë u krye për të zhdukur emëruesin dhe kjo realizohet duke<br />
kryer thjeshtimin. Prandaj do të vazhdojmë me të parën.
3x + 1 < 10<br />
Po tani si do të veprojmë?<br />
Përsëri ka dy përgjigje.<br />
1. Kalojmë + 1 nga ana e djathtë me shenjë të kundërt.<br />
2. Kalojmë + 10 nga ana e majtë me shenjë të kundërt.<br />
Si veprime të dy përgjigjet përsëri janë të sakta. Por për shpejtësi zgjidhjeje do të zbatohet<br />
veprimi i parë. Nëse do të kërkohej të përcaktohej a dhe b te inekuacioni do të zbatonim të dytin.<br />
Pra vazhdojmë me veprimin e parë.<br />
3x > 10 - 1<br />
3x > 9 Po tani si do të veprojmë?<br />
Përgjigjja do të jetë e vetme. Pjesëtojmë të dy anët e inekuacionit me 3. Mësuesi e<br />
miraton, por kërkon dhe përgjigjen e një pyetje tjetër shumë të rëndësishme. Do të<br />
ndryshojmë kahun? Përgjigjja që do të pranohet është jo. Pse? Përgjigjja. Sepse 3 është<br />
numër pozitiv.<br />
Përfundimisht x > 3. Meqenëse të gjitha shndërrimet janë të njëvlershme, zgjidhja e<br />
inekuacionit janë të gjitha x > 3.<br />
Për të kontrolluar nëse nxënësit janë në gjendje të japin numra më të mëdhenj se 3<br />
kërkon nga nxënësit: trego disa zgjidhje. Në të shumtën e rasteve nxënësit kanë për të<br />
dhënë vetëm numra natyrorë.<br />
Prandaj mësuesi u drejtohet: Po<br />
3,01; 22,5 janë zgjidhje të inekuacionit?<br />
Nëse thuhet jo, mësuesi duhet të sqarojë se dhe këta numra shërbejnë si zgjidhje,<br />
sepse janë numra më të mëdhenj se 3. Kur nxënësit të kenë plotësuar bashkësinë e<br />
numrave, në përgjigje do të shpreheshim: çdo numër real x > 3 është zgjidhje e<br />
inekuacionit. Por tani nuk mund të shprehemi kështu.<br />
Duket sikur nuk do të dalë ora e mësimit. Jo, sepse mësuesi vetëm do të drejtojë pyetje<br />
dhe nuk ka për t’i shkruar përgjigjet.<br />
Pastaj për të kontrolluar përvetësimin e zgjidhjes së inekuacioneve ngrihen me radhë<br />
nxënësit për ushtrimet 2 dhe 4, faqe 132.<br />
Për detyrë shtëpie jepen ushtrimet 1, 5 dhe 6, faqe 132. Mësuesi udhëzon nxënësit<br />
për të zgjidhur ushtrimet e faqes 66 (1) të Librit të ushtrimeve.<br />
Për orën e dytë mësuesi para se të punojë shembullin e zgjidhur, kërkon nga nxënësit<br />
që të rikujtojnë shndërrimet e njëvlershëm. Mendoj që dhe ky shembull të punohet si<br />
shembulli i orës së mësimit 4.18.<br />
Nxënësit të punojnë ushtrimet 1 dhe 2, faqe 132<br />
Për detyrë shtëpie jepen ushtrimet 3 dhe 4. Për nxënësit me nivel nën mesatar të<br />
jepet dhe ushtrimi 3, po në këtë faqe. Mësuesi udhëzon nxënësit që të zgjidhin ushtrimet<br />
e faqes 66 (2) të Librit të ushtrimeve.<br />
107
4.20 Test kontrolli<br />
Vlerësimi i ushtrimeve me pikë.<br />
1. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
2. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
3. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
4. Çdo përgjigje e saktë vlerësohet me 0,5 pikë.<br />
5. Për a dhe b mos kërko argumentimin e shndërrimeve, po u zgjidhën saktë vlerësohet<br />
secili me pikë. Për c, nëse zgjidhet saktë pa argumentuar shndërrimet, vlerësimi një<br />
pikë, po të bëhet dhe argumentimi vlerësimi është me dy pikë. Për d nëse zgjidhja nuk<br />
është e saktë si rezultat i dy gabimeve vlerësimi është me një pikë, nëse zgjidhen saktë<br />
pa argumentuar shndërrimet, vlerësimi me dy pikë dhe nëse zgjidhet saktë duke bërë<br />
dhe argumentimet, vlerësimi është me tri pikë. Nëse zgjidhen saktë që të katër inekuacionet<br />
pa argumentuar shndërrimet, vlerësimi është me katër pikë.<br />
Shënim. Mësuesi duhet të sqarojë nxënësit për ushtrimin 5 se cili inekuacion duhet me<br />
argumentimin e shndërrimeve dhe cili jo.<br />
Të kihen parasysh ato që janë dhënë dhe në testet e para për saktësinë e vlerësimit të testit.<br />
4.21 Kuptimi i bashkësisë. Relacioni dhe funksioni<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të ndërtojë relacione të ndryshme kur jepet bashkësia e fillimit dhe e mbarimit.<br />
- Të përcaktojë se cili relacion është funksion, kur jepet me diagramin e Venit.<br />
- Të përkufizojë funksionin jo rigorozisht.<br />
- Të tregojë nëse është funksion kur relacioni jepet me çifte të radhitur.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Konceptet e bashkësisë, relacionit dhe funksionit janë shumë të rëndësishme, por dhe<br />
të vështira. Prandaj të bëhet kujdes gjatë trajtimit të kësaj teme. Nuk duhet të kalohet më<br />
tepër se sa është dhënë në tekst. Puna përgatitore bëhet për të nxjerrë kuptimin e<br />
bashkësisë.<br />
Kujdes! Bashkësia nuk përkufizohet. Shënimi i dhënë ka shumë rëndësi dhe të mos<br />
anashkalohet. Mund të përdoret shprehja, numrat në kllapa vazhdojnë në pafundësi, por<br />
me shumë kujdes në asnjë mënyrë të mos përdoret fjala INFINIT. Nuk konceptohet dot<br />
nga nxënësi, sepse infiniti është një simbol matematik dhe jo një numër.<br />
Pra, KUJDES!<br />
Kalohet te diagrami i Venit që është mënyra e dytë e dhënies së bashkësisë. Këtu futen<br />
dhe kuptimet e simboleve dhe .<br />
Futet përsëri një kuptim shumë i rëndësishëm, ai i çiftit të radhitur (a, b), ku a quhet<br />
