Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

Şöyle: 325. sayfada Winch Gerçekçilik’e göre eğer Ahmet aynı dili konuşuyor
ve aynı sözlerle aynı anlamı kastediyorlarsa, A ve B’nin doğru
olmalarının, bu iki kişinin gerçeklikte acı diye bir şey bulunduğuna
inanıyor olmalarını (önvarsayım ya da içerme olarak) gerektirdiğini
belirtiyor. Sonra pozitivist bir koşul öne sürerek, eğer acı diye
birşeyin var olduğunu söylemek olanaklıysa bunu yadsımak da olanaklı
olabilmelidir, diyor. Ancak böyle bir şey yapabilmek, ‘acı’ sözcüğünün
anlamını değiştirmeden kullanmaya bağlı: “Acı diye bir şeyin
varolduğunu yadsıyabilmek için ‘acı’yı, böyle bir şeyin varolduğunu
öne sürenin ‘acı’yı kullandığı anlamda kullanmak zorundayım.” Anlamların
eş oluşuna karşın; bu anlamlarla betimlenen şeylerin farklı,
hatta çelişik oldukları bir durum bu; üstelik sözdeki bu eş anlamlılığı
farklı olarak betimlenen gerçekliğin verdiği de varsayılıyor. Winch işte
bunu tutarsız buluyor.
Demek ki özgün uslamlamada elde edilmeye çalışılan sonuç gerçekçi
savın çelişki değil, bir tutarsızlık içerdiği. Ayrıca Winch’inki,
Hilmi Yavuz’un götürdüğünden farklı bir yönde gelişen bir uslamlama:
Hem aynı dili kullanıyor (sözcükleri aynı anlamda kullanıyor)
hem de gerçekliğin aynı betimlemesini veriyor olamayız diyor Winch;
çünkü söylediğimiz şeyler (acı diye bir şeyin varolduğu ve varolmadığı)
kendi aralarında çelişen şeyler. Varolmadığını öne sürebilmek
için, “acı” sözcüğünü, bunun varolduğunu ileri sürenle aynı anlamda
kullanmam gerekiyor, ve de dile bu anlamı gerçeklik veriyorsa, acı denilen
bir şeyin gerçeklikte varolduğunu kendimle tutarsızlığa düşerek
benim de onaylamış olmam sonucu doğuyor. Oysa Hilmi Yavuz’un bunu
yansıtış biçimi, eldeki inançların bir arada çelişik oldukları biçimindeydi.
Peki Winch’in bu özgün uslamlaması, dilin gerçekliği betimlemeye
olanak sağlayan bir araç olduğu savına karşı ne ölçüde yıkıcı
sayılabilecek bir eleştiri? Kanımızca, ortaya konmaya çalışılan
türden bir tutarsızlık bulunmuyor, burada. Birinin acı duyduğunu öne
sürmeyi, yani acıyı yüklem olarak kullanmayı, acı diye bir şeyin varolduğunun
öne sürülmesinden özenle ayırt etmemiz gerektiği gibi, acının
varolduğunu öne sürmeyi de, “acı” sözcüğünün anlamından özenle
ayırt etmek zorundayız. Sözcüğü anlamlı olarak kullanmak, onun
anlamı olduğu söylenen şeyin varolduğunu onaylamayı gerektirmez.
“Uçan at”tan aynı şeyi anlayan iki kişi bunun varolduğu konusunda
anlaşmak zorunda değildirler. “Uçan at”m anlam taşıdığını söylemek,
böyle bir yaratığın varolduğunu onaylamak değildir. Bunu, anlam ile
yönletimi eş tutan, bir dönemin naif gerçekçileri dışında, Frege’nin bilincine
ulaşmış bütün gerçekçiler de böylece düşünürler. Çünkü aksi
halde, “Uçan at diye bir şey yoktur” diyemez, bunu hem doğru hem
de anlamlı olarak öne süremezdik. Evet dil gerçekliği betimler ve söze
anlamını veren de gerçekliktir. Ancak bu, anlamın gerçeklik ile özdeş
olduğu ölçüsünde uç ve aşırı bir biçimde yorumlanmak zorunda
değildir, Gerçekçilik açısından.
109