Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

lik, başka bir önermeden türemiş değilse, kendisi de zorunlu olarak
geçen bir önerme ise o zaman mutlak a priori’dir. İkinci olarak... Eğer
bir yargı kesin bir tümellikle düşünülüyorsa, yani hiç bir istisnaya
yer verilmiyorsa, bu yargı deneyimden türetilmiş olmayıp, mutlak a
priori geçerliktedir.” 8 A priori’nin denektaşı olarak sunulan zorunluluk
ve kesin tümellik, Kant’ta yalnızca analitik yargıların tabi olduğu mantıksal
zorunlulukla sınırlı değildir. Kant, yalnızca değillemesi kendi
içinde bir çelişme olması anlamında zorunlu olan analitik yargıları
değil, bütün a priori yargıları zorunlu sayar. Bu genel anlamında a
priori önermeleri zorunlu yapan şey, bu önermelerin ortak-duyu ve
bilim düşüncemizdeki onsuz edilemez işlevleridir. Öyle ki, Kant’ın onları
düşündüğü biçimiyle bu önermelerin yadsınması durumunda, tutarlı
düşünme olanağından yoksun kalmamızın yanısıra (analitik a
priori yargıların yadsınması, böyle bir sonuca yolaçar); dış dünya hakkındaki
ortak-duyu düşüncesi ve bütün bilimsel düşünce olanaksız duruma
gelecektir (doğa biliminde ilkeler olarak bulunan sentetik a priori
yargıların yadsınması böyle bir sonuca yolaçar).
Körner’e göre, Kant’ın a priori yargıları bu biçimde düşünmesi,
onun Euklides geometrisinin, Newton fiziğinin ve geleneksel mantığın
öndayanaklarını (presupposition), düşünmenin mutlak öndayanakları
olarak görmesinden ileri gelmektedir. Kant, bu düşünce alanlarının
insan zihninin en son vargıları olduğuna inandığı için, düşüncenin
bütün mutlak sentetik öndayanaklarını keşfettiği kanısındadır. 9
Kant’ın metafiziksel yargıların sorunsal konumuna açıklık kazandırma
girişimini irdelemeden önce, yukardaki noktalardan kalkarak,
metafizik kavramında içerilen bir ayrıma değinmek yararlı olacaktır.
Sözkonusu ayrım, doğa biliminin metafiziksel öndayanaklarını (a priori
ilkelerini) konu edinen bilim metafiziği (“doğa metafiziği”) ile
mutlak metafizik arasında yapılması gereken ayrımdır. Kant “İkinci
Baskıya Önsöz”de bu konuya ilişkin şunları söylemektedir: Metafizik
“ilk bölümüyle, kendilerine karşı gelen nesnelerin deneyimde tamuygunlukla
verilebildiği a priori kavramlarla uğraşır...” 10 Bu yönüyle
metafiziğe “bilimin güvenilir yolu” vaat edilir. İkinci bölümüyle ise,
aklı “deneyimin ve bütün görünüşlerin sınırını aşmaya zorlayan koşulsuz
olan”la uğraşır. 11 Bu durumda metafizik, bir yönüyle salt doğa
bilimini mümkün kılan nesnel (bilimsel) deneyimin gerekli koşullarını
formule eden sentetik a priori ilkeler toplamı olarak, deyim yerindeyse,
bir öndayanaklar metafiziğini; bir yönüyle de böyle bir işlev taşımayan
mutlak metafizik ilkeleri kuşatır. Kant’ın metafizik soruşturması,
işte bu mutlak metafizik ilkelere yöneliktir ve bu ilkelerin
bilgice geçerliliğini, çevresini ve kaynağını belirlemeyi amaçlar.
Bu doğrultuda, ilkin, insanın bilme yetisinde içkin a priori form
ve kavramlar dizgesi içinde, mutlak metafizik kavramların konumunu
araştırarak; metafiziğin alanını belirlemek uygun düşecektir. İçinde
40