fytyrë dhe b shëmbëllim.<br />
108
Kur a dhe b janë numra, fytyra emërtohet abshisë dhe shëmbëllimi ordinatë.<br />
Edhe relacioni në klasën e gjashtë nuk duhet përkufizuar, sepse duhet dhënë prodhimi<br />
kartezian i dy bashkësive. Prandaj do të jepet me shembuj si është dhënë në tekst.<br />
Kalohet në dhënien e relacionit me diagramet e Venit duke lidhur me shigjeta elementet<br />
e bashkësisë A me ato të bashkësisë B. Kështu në figurat 1 , 2 dhe 3 janë dhënë tri<br />
relacione.<br />
Mësuesi duhet të kërkojë dallimet e këtyre relacioneve jo nga elementet që kanë<br />
bashkësitë A dhe B, por nga mënyra e daljes së shigjetave nga A, të drejtuara për te B.<br />
Është pak e vështirë për të dalë atje ku i intereson mësuesit.<br />
Por, nëse në fillim nuk marrim atë që duam, mësuesi i drejtohet klasës: a) Në cilin<br />
relacion ka elemente të bashkësisë A që nuk janë lidhur me elemente të bashkësisë B?<br />
Me siguri do të thuhet te figura 2. b) Në cilin relacion nga elemente të bashkësisë A dalin<br />
dy shigjeta në drejtim të elementeve të bashkësisë B?<br />
Përsëri përgjigjja do të jetë e saktë: Në figurën 1. Po në relacionin që jepet në figurën 3,<br />
çfarë vini re? Mendoj se do ketë nxënës që do të thonë se çdo elementei A është i lidhur<br />
me një element të B. Por mund të merrni dhe një përgjigje tjetër që nuk na intereson, se<br />
në B ka elemente në të cilat nuk është drejtuar shigjeta (elementi 5). Nëse jepet ky<br />
përfundim, mësuesi do të theksojë se nuk na intereson se çfarë ndodh me elementet e<br />
B. Mbas kësaj mësuesi jep përfundimin se relacionet e dhëna me ndihmën e diagrameve<br />
të Venit, si në figurën 3 do t’i quajmë funksione.<br />
Nuk duhet të tentohet të jepet përkufizimi rigoroz i funksionit, por nxënësit të jenë në<br />
gjendje të formojnë një funksion me çifte të radhitur, por dhe me diagramet e Venit, dhe<br />
të dallojnë nëse një relacion i dhënë është funksion. Këtë mundësi ia jep shënimi i vendosur<br />
në kuadrat të kuq. Ky është dhe qëllimi i shembujve 1, 2 dhe 3, të cilët duhet të punohen<br />
nga mësuesi. Mbasi mësuesi bindet që nxënësit jo vetëm mund të dallojnë se një relacion<br />
është funksion, por dhe të ndërtojnë një funksion, kur jepet bashkësia e fillimit dhe mbarimit,<br />
vë në punë nxënësit për të punuar ushtrimet 1 dhe 2.<br />
Shembujt dhe ushtrimet i lë dhe si detyrë shtëpie. Detyra mund të japë dhe nga Libri<br />
i ushtrimeve në faqen 67.<br />
Në fund bën përforcimin duke iu drejtuar klasës:<br />
1. Jepni disa bashkësi numerike dhe jo numerike.<br />
2. Paraqitni një bashkësi me diagramet e Venit. duke treguar me simbol që një element<br />
bën pjesë në bashkësi dhe një tjetër që nuk bën pjesë në atë bashkësi.<br />
3. Shkruaj dy bashkësi numerike A dhe B ku e para të këtë tre numra dhe e dyta pesë numra.<br />
Formoni një funksion me bashkësi fillimi A dhe mbarimi B, me çifte të radhitur dhe me<br />
diagramet e Venit.<br />
109
4.22 Ushtrime<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të përcaktojë me saktësi nëse relacionet që jepen janë apo jo funksione.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Mbasi kontrollon dhe njëherë ato që u theksuan në fund të mësimit 4.21, por shkurt,<br />
kalohet në zgjidhjen e ushtrimeve 1, 2 dhe 3. Me ushtrimin 2, në të cilin kërkohet përgjigja<br />
e saktë, mësuesi duhet që të kërkojë nga çdo nxënës shpejtësinë dhe saktësinë e zgjidhjes.<br />
Për ushtrimet 2 dhe 3 pavarësisht se kërkohet përgjigjja e saktë, me që është fillimi i<br />
funksionit, të bëhet dhe argumentimi i përgjigjes.<br />
Mësuesi të punojë ushtrimin 5, i cili do të ndihmojë nxënësit të zgjidhin ushtrimin 6.<br />
Detyrë shtëpie: Ushtrimet 4 dhe 6. Mësuesi udhëzon nxënësit që të punojnë ushtrimet<br />
e faqes 67, te Libri i ushtrimeve.<br />
4.23 Mënyrat e dhënies së funksionit<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë mënyrat e dhënies së funksionit dhe të kalojë nga një mënyrë në tjetrën.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
110<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore do t’u kërkohet nxënësve si është dhënë funksioni. Përgjigjja do<br />
të jetë: me çifte të radhitur (ose me tabelë) dhe me diagramet e Venit.<br />
Mësuesi thekson se ekziston dhe një mënyrë tjetër që lidh elementet e bashkësisë së<br />
fillimit me bashkësinë e mbarimit. Kjo lidhje jepet me formulë. Ka disa trajta për të treguar<br />
se y është funksion i x. Do të mjaftohet vetëm me atë që është në tekst. Mos kalohet dhe<br />
në formulimin e përkufizimit rigoroz të funksionit. Po kështu, vetëm sa të shprehet se<br />
ekziston dhe mënyra grafike e dhënies së funksionit. Kjo do të trajtohet në klasat e tjera.<br />
Grafiku do të përmendet dy-tri orë më vonë. Por do të mjaftohet me funksionin<br />
përpjesëtimor. Kur funksioni jepet me formulë, me dhënien e vlerave të x, do të përcaktohen<br />
vlerat e y.<br />
Mësuesi zhvillon shembujt 1 dhe 2. Me të drejtë nxënësi mund të thotë se keni dhënë<br />
vetëm bashkësinë e fillimit dhe nuk kemi bashkësinë e mbarimi.
