Ubezpieczenia w Rolnictwie. Materiały i Studia. Nr 43/2012 - KRUS

ORGANIZACJA, EKONOMIKA I PROBLEMY SPOŁECZNE
W efekcie więc rośnie wydajność pracy, a stąd rośnie produkt prędzej
niż liczba ludności. Innymi słowy, mamy przyrost produktu na osobę –
z tytułu wzrostu wydajności pracy, z tytułu powiększania zasobu wiedzy,
z tytułu pogłębienia podziału pracy, z tytułu wzrostu liczby ludności. Tak
więc końcowym wkładem teorii kapitału ludzkiego do studiowania wzrostu
gospodarczego jest odkrycie, że wzrost demograficzny jest pozytywnym
czynnikiem wzrostu dochodu narodowego na głowę, a nie przyczyną
jego obniżania, jak wielu straszyło od czasów pierwszego „Raportu klubu
rzymskiego” z początku lat siedemdziesiątych XX w. i jak pod koniec lat
sześćdziesiątych straszył publicysta Jerzy Urban w cyklu artykułów „Żyć na
stojąco”, publikowanych w tygodniku „Polityka”. Można by powiedzieć,
że teoria kapitału ludzkiego stała w sprzeczności z alarmistycznymi raportami
rzymskimi nie tylko dlatego, że we wzroście liczby ludności upatruje
źródło raczej radości niż strachu, ale i dlatego, że określała tempo wzrostu
ludności, a więc i liczbę posiadanych dzieci nie jako wypadkową postulatów
planowania rodziny i aborcji, ale jako wypadkową działania mechanizmów
ekonomicznych i intuicyjnie prowadzonego, na ogół nie uświadamianego
w pełni, swoistego rachunku ekonomicznego prowadzącego
do spontanicznych decyzji rodzin optymalizujących swoją sytuację w danych
warunkach. W szczególności dotyczy to „decyzji” o wyborze między
ilością a „jakością” dzieci.
Rodzice „wybierają” nie tylko, ile chcą w swoje dzieci zainwestować,
ale także, ile chcą dzieci mieć. Uboższe środowisko wiejskie skłania do
posiadania większej liczby dzieci i mniejszych nakładów w rozwój każdego
z nich – mniejszych inwestycji w ich kapitał ludzki. Przyczyna takiego wyboru
leży po pierwsze w tym, że wykształcenie i inne formy inwestycji
w kapitał ludzki są mniej produktywne w takim otoczeniu, a po drugie
dzieci już od dość wczesnego wieku mogą przyczyniać się do powiększania
produkcji gospodarstwa rolnego. Większa liczba dzieci w warunkach większej
ich śmiertelności jest też swoistym zabezpieczeniem emerytalnym na
starość. W miarę jak gospodarka się rozwija za sprawą wyżej przedstawionego
mechanizmu (wzrost liczby ludności – pogłębienie podziału pracy –
wzrost produktywności na głowę – wzrost gospodarczy), czas staje się droższy
(wartość czasu jest odzwierciedlana przez wartość dochodów uzyskiwanych
w jednostce czasu), maleją korzyści z posiadania większej liczby dzieci.
Uprzemysłowienie oraz stosowanie nowoczesnych wydajnych technologii
w produkcji rolnej podnosi stopę zwrotu z wiedzy i umiejętności.
W efekcie następuje przestawienie decyzji od posiadania wielu dzieci
w kierunku inwestowania więcej w każde z nich, co implikuje spontaniczne
decyzje o mniejszej ich liczbie. Wzrost gospodarczy popycha zatem
rodziców w kierunku mniejszej rozrodczości i większych inwestycji w kapitał
ludzki każdego z dzieci. Trend taki, utrzymując się przez generacje,
30