3

çîâëîí ç¿ä¿¿ð ìàø õ¿íäýðñýí áºãººä ýíý íü öºì õàðãèñ èðãýäýýñ áîëñíû
õàðãàé ìºí. Ýä¿ãýý Õ¿ðýýíèé âàí àìáàñ, ýðäýíý õàìáà, øàíçóäáà ëàì íàð
òîëèëæ öàãèéí áàéäëûã Î÷èðäàð Áîãä ãýãýýíä àéëòãàæ, Öàõàð ìîíãîëûã
àâðàëäàà áàãòààæ àâàõûã õ¿ñíý” 27 ãýæ óã ºðãºäºëä òýìäýãëýæýý. պ⺺ò
õºõèéí öàõàð õîøóóíû íèéòèéí äàðãà Öàìáààñ Áîãäûí çàñãèéí ãàçàðò 1912
îíû çóíû äóíäàä ñàðä èð¿¿ëñýí áè÷èã ºã¿ëýõäýý “Áàäðàãóóëò òºðèéí 29
ä¿ãýýð (1903) îíîîñ ýõëýí ìàíàé óãààñ íóòàãëàí ñóóñàí ãàçàð îðíûã íýëýíõ¿éä
èðãýäýýð ýçë¿¿ëýí øèíý ºðãºñºí äàà æóíòóí Þàíü Øè-êàéí ãàçðààñ öýðãèéí
òóã õèîðèéã õàëæ, ëóó óëñûí òàâàí ºíãèéí õèîð áîëãîæ àðäûí ãýçýã ¿ñèéã
îãòëîí òóøààëûí äýýä ìàëãàéã ººð÷èëñíººñ áîëîîä îëîí èðãýä¿¿äòýé
õîëüöîëäîí ñóóñíààñ öàõàð ìîíãîë÷óóäûí ìºí ÷àíàð áàëàðòàãäàæ” èéì õýö¿¿
áàéäàëä õàâ÷èëãàíä îðñîí ó÷èð áèä íàð íýã õîøóó á¿ãä 496 ºðõ, 2248 àìûã
àâ÷ äàãààð îðú¸ ãýæýý. 28
ªâºð Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ¿íäñýíèé òóñãààð òîãòíîñîí òºð óëñäàà äàãààð
îðîõ ãýñýí ýðìýëçýë íü óãòàà àíãèéí áà àëèâàà äàðëàëààñ ãýòëýõ òýì¿¿ëýëòýé
õîëáîãäñîí ñàíàà çàðèì ºðãºäºëä òóñãàëàà îëæýý. Ìºí ¿íäñýíèé ýðõ àøãààñ
óðâàñàí öººí òîîíû ò¿øìýäèéã ø¿¿ìæèëñýí áàéòàë ìºí òóñãàãäæýý.
¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí Çóó-Óäûí ÷óóëãàíû õèøèãòýí õîøóóíû äºò㺺ð çýðýã
òàéæ Ðîëãîðæàâ íàðûí ºðãºñºí áè÷èãò ºã¿¿ëýõäýý, Åã¿çýð ëàìûí ãàçðààñ
Áîãä ãýãýýíèéã õààí øèðýýíä çàëñàí ó÷ðûã ãàðãàí, áàñõ¿¿ óõóóëàí òàðõààõ
çàðëèãèéã óëàìæëàí ìàíàé äîòîîä ÷óóëãàíû çàñàã õîøóóäàä íýãýí àäèë
çàðëàñàí áîëîâ÷ “Ìàíàé õîøóóíû ýðõ ìýäëèéã áàðèã÷èä çàðëèãèéí ó÷ðûã
óõóóëàí òóøààñàíã¿éí äýýð, õàðèí ÷ äàðàí äàëäàëñíû õîéíî àéë õîøóóäûí
ò¿ðõýðòýë õýëýëöýæ á¿õèé ÷èìýýã îëæ ñîíñìîãö èéíõ¿¿ õîéä ç¿ãò òîíîìîë
ãýðýë ñàöðàí ìàíäñàí íü ìîíãîë÷óóä õàðàíõóé ãàçðûí ãàøóóí çîâëîíãîîñ
õàãàöàæ, ãýãýýí îðíû æàðãàëàíã ýäëýõ ìàø ñàéí ó÷ðàë áîëñîí òóëä íèéãìýýð
òýñãýëã¿é äýâõöýí áàÿðëàæ º÷¿¿õýí Ðîëãîðæàâ áèä íàð òóñ õîøóóíû... ýð
ýì á¿ãä òºñºâëºí 1000 èë¿¿ õ¿í ñàíàà íèéëýí... íýãýíò òîãòîâ” 29 ãýõ ìýòýýð
ºã¿¿ëñíýýñ ¿çýõýä, àðäóóä Ìàíæ-Õÿòàäûí òàëõèäàë äîðîîñ ãàð÷, ¿íäñýíèé
óëñ ãýðòýý áàãòàí îðîõ çîðèã òºãñ áàéñíû ãýð÷ ìºí. Ýíýõ¿¿ ºðãºõ áè÷ãýý
àâààä Ðîëãîðæàâ, Áàÿíöàãààí, Óëèíãàà íàð Íèéñëýë Õ¿ðýýíýý õ¿ð÷ èðñýí
áèëýý. Òýäíèé õîéíîîñ ìºí õîøóóíû Ò¿ìýíáàÿð íàð Õ¿ðýýíýý õ¿ðýëöýí èðæ
òºðºë óðàã àëáàò àðä 1000 èë¿¿ àì õ¿íýý àâ÷ äàãààð îðîõûã ãóéæýý.
Äýýðõ ºðãºäºë áîë àðäóóä Áîãä õààíò Ìîíãîë óëñ òîãòñîí ÿâäàëä áàÿðëàæ
ýðõ ÷ºëºº àâ÷èðíà ãýæ íàéäàæ áàéñíû ãýð÷ ìºí. Ýíý íü, íýã òàëààð, õîîñîí
ñàíààøðàë áîëñîí áîëîâ÷, íºãºº òàëààð, øàðûí øàøíû òîëãîéëîã÷ Áîãä
ãýãýýí ñýðãýí ìàíäñàí òºðèéí æîëîîã áàðüñàí íü ñ¿ñýã áèøðýëò îëíû äîòîð
õè÷íýýí íºëººòýé áàéñíûã õàðóóëàâ.
27
Óëñûí àðõèâ, 3-16-502.
28
̺í àðõèâ, 3-23-328.
29
̺í àðõèâ, Áîãäûí àéëòãàë 1912 îíûõ.
29