Me shumë kujdes duhet sqaruar se bashkësia e mbarimit nuk jepet gjithmonë, kur<br />
funksioni jepet me formulë.<br />
Ne e dimë se funksioni është gjithmonë i përcaktuar kur jepet bashkësia e fillimit,<br />
mbarimit dhe formula e lidhjes së x me y. Por kemi theksuar se me marrëveshje nëse<br />
nuk jepet bashkësia e mbarimit, ajo është bashkësia e numrave realë. Por me nxënësin<br />
e klasës së gjashtë nuk do të merremi me këto hollësira. Pra, mos kaloni deri në këto<br />
sqarime. Mjafton që nxënësi të dijë të gjejë vlerat e funksionit, kur jepen ato të x.<br />
Pastaj punon me nxënësit ushtrimin.<br />
Në fund përforcon mësimin duke kërkuar nga nxënësit se cilat janë mënyrat e dhënies<br />
së një funksioni. Si përcaktohet nëse një relacion është funksion, kur ai jepet me diagramin<br />
e Venit, me çifte të radhitur. Jo kur jepet grafiku.<br />
Detyrë shtëpie: plotësimi i dy tabelave tek ushtrimet. Mësuesi udhëzon nxënësit për të<br />
punuar dhe ushtrimet e faqes 68 te Libri i ushtrimeve.<br />
4.24. Test kontrolli<br />
Vlerësimi i ushtrimeve me pikë.<br />
1. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
2. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
3. Nëse jepet përgjigja e saktë pa argumentim vlerësimi është vetëm një pikë.<br />
4. Nëse caktohen saktë vetëm fytyrat ose vetëm shëmbëllimet vlerësimi është një pikë.<br />
5. Nëse për çdo x gjen saktë y vlerësimi është 0,5 pikë. Po t’i gjejë saktë të gjashta<br />
vlerat e y, vlerësohet me gjashtë pikë.<br />
6. Nëse nga shtatë vlerat për të gjetur, gjen saktë gjashtë i merr të tri pikët, kurse për<br />
çdo një përgjigje të saktë merr 0,5 pikë.<br />
Kujdes, ato që janë thënë dhe në testet e tjera.<br />
4.25 Raporti<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se çfarë është raporti. Kur formojmë raport?<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore sa është shprehur krahasimi i pjesës me të tërën. Për këtë mësuesi<br />
nis nga klasa. U thotë nxënësve krahasoni numrin e vajzave me numrin e nxënësve të<br />
klasës apo numrin e djemve me numrin e nxënësve të klasës.<br />
Pra theksohet nga mësuesi, kemi krahasuar pjesën me të tërën. Po si do të krahasojmë<br />
pjesët e së tërës?<br />
111
Për këtë mësuesi zhvillon shembullin 1. Në pikën a dhe b të shembullit krahasohen<br />
pjesët me të tërën, që është e njohur. Këtu veçanti ka se duhet gjetur e tëra kur jepen<br />
pjesët, e cila gjendet me veprimin e mbledhjes.<br />
Kurse në pikë c dhe d krahasohen pjesët ndërmjet tyre. Meqenëse ne kemi krahasuar<br />
dy pjesë të së tërës do të themi se i kemi vënë në raport.<br />
Pra, raporti djem vajza është<br />
. Në tekst nuk është bërë thjeshtimi, por po të bëhet thjeshtimi<br />
kemi<br />
. Tani ky raport duhet kuptuar se në klasë 2 pjesë janë djem dhe 3 pjesë janë vajza.<br />
Shembulli 2 ndryshon nga i pari se jepet raporti djem-vajza dhe kërkohet numri i vajzave<br />
dhe i djemve, kur dihet numri i përgjithshëm. Pak a shumë e anasjella e shembullit 1.<br />
Puna e mësuesit për këtë shembull është që të sqarojë pse klasa ka 8 pjesë.<br />
Ky sqarim të realizohet kështu: Meqenëse raporti vajza-djem është<br />
dhe klasa ka<br />
vetëm djem dhe vajza tregon se 3 pjesë janë vajza dhe 5 pjesë janë djem. Pra klasa<br />
është ndarë në tetë pjesë. Tani i referohemi thyesave. Me qenë se 3 pjesë janë vajza do<br />
të thotë se e klasës janë vajza, kurse janë djem .<br />
Pra problemi kthehet në gjetjen e pjesëve kur jepet e tëra. Pastaj zgjidhja vazhdon si<br />
në tekst.<br />
Shënim. Nëse themi që raporti djem-vajza në një klasë është në raportin nuk do të<br />
thotë se klasa ka 4 djem dhe 7 vajza, sepse, duke u nisur nga thjeshtimi i thyesave, ka<br />
shumë thyesa që janë të barabarta me .<br />
Kjo duhet sqaruar mirë, sepse ndodh shpesh ky keqkuptim.<br />
Mësuesi ngre në dërrasë nxënësit për të punuar ushtrimin1. Kujdes tek a dhe b, në<br />
fillim duhet gjetur thyesa që shpreh pjesën në lidhje me të tërën dhe pastaj përqindjet.<br />
Kurse c dhe d ka të bëjë me raportet.<br />
Në klasë mund të punohet dhe ushtrimi 1, faqe 139.<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 2, 3 dhe 4. Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar<br />
ushtrimet e faqes 68, te Libri i ushtrimeve.<br />
112
4.26 Përpjesëtimi<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë çfarë është përpjesëtimi. (Sa madhësi na duhen për të formuar një përpjesëtim?)<br />
- Të dijë vetinë e përpjesëtimeve.<br />
- Të dijë se çfarë është përpjesëtimi i drejtë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Nxënësit njihen me raportet dhe përpjesëtimet, prandaj duhen rikujtuar, po kështu duhen<br />
rikujtuar dhe kufizat e brendshme dhe të jashtme.<br />
