Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

yeterli iç-bağıntıların gerçekten neler olabileceği, açık olmaktan çok
uzaktır; fakat bu iç-bağlantılar ne olursa olsun, bunlar genellikle kullanıma
dayanır. Demek seçilmiş eşanlamlılık örnekleri veren tanımlar,
kullanım üzerine yapılan açıklamalar oluyorlar.
Bununla birlikte, varolan eşanlamlılıkların bildirilmesiyle sınırlı
kalmayan, değişke tipinde bir tanımsal etkinlik de vardır. Demek istediğim
şey, Carnap’ın açıklama dediği, filozofların düşkün olup, bilim
adamlarının da felsefeye yaklaştıkları zaman katıldıkları bir etkinliktir.
Açıklamada amaç, tanımlananı yalnızca bir doğrudan eşanlamlı
sözcük kullanarak anlatmak değil, tanımlananın anlamını
arıtarak ya da tamamlayarak onu geliştirmektir. Fakat açıklama da,
yalnızca, tanımlananla tanımlayanlar arasında önceden varolan bir
eşanlamlılığı bildirmekle kalmazsa da, yine de başka önceden varolan
eşanlamlılıklara dayanır. Bu durum şöyle düşünülebilir. Açıklamaya
değer olan bütün sözcüklerin, birer bütün olarak, yararlı
olmak için yeterince açık ve kesin olan bağlamları vardır; açıklamanın
amacı da, başka bağlamlara belirginlik verirken, bu yeğlenen
bağlamları da saklı tutmaktır. Demek belli bir tanımın açıklama
amaçları bakımından uygun olabilmesi için gerekli görülen şey, tanımlananın,
eski kullanımlarında, tanımlayanlarla eşanlamlı olması
değil, doğruca, tanımlananın bu yeğlenmiş bağlamlarından her birinin,
daha önceki kullanımında bir bütün olarak alındığında, tanımlayanların
koşut bağlamıyla eşanlamlı olmasıdır.
Birbirinin almaşığı olan iki tanımlayan, belli bir açıklama işinin
amaçları bakımından aynı derecede uygun olmakla birlikte, yine de
birbiriyle eşanlamlı olmayabilirler; çünkü bunlar, yeğlenmiş bağlamlar
içinde birbirinin yerini tutmakla birlikte başka yönden ayrılabilirler.
Bu tanımlardan birini ötekine yeğleyerek, açıklayıcı türden bir
tanım, karar verme yoluyla, tanımlananla tanımlayanlar arasında
daha önceden bulunmayan bir eşanlamlılık bağıntısı doğurur. Fakat
görüldüğü gibi, böyle bir tanım da açıklayıcı işlevini önceden varolan
eşanlamlılıklara borçludur.
Bununla birlikte yine de geriye, önceki eşanlamlılıkları hiç geri
çağırmayan, en uç türden bir tanım biçimi kalıyor: bu da, salt kısaltma
amacıyla, açıkça uylaşımsal olan yeni imlemeler kullanılmasıdır.
Burada, tanımlanan, doğruca, tanımlayanlarla eşanlamlı olması
amacıyla özel olarak üretilmiş olduğu için tanımlayanlarla eşanlamlı
olur. Burada elimizde, tanım yoluyla yaratılan gerçekten açık
bir eşanlamlılık durumu vardır; (anlaşılabilir bütün eşanlamlılık
türleri böyledir). Geri kalanlarda tanım, eşanlamlılığı açıklamayıp,
ona dayanır.
‘Tanım’ sözcüğü, kuşkusuz mantıksal ve matematiksel yazılarda
sık sık kullanılması yüzünden, tehlikeli biçimde güven verici bir anlam
kazanmıştır. Biçimsel işlemde tanımın işlevinin kısa bir değer-
13