Felsefe Tartışmaları 1. Kitap

duğu gibi) ve ne de görüye uygulanabilir olan (anlığın kategorileri gibi)
kavramlardır. Kant, aklın salt kavramları olarak nitelediği bu
kavramlara “ideler” adını verir. Nasıl ki kategoriler anlığın doğasında
bulunan kavramlarsa, ideler de aklın doğasında zorunlu olarak bulunan
kavramlardır. “İde ile, ona duyular dünyasında uygun düşen
hiç bir nesnenin verilemeyeceği zorunlu bir akıl kavramını anlıyorum.
Buna göre şimdi incelenmekte olan salt akıl kavramları transcendental
ideler‘dir. Onlar salt akıl kavramlarıdır, çünkü bütün empirik
bilgiyi koşulların mutlak tümlüğü tarafından belirlenmiş olarak
görürler. İdeler keyfe bağlı olarak türetilmiş şeyler değildirler, onlar
aklın doğasından zorunlukla türeyen şeylerdir ve bu yüzden anlığın
tüm uygulanma alanıyla zorunlu bir bağlantıları vardır. Son olarak
onlar, aşkındırlar (transcendent), bütün deneyimin sınırını aşarlar;
dolayısıyla deneyimde bir transcendental ide’ye tam uygun gelecek
hiç bir nesne bulunamaz.” 18
Böylece Kant’ın a priori bilme yetisine ilişkin çözümlemesine
koşut olarak, a priori kavramların bir dökümü elde edilmiş
oldu. Buna göre duyarlığın formları olarak uzay ve zaman
(salt görüler); salt anlığın kavramları olarak kategoriler ve
salt aklın kavramları olarak ideler şeklindeki ayrımlamada, metafiziğin
alanını belirleyen çizgi de görünüşe çıkmış oldu. Metafizik,
olabilir herhangi bir deneyimle hiç bir şekilde ilintili olmayan
salt akıl kavramlarıyla (ideler) uğraşır. Demek ki matemetik
ve doğa bilimini (ve bütün ortak-duyu bilgisini) mümkün kılan salt
görüler ve kategoriler, deneyimle olan bağlantıları nedeniyle bütün
bu yasal bilgiyi üretebilirlirken; ideler bu koşulu yerine getiremedikleri
için, bilgice geçerlilik taşımayan metafizik anlatımlara yolaçmaktadırlar.
Şimdi sorun, salt görüler ve kategorilerin deneyimle olan
bağlantılarının haklı gösterilmesi (yasal kılınması); buna karşılık idelerin
deneyime uygulanmasının hiç bir şekilde haklı gösterilemez olduğunun
ortaya konulmasıdır. Bu girişim, bir yönüyle “uzay ve zamanın,
anlığın tüm kavramlarının ve empirik gözlemden veya duyular
dünyasındaki görüden elde edilmiş kavramların, yalnızca deneyimi
mümkün kılmaktan başka herhangi bir kullanımları yoktur ve
olamaz” 19 savının haklı gösterilmesini; bir yönüyle de idelerin bu tür
bir kullanımının olamayacağının kanıtlanmasını içerir. Bu görev de,
salt a priori kullanıma sahip kavramların “transcendental deduksiyonu“ndan
başka bir şey değildir. Kant’a göre transcendental deduksiyon,
bütün deneyimden tamamen bağımsız kavramların nesnelerle a
priori ilişkili olabilme tarzının açıklanması ve böylelikle de kavrama
yasallık kazandırılmasıdır.
Bu doğrultuda önce, salt görüler olan uzay ve zaman ele alınacak
olursa; uzay ve zaman kavramlarının, a priori bilgi formları olmalarına
karşılık, nesnelerle zorunlu bir bağıntı içinde olmalarının
43