Duke theksuar se vetia e përpjesëtimit<br />
është ad = bc (ose e shprehur me fjalë: Në<br />
një përpjesëtim prodhimi i kufizave të jashtme është i barabartë me prodhimin e kufizave të<br />
brendshme.) kërkohet nga nxënësit që përpjesëtimin<br />
ta shkruajnë dhe në trajta të tjera.<br />
Nxënësit zgjidhin ushtrimin 1. Shembulli 1 ka të bëjë me gjetjen e një prej kufizave të<br />
përpjesëtimit. Kjo realizohet duke pasur parasysh vetinë themelore të përpjesëtimeve.<br />
Nuk duhet anashkaluar kuptimi i madhësive që janë në përpjesëtim të drejtë. Mësuesi<br />
mund të japë madhësi që janë në përpjesëtim të drejtë. Përsëri mësuesi punon shembullin<br />
1 pas përkufizimit të madhësive që janë në përpjesëtim të drejtë.<br />
Mendoj që mësuesi të zgjidhë dhe 4(a). Nëse në një përpjesëtim jepen kufizat e<br />
brendshme ose të jashtme, si te<br />
, për plotësimin e kufizave të tjera të përpjesëtimit<br />
veprohet kështu: gjejmë një shumëfish çfarëdo të këtyre kufizave, në rastin tonë një<br />
shumëfish është 12. Ky shumëfish vendoset në një nga vendet që duhet plotësuar te<br />
përpjesëtimi, p.sh.<br />
. Për të gjetur kufizën tjetër ka dy mënyra: ose duke zbatuar<br />
vetinë e përpjesëtimeve ose formimi i thyesave të barabarta sipas rregullit të shumëzimit<br />
ose pjesëtimit.<br />
Trajtimi sipas rregullit të pjesëtimit: 12 pjesëtuar me 4del 3, prandaj dhe 4 duhet pjesëtuar<br />
po me 4 që të formohet një thyesë e barabartë me .<br />
Kështu që kufiza e katërt e përpjesëtimit del 1. Përfundimisht kemi:<br />
Por 12 mund ta vendosim dhe te numëruesi i thyesës së anës së djathtë, pastaj veprojmë<br />
si më sipër. Kujdes! Një nxënës mund të mos marrë 12, por 24. Nëse veprimet bëhen si<br />
113
për 12, rezultati është i saktë. Në rastet kur jepet një kufizë e brendshme dhe një e<br />
jashtme gjejmë një pjesëtues të përbashkët dhe vendoset në një nga vendet që duhet<br />
plotësuar. Pastaj veprohet si për rastin e parë.<br />
Nxënësit të zgjidhin ushtrimet 1 dhe 3(a).<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 3(b,c, d), 5 dhe 7. Nxënësve të mirë u jepen ushtrimet 8 dhe 9.<br />
Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar ushtrimet e faqes 69 te Libri i ushtrimeve.<br />
114<br />
4.27 Funksioni përpjesëtimor. Koeficienti përpjesëtimor<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dallojë funksionin përpjesëtimor.<br />
- Të ndërtojë një funksion përpjesëtimor.<br />
- Të gjejë koeficientin përpjesëtimor, kur jepet funksioni përpjesëtimor me formulë.<br />
- Të gjejë koeficientin përpjesëtimor, kur funksioni përpjesëtimor jepet me grafik.<br />
- Të ndërtojë grafikun e një funksioni përpjesëtimor.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punë përgatitore nxënësit duhet të plotësojnë tabelën. Për funksionin y = 4x nxënësit<br />
vënë re se raporti i vlerës së y me x përkatës është i pandryshueshëm 4.<br />
Këto funksione që gëzojnë këtë veti do të quhen funksione përpjesëtimore. Nuk do ta<br />
përkufizojmë në këtë trajtë por: funksionet përpjesëtimore kanë trajtën y = ax, ku a 0,<br />
ku x merr vlera të ndryshme.<br />
Këtu futet dhe kuptimi i koeficientit përpjesëtimor. Shembulli 1 që zgjidhet nga mësuesi,<br />
jepet që nxënësi të përcaktojë koeficientin përpjesëtimor. Kurse ushtrimi 1 që duhet të zgjidhet<br />
nga nxënësit ka si qëllim të shkruhet funksioni përpjesëtimor, kur jepet koeficienti përpjesëtimor.<br />
Momenti pas ushtrimit 1 ka rëndësi, por ka dhe vështirësi për t’u kuptuar, se shumë<br />
kalime janë të vështira. Duke u nisur nga fakti se funksioni mund të jepet dhe me çifte<br />
numrash të radhitur, të cilat abshisën e kanë të ndryshme, dhe çdo çift paraqet në planin<br />
koordinativ një pikë, atëherë bashkësinë e këtyre pikave do ta quajmë grafik të funksionit.<br />
Kështu grafiku i një funksioni përpjesëtimor është një drejtëz që kalon nga origjina e<br />
koordinatave. Këto duhet të merren të gatshme. Mos u përpiqni të sqarohet, sepse nuk<br />
do të kuptohet. Nëse nxënësit pyesin pse ndodh kështu, mësuesi të theksojë se kjo do të<br />
sqarohet më vonë. Pra, nxënësit të dinë se grafiku i një funksioni përpjesëtimor është një<br />
drejtëz që kalon nga origjina e koordinatave. Por sa pika na duhen për të ndërtuar një<br />
drejtëz? – pyetet klasa. Përgjigjja do të jetë: dy. Po një pikë ku kalon grafiku i funksionit<br />
përpjesëtimor cila është? Nëse nxënësit e kanë pasur vëmendjen do të përgjigjen se<br />
është origjina e koordinatave. Atëherë sa pika të tjera na duhen? Pra dhe një.<br />
Këto që thamë mësuesi mund t’i pyesë dhe kur zgjidh shembullin 2.<br />
Shembulli 3 është i anasjellë me shembullin 2. Pra, jepet grafiku, të shkruhet funksioni.<br />
Të trajtohet si në libër.
