3

æè÷ Õºõ íóóð, Ñèíüöçÿíû çýðýã îëîí ãàçðóóäàä áàñõ¿¿ ºðãºìæëºë îëãîñîí íü
áóé òóë ¿¿íýýñ õîéø Äóíäàä óëñûí õ¿í èðãýí, õÿòàä, ìàíæ, äîòîîä ìîíãîë,
õîòîí, ò¿âä íàðò ò¿øìýë õýðãýì ºðãºìæëºí øàãíàõûã çîãñîîíî óó ãýæ
àíõààðóóëæýý. ¯¿íèé õàðèóã Ìîíãîëûí Ãàäààä ÿàì ºãºõ人, Äóíäàä óëñûí
ãàçðûí áà ýðõýì ñàéä òàíû èéíõ¿¿ ñàíóóëñàí íü ìàø ç¿é ìºíèé äýýð, íîäíèí
æèë Õèàãòûí ãàçðàà ãóðâàí ýòãýýäèéí ãýðýý áè÷ãèéã ¿ñýã çóðæ òîãòîîñíîîñ
íààø ìàíàé Ãàäààä Ìîíãîëûí Áîãä Æèáçóíäàìáà õóòàãò õààíòíààñ Äîòîîä
ìîíãîë áà Õºõ íóóð, Ñèíüíçÿíû çýðýã ãàçðûí õ¿í íàðò ò¿øìýë õýðãýì øàãíàë
îëãîõûã íýãýíò çîãññîí ãýæ ìýäýãäæýý.
Óðüä ¿íäñýíèé ýðõ ÷ºëººíèé ¿åýð Ìîíãîëûí òóëãàð òºð áàéãóóëàëöàõààð
Õ¿ðýýíýý èðýýä Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðæ àëáàí õààæ
ÿâñàí ªâºð Ìîíãîë íî¸ä ººðèéí äàãóóëæ èðñýí àëáàò àðäàà àâ÷ Õèàãòûí
áàãà õóðëûí äàðàà õóøóó íóòàãòàà áóöàöàãààñàí áèëýý. Ýíý áîë ãóðâàí
ýòãýýäèéí ãýðýýíèé óòãà ñàíàà õèéãýýä Äóíäàä Èðãýí óëñûí òºëººëºã÷ Áè
ÿé-Ôàí, ò¿¿íèé òóñëàõ ×ýíü Ëó íàð Ìîíãîë óëñûí òºëººëºã÷äºä ºãñºí “ÿë
õýëòð¿¿ëñýí áè÷ãèéã” ¿íäýñëýí àâñàí àðãà õýìæýýíèé áèåëýë ìºí.
Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçàð, ºâºð ìîíãîë íî¸äûã íóòàã áóöàõàä çîõèõ
òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ, óóë íóòàãòàà õ¿ðýëöýí î÷èæ, õóó÷èí ¸ñîîð õýðýã
õºòëºõ ÿâäàëä íü òóñëàõûã Áýýæèíãèéí çàñãèéí ãàçàðò àëáàí ¸ñîîð àñóóäàë
áîëãîí òàâüæ áàíâ. 1915 îíû 6-ð ñàðä Äóíäàä Èðãýí óëñûí çàñãèéí ãàçàðò
Áîãäûí Çàñãèéí ãàçðûí ÿâóóëñàí óòñàíä äóðäàõäàà ºâºð ìîíãîë íî¸ä
óóë õóøóó íóòàãòàà áóöàæ, çàñãèéí òàìãà õýðãèéã õ¿ëýýí àâ÷ çàõèðñóãàé
õýìýýñíèéã ìàíàé çàñãèéí ãàçàð çºâøººð÷ ¸ñîîð áîëãîñîí òóë “õóøóóíû
õýðãèéã õ¿ëýýí àâ÷ çàõèðàõàä áîîãäóóëàí ñààòóóëàõàä õ¿ð¿¿ëýõã¿é áîëãîí
áàñ ÷ äàðóéõíàà öàõèëãààí ìýäýýãýýð õàðèó õ¿ðòýýõèéã ýðìýëçýí, Ãàäààä
Ìîíãîëûí Á¿ãä åðºíõèéëºí çàõèðàõ ÿàìàí ¸ñëîâ” ãýæýý. 125
Óðüä ¿íäýñíèé ýðõ ÷ºëººíèé õºäºë㺺íèé ¿åýð Õ¿ðýýíä èðæ ºíäºð
àëáàí òóøààëä òîìèëîãäîí àæèëëàæ ÿâñàí ºâºð ìîíãîë íî¸äûí áóöàõàä
Áýýæèíãèéí çàñãèéí ãàçàð èõýýõýí ñîíèðõîëòîé áàéæýý. Èéì ó÷ðààñ òýäíèé
áóöàæ èðýõýä íü Õÿòàäûí çàñãèéí ãàçàð òóñëàìæ òýòãýìæ ¿ç¿¿ëñíýýð ¿ë
áàðàì. çàðèìä íü ºíäºð àëáàí òóøààë øàãíàæ óðàìøóóëæ áèëýý. Æèøýý íü
1912 îíä ªâºð ìîíãîëûí àðäûí áîñëîãî çîõèîí áàéãóóëñàí õ¿íèé íýã áºãººä
ñ¿¿ëä Áîãäûí çàñàãò Öýðãèéí ÿàìíû îðëîã÷ ñàéä áîëñîí Óäàé âàíã Þàíü
Øè-Êàé òóñãàé çàðëèãààð ºðøººí öàãààòãàæ, á¿õ ýðõ ÿìáû íü óðüäûí õýâýýð
ñýðãýýí ýäë¿¿ëñíýýð ¿ë áàðàì, Áýýæèí äýõ Ìîíãîë-Ò¿âäèéí õýðýã ýðõëýõ
òºâ ãàçðûí çºâëºõººð òîìèëîí àæèëëóóëñàí þì. Þàíü Øè-Êàé, Óäàéòàé
ÿðèëöàõäàà, “ºíãºðñíèéã óìàðäàæ... á¿õ áóðóóãèé ÷èíü ºðøººí õýëòð¿¿ëüå...”
ãýæýý. 126 1915-1916 îíóóäàä îëîí ªâºð Ìîíãîë íî¸ä íóòàã áóöñàíû äîòîð
Áîãä ãýãýýíèé Äîòîîä ÿàìíû çºâëºõ Õàéñàí ã¿í, Ãàäààä ÿàìíû îðëîã÷ ñàéä
125
Óëñûí àðõèâ. Áîãä ãýãýýíèé çàñãèéí ãàçðûí öàõèëãààí óòàñíû äàíñ
126
Õàðáèíñêèé âåñòíèê, 24 íîÿáðÿ 1915.
93