ELEMENTI STROJEVA - FESB

odnosno brzina klizanja (jednaka obodnoj brzini rukavca) v = π⋅d⋅n. Kod ustaljene male brzine
vrtnje rukavac je tek malo uzdignut od blazinice i malo pomjeren u smjeru svoje obodne brzine
na mjestu najmanje udaljenosti kliznih površina (slika 8.6b). Zbog toga u okolini tog mjesta
dolazi do graničnog podmazivanja (za uobičajene hrapavosti površina). Kod veće brzine vrtnje
povećava se debljina uljnog filma h 0 , a smanjuje ekscentricitet e = Z/2 − h 0 (slika 8.6c). Za istu
hrapavost površina, sada nastaje hidrodinamičko podmazivanje, tj. tekuće trenje. Pri teoretski
beskonačnoj brzini vrtnje vrijedi h 0 = Z/2, odnosno e = 0, tj. rukavac i blazinica ležaja postaju
centrični. Za položaje rukavca (i odgovarajuće brzine vrtnje) između onih premaslikama 8.6b i
8.6c nastaje mješovito podmazivanje, a ona brzina vrtnje n k pri kojoj pritisak u mazivu postaje
dovoljan da razdvoji rukavac i blazinicu ležaja naziva se kritična brzina vrtnje. Ona odgovara
točki najmanjeg koeficijenta trenja na slici 8.3.
a)
e=Z/2
Z
A
B
n=0
b)
e n k
d)
Z/2
e=0
d
n→∞
Slika 8.6: Položaj rukavca u ležaju pri hidrodinamičkom podmazivanju radijalnog kliznog ležaja
a) v = 0 b) v mala c) v velika d) v → ∞
Kod jednostavnih radijalnih kliznih ležajeva s rukavcem i blazinicom kružnog oblika (slika 8.6)
nastaje samo jedna klizna površina sa svojim „uljnim klinom“ koji osigurava hidrodinamičko
podmazivanje. Odgovarajućim oblikom blazinice ležaja, koji odstupa od kruga, može se osigurati
više uljnih klinova po obodu ležaja, čime su rukavci osovine ili vratila poduprti u više točaka,
slika 8.7. U tom slučaju radi se o radijalnim kliznim ležajevima s više točaka, koji dobro
centriraju rukavac u odnosu na blazinicu ležaja (miran hod). Prvenstveno se upotrebljavaju u
vratilima turbina, vratilima preciznih obradnih strojeva i svugdje tamo gdje se zahtijevaju velike
brzine vrtnje.
D
a)
3
1
b)
c)
1
3
1 1
2
3
1
d)
2 3 1 2
1- uljni klin, 2- uljni film jednake debljine, 3- utor za podmazivanje
Slika 8.7: Radijalni klizni ležajevi s hidrodinamičkim podmazivanjem u više točaka
a) u dvije točke b) u četiri točke c) u tri točke d) u pet točaka
Utori za podmazivanje uvijek su izvedeni u mirujućem dijelu ležaja (obično u blazinici ležaja), a
kod mirujućih osovina nalaze se u rukavcu osovine koji mora imati odgovarajuće kanale za
dovod maziva, slika 8.8.
155