Mësuesi është mirë që me një nxënës të plotësojë tabelën b të ushtrimit 4. Për të<br />
përcaktuar a shohim në tabelë ku është dhënë x dhe y në rastin tonë x = - 3 dhe y = 3.<br />
Koeficienti përpjesëtimor a = atëherë a = = -1.<br />
Kështu që funksioni përpjesëtimor ka trajtën y = - x. Për të plotësuar tabelën<br />
zëvendësojmë te funksioni përpjesëtimor i gjetur x dhe gjejmë y.<br />
Për të përforcuar mësimin drejtojmë këto pyetje:<br />
1. Cila është trajta e funksionit përpjesëtimor?<br />
2. Cili quhet koeficient përpjesëtimor?<br />
3.Çfarë paraqet grafikisht funksioni përpjesëtimor?<br />
Detyrë shtëpie jepen ushtrimet 2, 3, 4(a) dhe 5. Mësuesi udhëzon nxënësit për të<br />
punuar ushtrimet e faqes 70, te Libri i ushtrimeve.<br />
4.28. Test kontrolli<br />
Vlerësimi i pyetjeve<br />
1. Nëse gjen raportin, merr një pikë, nëse e kthen këtë raport në përqindje, merr dhe<br />
një pikë tjetër.<br />
2. Nëse gjen vetëm sasinë e sheqerit, merr një pikë, po të gjejë dhe të qumështit,<br />
merr dhe një pikë tjetër.<br />
3. Gjetja saktë e x vlerësohet me një pikë.<br />
4. Nëse shkruan raportin, merr një pikë, po të gjejë dhe lekët që do të marrë me 250 $,<br />
merr dhe një pikë tjetër.<br />
5. Secila përgjigje e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
6. Përgjigjja e saktë vlerësohet me një pikë.<br />
7. Nëse tek a ndërton tabelën, por jo grafikun, merr një pikë, nëse ndërton dhe grafikun,<br />
i merr të dyja pikët. Po kështu dhe për b.<br />
8. Nëse gjen koeficientin përpjesëtimor, merr dy pikë, nëse shkruan dhe funksionin, i<br />
merr të katër pikët.<br />
9. Nëse gjen koeficientin përpjesëtimor, merr një pikë. Çdo plotësim i saktë i çdo vlere<br />
të y vlerësohet me 0,5 pikë.<br />
Kini parasysh ato që janë theksuar në testet e më parshme për vlerësimet e sakta.<br />
5.1 Mbledhja, organizimi dhe përpunimi i të dhënave; probabiliteti.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se me se merret statistika, të përcaktojë popullimin e një problemi që shqyrtojmë.<br />
- Të sistemojë të dhënat dhe të ndërtojë tabelat me të dhënat.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelën e shembullit 1<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
115
Zhvillimi i mësimit<br />
Në punën përgatitore nxënësve u drejtohen disa pyetje, disa prej të cilave nxënësi<br />
mund t’u përgjigjet menjëherë; kurse disave ose mund të mos u përgjigjet fare ose do të<br />
kryejë disa veprime për të dhënë përgjigje.<br />
Kështu: për notat që ka marrë në matematikë mund të japë përgjigje menjëherë, po<br />
kështu dhe për notat e marra në gjuhën shqipe, kurse për lëndën ku ka cilësinë më të<br />
lartë duhet të bëjë disa veprime. Kjo na detyron që të marrim njohuri për një lëndë tjetër<br />
që quhet statistikë. Me se merret statistika jepet në libër. Nxënësit duhet të fiksojnë se<br />
çfarë është popullimi, individi dhe tipari. Nuk duhet të kalohet në hollësi të tepërta si tipar<br />
diskret apo i vazhdueshëm. Të thuhet vetëm tipar statistikor.<br />
Mësuesi punon shembullin 1. Tabela është e plotësuar, mësuesi vetëm të tregojë se si<br />
është plotësuar. Nxënësit do të punojnë ushtrimin 1.<br />
Mësuesi duhet të shpjegojë dhe mënyrën e plotësimit të tabelave tek ushtrimet.<br />
1. Në kolonën e parë shënohen numri i ditëve që mund të kenë muajt, kurse në kolonën<br />
e dytë numri i muajve që i korrespondojnë numrit të ditëve të shënuara në kolonën e parë<br />
2. Te kolona e parë shënohen numrat e pjesëtarëve të familjeve, kurse në kolonën e<br />
dytë numri i familjeve që kanë pjesëtarë sa tregohen në kolonën e parë.<br />
3. Te tabela 1 në kolonën e parë shënohet numri i nxënësve, kurse në kolonën e dytë<br />
numri i klasave që kanë numrin e treguar në kolonën e parë. Kështu veprohet dhe për<br />
tabelën 2 dhe 3 vetëm se numri I nxënësve është zëvendësuar me vajza dhe djem.<br />
Kujdes, për plotësimin e të gjitha tabelave. Numrat që shënohen në kolonën e parë të<br />
çdo tabele do të fillojë nga më i vogli deri te më i madhi. Kurse në kolonën e dytë numrat<br />
mund të mos e kenë këtë renditje, por do të jenë të përzier.<br />
Detyrë shtëpie. Jepen ushtrimet 1. 2 dhe 3. Mësuesi udhëzon nxënësit për të punuar<br />
ushtrimet e faqes 71 te Libri i ushtrimeve.<br />
116<br />
5.2 Mesatarja, mesorja dhe moda.<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se cila quhet mesatare dhe të dijë ta gjejë atë.<br />
- Të dijë se cila quhet mesore dhe të dijë ta gjejë atë.<br />
- Të dijë se cila quhet modë dhe të dijë ta gjejë atë.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit.<br />
Në punën përgatitore nxjerrja e numrave është bërë dhe mësuesi kërkon plotësimin e<br />
tabelës. E mira do të ishte që ky eksperiment të kryhet në klasë.<br />
Kjo mund të realizohet kështu: Është përgatitur një kuti ku janë futur numrat nga 0 deri<br />
te 9. Aty thuhet futim dorën 22 herë, nxjerrim numrin dhe e shënojmë në një letër dhe<br />
numrin e kthejmë përsëri në kuti.
