Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

Doğrunun bulunması ve doğrunun ne olduğu, başka başka konulardır.
Birinin yöntemi öbürünü açıklamaz. Doğruyu bulmak, bir inancın
doğru olduğunu saptamaya yönelik bir eylemken, doğrunun ne
olduğunu yanıtlamak, her doğru inancın ortak olan niteliğini açıklamaktır.
Peirce kendi gününde ne ölçüde karanlıkta kaldıysa, çağdaşı ve
dostu William James de o ölçüde popüler olmuş, hem ruhbilim hem
de felsefe alanlarında büyük bir üne ulaşmıştır. Pragmacılık’a katkısı,
başlangıçta bir açıklaştırma yöntemi olarak ortaya atılan bu düşünceyi,
felsefenin her alanına yayarak dizgeselleştirmek ve kitlelerce
tanınmasını sağlamak olmuştur. Kuramın geliştirilişine “Metafizik
Kulübü” toplantılarındaki katkısının ölçüsü bilinemese de, James’in
anlayışındaki Pragmacılık, artık Peirce’ün bu yaklaşımı yerleştirdiği
çerçeveye sığacak gibi değildir. James Pragmacılık’ı bir
yöntem olarak gördüğü ölçüde bir doğruluk kuramı olarak da düşünür.
Pragmacılık açısından doğrunun ne olduğunu tartışır ve saptar.
Bu bağlamda Peirce’den hem uzaklaşır, hem de daha tutarlı bir dizgeye
ulaşmış olur. Peirce yaşamının sonlarına doğru, Pragmacılık’ın
başına gelen bu değişikliklerden o denli rahatsız olmuştur ki, bu
addan vaz geçerek, kendi felsefi tutumunu “Pragmaticism” terimiyle
anmaya başlamıştır.
Gerçekte, James’in Pragmacılıkta yaptığı genişletme ve yayma
girişimi için gereken her türlü kuramsal veri daha önceden ortaya
konmuş bulunuyordu. James, girişimine doğruluk kavramını yeniden
yorumlayarak başlar: Bir inancın doğruluğu pragmacı yöntemle saptanabildiğine
göre, doğruluk için bir karşılıklılık aramak anlamsız
ve boşunadır, der. Karşılıklılığın içerdiği saltık doğruluğa tam olarak
erişemeyeceğimizi Peirce de onayladığına göre, doğruluğu böylece
tanımlamanın hiçbir kuramsal ya da eylemsel değeri olamaz. Öte
yandan, bir kez doğruluğun karşılıklılıktan bağımsız olduğu onaylanınca
dış dünya düşüncesi de anlamını yitirir. Düşüncenin, inancın,
doğruluğunu dış dünya ile karşılıklılık oluşturmuyorsa, bilgimizde
olsun, yaşamımızda olsun, dış dünyaya bir yer yok demektir. James’e
göre bilginin kökeni, kaynağı ve konusu, algının ilk ve temel
girdileridir. “Gerçeklik”, işte bu girdilerdir. Algı girdileri ötesindeki
bir dış dünya, gerçeklik diye andığımız şeyi oluşturmaz. Bu ileri sürdüklerinde
Kant’tan önemli ölçüde esinlenmiş olan James, bilginin
tek kaynağının deney olduğunu ileri sürerken de, İngiliz Deneyciliği’-
nden çok, Kant’ı yankılar. Çünkü deney, onun için algının ilk girdileri
anlamına gelir. Bu ilk girdiler ulamlanıp düzene sokulmamıştır
ve anlığa sürekli bir akış olarak gelen karmakarışık bir veriyi oluştururlar.
Gerçeklik, dar anlamda bu veriyle özdeşken, daha geniş bir
anlamda da, bu girdilerden anlığın kurduğu görüngüler dünyasıyla
özdeştir. James “Köktenci Deneycilik” adını verdiği bu su katılma-
67