Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

yönünde değil, fakat yalnızca bu türden sorulara kesin yanıtlar bulma
olanağını yadsımak yönündedir. İnsan aklının en yüksek, en son
şeylere yönelik sorularına tüketici karşılıklar bulunamıyor olması, bu
türden soruşturmaları yasaklamanın gerekçesi olamaz. Kant’ın eleştirel
çözümlemesinde, kendinde şeylerin kuramsal bilgisinin olanaksızlığı
temel tez olarak ortaya konmakla birlikte, aynı zamanda bu
tür soruların insan aklındaki zorunlu temeli de gösterilmiştir. Kant
için kendinde şeyleri, yani asla bilinemez olanı dilegetirmek kaçınılmazdır.
Çünkü kendinde şey, bilginin nesnel olmayan, ama gözardı
edilemeyecek temelini gösteren şeydir. O, bilgi formunun biçim almamış
maddesidir. İster dilegetirilebilir olsun, isterse dilegetirilemez
olsun, insan düşüncesi en sonunda gelip “kendinde şey”e dayanır kalır.
Kant noumena’nın bilinemez olduğunu, fakat çelişmeye düşmeksizin
düşünülebilir olduğunu göstermekle; metafiziğin (selfesenin) bir
bilim olarak değil, fakat genel olarak olabilirliğinin, insanın bilme yetisinde
içerildiğini belirtmiş olmaktadır. Kant’ın söylediği, metafiziksel
önermelerin anlamsız oldukları değil; tersine bu önermelerin belli bir
biçimde bütünüyle anlamlı olduklarıdır. Öyle ki bu önermelerde biçimlendirilen
kavramlar, sözel olarak açıklanabilmektedirler. Metafizikçilerin
ileri sürdüğü önermeler bir iç mantığa sahiptirler ve bu
önermeleri doğru sayacak ya da yanlış sayacak biçimde ele alma yolları
vardır. (Her metafiziksel dizge, önce kavramlarına ilişkin belirli
tanımlar ortaya koymak ve sonra da bu tanımlardan mantıksal sonuçlar
çıkarmakla oluşur. Bu bakımdan başlangıç tanımları onaylandığında,
bunlardan çıkan sonuçların da onaylanması zorunludur.) Metafiziğin
kendi tarzında dilegetirdiği şeyler, düşünülür (intelligible)
şeyler olarak anlamlıdırlar; fakat buradaki güçlük, ne hakkında konuşulmakta
olduğunun bulunmasındadır.
Son olarak şunu da belirtmek gerekir ki, Kant, bir yandan kategorilerin
kendinde şeylere uygulanacak biçimde genişletilmeleri durumunda,
onların kuramsal olarak boş olduklarını ileri sürerken; öte
yandan kategorilerin bu biçimde genişletilmesine pratik akıl bağlamında
bir temel sağlamaya çalışır. Öyle ki, duyu-üstü olan’ın kavramları
—kuramsal salt olabilirlikler, düşünce nesneleri— pratik akıl ve
onun postulatları sayesinde ahlâksal eylemde geçerlik kazanabilmektedirler.
Bu da şunu gösterir ki, Kant’ın düşündüğü biçimiyle felsefe,
insanın, yalnızca olgu-deneyimiyle sınırlı olmayan fakat başka deneyim
alanlarına da (ahlâk, estetik gibi) açılan tümel bir anlama etkinliğidir.
55