Ju mund të mos e futni dorën 22 herë për të nxjerrë numra, mund ta kryeni këtë veprim<br />
më pak ose më shumë, sipas dëshirës dhe kohës që keni në dispozicion. Rëndësi ka që<br />
mbasi të nxirret numri, të kthehet në kuti dhe të shënohet në një fletë, ashtu si janë<br />
shënuar në libër. Të bëhet kujdes që numri të mos shihet para se të nxirret nga kutia.<br />
Këtu futen tri koncepte shumë të rëndësishme, mesatarja, mesorja dhe moda. Kujdes<br />
mesatarja ndryshon nga mesorja. Për mesoren ka dy momente: kur numri i efektivit<br />
është çift dhe në rastin e dytë është tek. Te shembulli i zgjidhur është sqaruar gjithçka.<br />
Një ushtrim është, por duhet të punohet me shumë kujdes.<br />
Tabela që është në punën përgatitore, pasi të jetë plotësuar nuk duhet të prishet, se e<br />
kërkon ushtrimi 1 që duhet ta zgjidhin nxënësit.<br />
Në klasë mund të punohet dhe ushtrimi 1, faqe 146.<br />
Para se të jepen detyrat e shtëpisë duhet të kërkohet nga nxënësit se si gjendet<br />
mesatarja, mesorja dhe çfarë quhet modë.<br />
Detyra shtëpie. Jepen ushtrimet 2, 3 dhe 4. Për nxënësit e mirë jepet ushtrimi 5.<br />
Nxënësit udhëzohen për të punuar ushtrimet e faqes 71 te libri i ushtrimeve.<br />
5.3 Diagramet<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë se statistika përdor disa mënyra për të paraqitur të dhënat, për të bërë një<br />
studim të saktë të atyre që jepen.,<br />
- Të dijë të ndërtojë diagramin shtyllë dhe diagramin rrethor.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
- Tabelat me të dhënat e shembullit 1 dhe 2<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Nuk ka punë përgatitore. Mësuesi ka dy shembuj për të punuar. Në secilin përdor dy<br />
diagrame, një që emërtohet diagram shtyllë dhe tjetri rrethor. Është mirë që diagramet të<br />
ndërtohen në klasë, jo të përgatiten që në shtëpi. Tabelat të jenë të gatshme. Në shembullin<br />
e dytë tabela është në libër, kështu ta ketë të përgatitur dhe mësuesi. Për shembullin e<br />
parë, tabela do të paraqitet kështu:<br />
Partitë<br />
% e votave<br />
A 20<br />
B 20<br />
C 5<br />
D 35<br />
E 5<br />
F 10<br />
Partitë e tjera 5<br />
117
Për diagramin shtyllë duhen sqaruar dy momente. 1. Në tekst thuhet se në boshtin e x-<br />
eve caktohen pika, ku çdo pikë përcakton një parti. Por vihet re se është ndërtuar një<br />
drejtkëndësh dhe jo një drejtëz paralele me boshtin e y-ve.<br />
Pika është mesi i bazës së këtij drejtkëndëshi, lartësia e tij përcaktohet nga %.<br />
2. Kur kemi folur për sistemin koordinativ kemi thënë se ndarjet janë të barabarta, si në<br />
boshtin x’x dhe y’y. Në rastin e diagrameve nuk ka rëndësi. Po të shikohet në boshtin<br />
y’y një ndarje përfaqëson 5%. Pra, këtu ndarja bëhet në varësi të të dhënave.<br />
Në diagramin rrethor, meqenëse të dhënat do të përfaqësohen me kënde qendrore,<br />
përcaktohet se sa gradë do të jetë këndi qendror që përfaqëson 1%.<br />
Pra, jepet e tëra, të gjendet pjesa. 1% shkruhet si thyesë<br />
. Pra ne duhet të gjejmë<br />
e 360 0 . Për këtë kemi<br />
= 3,6 o . Me këtë veprim sqaruam rreshtin e parë të<br />
pikës b. Për të përcaktuar këndet qendrore për çdo parti kemi pasur parasysh përpjesëtimin<br />
e drejtë për dy madhësi.<br />
Pra, sa herë rritet përqindja, aq herë rritet dhe këndi.<br />
Nëse në shembullin e parë e kemi gati %, në shembullin e dytë do të gjejmë se sa %<br />
zë çdo notë dhe pastaj si në shembullin e parë përcaktojmë këndet qendrore.<br />
Për detyrë shtëpie jepen ushtrimet e faqes 72 te Libri i ushtrimeve.<br />
5.4. Probabiliteti<br />
Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:<br />
- Të dijë çfarë është probabiliteti.<br />
- Të dijë të gjejë probabilitetin e një ngjarjeje.<br />
Mjetet dhe baza materiale:<br />
- Libri i nxënësit<br />
- Libri me ushtrime për nxënësin<br />
Metodat që do të përdoren:<br />
- Problemore<br />
- Diskutimit<br />
- Punë individuale<br />
Zhvillimi i mësimit<br />
Puna përgatitore duhet të bëhet për të nxjerrë kuptimin e hapësirës së rezultateve.<br />
Shembulli 1 do t’u krijojë mundësi nxënësve për të kuptuar se çfarë është ngjarja.<br />
(Gabimisht kuptimi i ngjarjes është futur te ushtrimi 1) Ushtrimi 1 duhet të punohet nga nxënësit.<br />
118<br />
Mbasi të jetë punuar ushtrimi 1, dy pyetje janë si fillim për probabilitetin. Në këto dy<br />
pyetje mund të duhet dhe ndërhyrja e mësuesit. Tek e para nëse nxënësi nuk jep përgjigje<br />
të saktë, mësuesi mund të drejtojë pyetjen:<br />
Çfarë numra mund të tregojë zari? Mendoj se do të ketë nxënës që të përgjigjen saktë<br />
1, 2, 3, 4, 5 dhe 6. Vazhdon më tej. Sa numra çift mund të jenë? Përsëri përgjigjja do të
jetë e saktë. Tre. Tani drejton pyetjen e fillimit: Sa është mundësia për të rënë numër çift?<br />
Përgjigja e saktë .<br />
Nëse nuk do të jepet kjo përgjigje, e kthejmë problemën në kuptimin e thyesave.<br />
Mësuesi ndërton në dërrasë një drejtkëndësh dhe e ndan në gjashtë pjesë të barabarta<br />
dhe në çdo ndarje vendos numrat 1, 2, 3, 4, 5 dhe 6.<br />
Tani klasës i drejtohet se çfarë pjese të së tërës zënë numrat çift.<br />
Nëse mbahet mend kuptimi i thyesave, përgjigjja do të jetë ajo që pritet, pra .<br />
Po kështu veprohet dhe për numrat tek.<br />
Nëse mbahet mend kuptimi i thyesave përgjigja do të jetë ajo që pritet, pra<br />
. Po<br />
kështu dhe për numrat tek.<br />
Dhe ajo që jepet te dyshi çon në atë që: përgjigje këtyre pyetjeve u jep probabiliteti.<br />
Mësuesi jep përkufizimin e probabilitetit.<br />
Shembujt 1 dhe 2 japin mënyrën e gjetjes së probabilitetit. Kurse nëpërmjet shembujve<br />
3 dhe 4 del qartë se ka dhe ngjarje që e kanë probabilitetin 0. Kjo quhet ngjarje e pamundur.<br />
Ngjarje që e kanë probabilitetin 1 quhen ngjarje të sigurta.<br />
Nuk duhet të kalohet në hollësira të panevojshme. Pra nxënësit të gjejnë probabilitetin<br />
e ngjarjeve të thjeshta.<br />
Detyra shtëpie: Ushtrimet e faqes 72 te Libri i ushtrimeve.<br />
119
120<br />
PËRMBAJTJA<br />
1.1 Numrat thyesorë................................................................................................ 8<br />
