Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

doruğuna Atina’da, Platon’un Nesnel İdealizminde erişmiştir. Daha
sonraki çağlardaysa, sürekli olarak gündemde kalan Platoncu idealist
dizgeler dışta tutulursa, bu tür yaklaşımın ikinci bir yayılma
dönemi yaşaması, 19. yy’da olanak bulmuştur.
Karıştırmayı bunun tam ters yönünde bir örtüşmeyle sonuçlandırma,
yani kavranılan şeyi kavrayışta eritme tutumuna “Epistemizm”
(Bilgiselcilik) adını veriyorum. Nesnel gerçekliği, değişen dozlarda
öznel zihin içeriklerine bağlayan bu tutumun kurucusu Descartes,
belki en tutarlı savunucusu da Berkeley’dir. Onun ünlü “Esse
est percipi” uslamlaması açık bir biçimde epistemist örtüştürme (ya
da karıştırma) üzerinde yapılanır. Bir başka deyişle Epistemizm Descartes
ya da Kant’ta olduğu gibi Algısal Gerçekçilik ile karıştırılarak
yumuşatılmış değilse, kendi arıtılmışlığı içinde en uçta Tekbencilik’i,
ondan bir adım önceyse Öznel İdealizm’i verir. Dolayısıyla, sözü
edilen karıştırma bir uçta Nesnel İdealizm’e, öbür uçta da Öznel
İdealizm’e götürüyor; bir felsefi tutum olarak iki uç yorumunda da
İdealist ontolojiyi içeriyor. Kökenlerini Hume ve Kant’tan alan Pozitivizm,
19. yy’dan başlayarak, Epistemizm’in en ateşli ve en uzun süreli
savunucusu olmuştur. Ancak, tutarlı Pozitivizm’in baş sıkıntısı
da, kendini yine Tekbencilik’ten koruma zorunluluğudur.
Unutulmaması gereken, Epistemizm’in bilgibilimsel değil, bir
varhkbilimsel sav olduğudur. Gerçekçiliğin ancak onu bilebildiğimiz
ölçüde ve onun bilgisi çerçevesi içinde varolabileceğini öne sürer. Ona
göre, anlıktaki kavrayışın, ya da bilgi ile kavranabilenin ötesindekine
ilişkin olumlu bir felsefe olamaz. Varlık bilinebilir olanla sınırlı
olduğu gibi, bilinebilirliğinden farklı bir doğaya da sahip olamaz. Oysa
varlığın bilinebilirliğinden farklı olup olmadığı da bilinemeyeceğinden,
tutarlılık gereği Epistemizm’in ya kendi kendisini yadsıması,
ya da çıkış noktasının bir uzlaşım olmak ötesinde değer taşımadığını
onaylaması gerekir. Kavrayış kavranan şeyle karıştırılıyor olmasa,
kavrayışın nitelikleri, kavrayıştaki sınırlılıklar, kavranan şeyin kendisine
yüklenmezdi. Çünkü bir açıklamanın doğru olması, açıklamanın
kendi doğasına özgü özelliklerin açıklanan şeye yüklenmesini geçerli
kılamaz. Doğru olan bir algının kendi özelliklerini, algılanan
şeye yüklemek geçerli olamaz. Bunun geçerli olduğunu savunmak,
algı doğru olduğunda, algılanan şeyin, algının kendisi gibi zihinsel
olduğunu savunmaya yol açar.
Varlığın bilinebilir olduğunu ve ona ilişkin bilgimizin eksiksiz
olmadığını kimi dönemlerin kuşkucu ve gizemcileri dışında hemen
herkes onaylayacaktır. Varlığa ilişkin bilgiyi deneyle edinir, onu bilgimiz
ölçüsünde tanırız. Pek çoğumuz için üzerine tartışma açmanın
bile yersiz sayılacağı bu savları onaylamak ne kavrayış ile kavranılanı,
ne de bilgi ile varlığı özdeşleştirmeyi gerektirir. Hele fiziksel
varlığa ilişkin olarak, onun, bilgimizden bağımsız konumdaki te-
59