1.2 Ushtrime ......................................................................................................... 10<br />
1.3 Thyesat e barabarta ......................................................................................... 10<br />
1.4 Kriteret që një numër të plotpjesëtohet me 2, 3, 4, 5 ...................................... 12<br />
1.5 Pjesëtuesi më i madh i përbashkët .................................................................. 13<br />
1.6 Shumëfishi më i vogël i përbashkët ................................................................ 14<br />
1.7 Kthimi i thyesave në emërues të njëjtë. .......................................................... 15<br />
1.8 Krahasimi i thyesave ....................................................................................... 16<br />
1.9 Ushtrime. ........................................................................................................ 17<br />
1.10 Test kontrolli nr 1.......................................................................................... 20<br />
1.11 Mbledhja dhe zbritja e thyesave.................................................................... 21<br />
1.12. Ushtrime ...................................................................................................... 22<br />
1.13. Shumëzimi dhe pjesëtimi i thyesave. ........................................................... 23<br />
1.14 - 1.15 - 1.16 Ushtrime ................................................................................... 24<br />
1.17. Gjetja e pjesës kur jepet e tëra dhe gjetja e së tërës kur jepet pjesa............. 26<br />
1.18 Ushtrime. ...................................................................................................... 27<br />
1.19 Thyesat e ndënënjësishme, tërësishme dhe mbinjësishme............................ 28<br />
1.20 Ushtrime ....................................................................................................... 29<br />
1.21. Test kontrolli nr. 2 ........................................................................................ 30<br />
1.22 Numrat dhjetorë ............................................................................................ 31<br />
1.23 Numrat dhjetorë (vazhdim) ........................................................................... 32<br />
1.24 Krahasimi i numrave dhjetorë....................................................................... 32<br />
1.25 Mbledhja dhe zbritja e numrave dhjetorë ..................................................... 33<br />
1.26 Shumëzimi dhe pjesëtimi i numrave dhjetorë me një numër natyror ........... 34<br />
1.27. Ushtrime ...................................................................................................... 35<br />
1.28 Ushtrime për numrat dhjetorë ....................................................................... 36<br />
1.29 Test kontrolli nr. 3 ......................................................................................... 37<br />
1.30 Përqindja ....................................................................................................... 37<br />
1.31 Ushtrime. ...................................................................................................... 38
PËRMBAJTJA<br />
1.32 Problema me përqindje ................................................................................. 39<br />
1.33 Numrat me shenjë dhe krahasimi i tyre ........................................................ 40<br />
1.34 Veprime me numrat me shenjë...................................................................... 41<br />
1.35 Ushtrime ....................................................................................................... 42<br />
1.36. Shprehjet numerike ...................................................................................... 43<br />
1.37. Ushtrime ...................................................................................................... 44<br />
1.38. Test kontrolli nr 4......................................................................................... 45<br />
2.1 Matja e gjatësisë ............................................................................................. 46<br />
2.2 Veprimet me njësitë e gjatësisë. ...................................................................... 46<br />
2.3 Perimetri i disa figurave.................................................................................. 48<br />
2.4 Leximi i hartave .............................................................................................. 49<br />
2.5. Ushtrime ........................................................................................................ 49<br />
2.6 Sipërfaqja dhe syprina .................................................................................... 50<br />
2.7. Veprimet me njësitë e matjes së sipërfaqeve.................................................. 51<br />
2.8 Syprina e trekëndëshit dhe paralelogramit...................................................... 52<br />
2.9 Problema .........................................................................................................53<br />
2.10 Test kontrolli nr.5. ......................................................................................... 54<br />
2.11 Vëllimi i trupave ........................................................................................... 55<br />
2.12 Veprimet me njësitë e vëllimit ...................................................................... 56<br />
2.13.Ushtrime ....................................................................................................... 57<br />
2.14 Masa dhe njësitë ........................................................................................... 58<br />
2.15 Ushtrime ....................................................................................................... 59<br />
2.16. Koha dhe njësitë matëse .............................................................................. 61<br />
2.17 Ushtrime ....................................................................................................... 61<br />
2.18 Njësitë matëse të këndeve............................................................................. 62<br />
2.19. Test kontrolli nr.6 ......................................................................................... 63<br />
2.20. Raportori ...................................................................................................... 64<br />
3.1 Kuptime themelore. Gjysmëdrejtëza, segmenti, vija e thyer. ......................... 66<br />
3.2 / 3.3 Këndi dhe llojet e këndeve ..................................................................... 66<br />
121
PËRMBAJTJA<br />
3.4 Gjendja e dy drejtëza ndërmjet tyre. Largësia e një pike nga një drejtëz ....... 68<br />
3.5 Largësia ndërmjet drejtëzave paralele dhe ndërtimi i tyre ............................. 69<br />
3.6 / 3.7 Trekëndëshi............................................................................................. 70<br />
3.8 Problema ......................................................................................................... 72<br />
3.9 Ndërtimi i trekëndëshit ................................................................................... 73<br />
3.10 ushtrime .........................................................................................................74<br />
3.11 Test kontrolli nr. 7 ......................................................................................... 74<br />
3.12 Katërkëndëshi dhe shumëkëndëshi i rregullt ................................................ 75<br />
3.13 Drejtkëndëshi, rombi, katrori, trapezi. .......................................................... 76<br />
3.14. Problema ...................................................................................................... 77<br />
3.15. Rrethi dhe elementet e tij ............................................................................. 78<br />
3.16. Test kontrolli nr 8......................................................................................... 79<br />
3.17 Trupat gjeometrikë ........................................................................................ 79<br />
3.18 Koordinatat e pikës në planin koordinativ .................................................... 80<br />
3.19 Zmadhimi dhe zvogëlimi i figurave në planin koordinativ ........................... 81<br />
3.20 Simetria e një figure në lidhje me një drejtëz. .............................................. 82<br />
3.21 Test kontrolli nr. 9 ......................................................................................... 83<br />
3.22 Orientimi....................................................................................................... 84<br />
4.1 Shprehje shkronjore ........................................................................................ 85<br />
4.2 Kufizat e ngjashme ......................................................................................... 85<br />
4.3 Njehsimi i vlerës numerike të shprehjeve shkronjore ..................................... 87<br />
4.4 Ushtrime ......................................................................................................... 88<br />
4.5 Shndërrimet e shprehjeve................................................................................ 89<br />
4.6 / 4.7 Ushtrime ................................................................................................. 90<br />
4.8 Test kontrolli nr.10 .......................................................................................... 91<br />
4.9 Ekuacionet ...................................................................................................... 92<br />
4.10 Zgjidhja e ekuacionit ax + b = 0 .................................................................. 93<br />
4.11 Ushtrime........................................................................................................ 94<br />
4.12 / 4.13 Ushtrime ............................................................................................. 96<br />
122
PËRMBAJTJA<br />
4.14. Problema ...................................................................................................... 97<br />
4.15 Test kontrolli nr.11 ........................................................................................ 99<br />
4.16. Inekuacionet ............................................................................................... 100<br />
4.17 Zgjidhja e inekuacionit të fuqisë së parë.................................................... 101<br />
4.18 / 4.19 Ushtrime ........................................................................................... 102<br />
4.20 Test kontrolli nr.12 ...................................................................................... 104<br />
4.21 Kuptimi i bashkësisë. Relacioni dhe funksioni ........................................... 104<br />
4.22 Ushtrime ..................................................................................................... 106<br />
4.23 Mënyrat e dhënies së funksionit ................................................................. 106<br />
4.24. Test kontrolli nr. 13 .................................................................................... 107<br />
4.25 Raporti ........................................................................................................ 107<br />
4.26 Përpjesëtimi ................................................................................................ 109<br />
4.27 Funksioni përpjesëtimor. Koeficienti përpjesëtimor ................................... 110<br />
4.28. Test kontrolli nr.14 ..................................................................................... 111<br />
5.1 Mbledhja, organizimi dhe përpunimi i të dhënave; probabiliteti. ................. 111<br />
5.2 Mesatarja, mesorja dhe moda. ...................................................................... 112<br />
5.3 Diagramet ..................................................................................................... 113<br />
5.4 Probabiliteti....................................................................................................114<br />
123