dosya 41

Bu sayı, bir yüzü ne kadar hafifse diğeri bir o kadar ağır olan bu kavram üzerine. Güncel uluslararası literatürde
üzerine çok şey yazılan bir kavram bu. Hatta öyle ki, sosyal ve beşerî bilimlerde ‘ev’in neredeyse
en çok tartışılan kavramlardan biri haline geldiği rahatlıkla söylenebilir. Yaklaşık son yirmi yıldır sosyolojiden
antropolojiye, felsefeye, coğrafyaya; maddi kültür çalışmalarından toplumsal cinsiyet çalışmalarına,
göç ve diaspora çalışmalarına uzanan geniş bir alanda akademisyenler ve araştırmacılar eve dair farklı
şeyler söylediler; kimi diğerlerinin izinden giden, onları tamamlayan, kimi ise önceden yazılanlara radikal
eleştiriler getiren farklı kuramsal çerçeveler sundular. Türkiye’de ise ancak yeni yeni ev üzerine
tartışılmaya, araştırmalar yapılmaya, tezler yazılmaya başlandığı görülüyor. Giderek artacak gibi görünen
bu ilgiye en büyük katkılardan birini geçtiğimiz yılın ‘ev’ ve ‘komşuluk’ kavramları etrafında şekillenen
‘İyi Bir Komşu’ temalı 15. İstanbul Bienali’nin yaptığını söylemek yanlış olmaz. Bienali izleyenler pek de
tanıdık olmadığımız bir ev imgesiyle, daha doğrusu evin düşündüğümüzden çok daha karmaşık bir olgu
olduğu gerçeğiyle yüz yüze geldiler. Salt konut iç mekânına, özel alana odaklanan çoğu çalışma dahi, evin
bir ‘iç’ten ibaret olmadığını, ev ve çağrıştırdığı her şeyin aslında çok daha geniş bir dünyayla ve karmaşık
toplumsal süreçlerle doğrudan ilişkili olduğunu, göçlerin, siyasi gelişmelerin, mahallede, kentte, ülkede ya
da küresel ölçekte yaşanan olayların özel alanın sınırlarından nasıl sızıp onu nasıl dönüştürdüğünü gösteriyordu.
Bu anlamda Bienal, evin kapısını aralayarak içerideki zengin dünyaya göz atmamızı, farklı yönleri
üzerine düşünürken içinde yaşadığımız zamana, topluma ve kendimize de bir ayna tutmamızı sağladı.
Bu sayıda da hedeflenen, Dosya’nın elverdiği ölçekte, evin farklı yönlerine bakmak. Sayıdaki yazıların
çoğu mimarlar tarafından yazılmış olsa da, bunların pek azı mimarlıkla doğrudan ilişkili. Yazılar için çağrı
yaptığımda, yazarlardan ‘ev’in kendilerine neleri çağrıştırdığını düşünmelerini istedim ve akademik yazım
geleneklerine bağlı kalma endişesi olmadan diledikleri konuda ve formatta yazabileceklerini ilettim. Kısa,
öznel denemelerin, fotoğraf albümlerinin ve hatta şiirlerin de bu sayıda yer alabileceğini öngördüm – ev
üzerine söz söylemenin zorluğunu da göz önüne alarak, bu ortamın elverdiği ölçüde sözümüzü farklı
biçimlerde de iletebileceğimizi düşündüm. Dolayısıyla elinizdeki sayıda akademik makalelerin yanı sıra
farklı formatlarda yazılar, derinlikli bir araştırma sürecine dayanmaktan ziyade, ilk bakışta doğrudan evle
ilgili olmasa da onu çağrıştıran şeyler üzerine yazılan ya da evin kapısını yazarların kendi deneyimlerine
bakmak üzere aralayan denemeler de bulacaksınız. Bu giriş yazısında ise ben, ev üzerine çalışan veya
çalışmayı amaçlayan araştırmacılara yardımcı olabileceğini umduğum bir çerçeve çizmeye çalışacağım.
Bu elle tutulması pek de kolay olmayan kavram üzerine çalışırken hangi kavramsal dayanaklardan destek
alabiliriz? Ev üzerine derinlikli bir anlayışa ulaşmak, evin ötesindeki ‘ev’e bakmak istiyorsak kendimize
nasıl bir düşünsel rota çizebiliriz? Göçmenlik bağlamında kadınların ev deneyimleri üzerine yürüttüğüm
doktora çalışmam ve yakın zamanda tamamladığım bir araştırma projesinde yol almamı kolaylaştıran bu
çerçevenin ana hatlarını paylaşmaya çalışacağım. 2
Bu çabanın bir tanımlama çabası olmadığını belirterek başlamam gerek. Tam tersine, ev üzerine çalışmak
bildiğimiz tanımlara dahi temkinli yaklaşmamızı gerektiriyor. Yakın zamanda ev üzerine yazılanlar da
evin ne olduğu sorusuna yanıt vermenin pek de kolay olmadığını ortaya koyuyor. Birçok araştırmacının
uzlaştığı belki de en temel nokta, ‘ev’in, insanların kendileriyle, birbirleriyle, içinde yaşadıkları coğrafyayla,
toplumla, yerler ve nesnelerle aralarındaki ilişkilere dair, bazen birbiriyle bağlantılı, bazen de tamamıyla
çelişebilen toplumsal ve kültürel düşünce ve algıların neredeyse bir repertuarı gibi işlev gören, oldukça
karmaşık ve çok boyutlu bir olgu olduğu. 3 Shirley Mallett’ın kapsamlı literatür analizi bu karmaşıklığı ve
çok boyutluluğu yansıtır nitelikte. 4 Onun da belirttiği gibi, bu literatüre göre, ‘ev’ bir barınma alanını veya
insanların yerlerle gündelik yaşam içerisinde kurdukları etkileşimi ifade edebiliyor; tekil ya da çoğul, sabit
ve değişmez ya da mobil ve değişken olabiliyor; konfor, samimiyet ve yakınlık, rahatlık ve güvenliği ifade
edebildiği gibi, baskı ve şiddetle de ilişkilendirilebiliyor. 5 Ev, aileyle bağlantılı olabiliyor, ya da olmayabiliyor;
salt bedenin kendisi ‘ev’ olarak tahayyül edilebiliyor; ‘ait olunan yer’ olabileceği gibi toplumsal
yabancılaşmanın ve marjinalleşmenin en derinden hissedildiği yer de olabiliyor; ideolojik bir kurgu
olarak anlaşılabileceği gibi, var olmanın temellerinden biri olarak da düşünülebiliyor. 6 Tüm bunların
ötesinde, tüm bu anlamlar ve tanımlar tek bir birey veya topluluk için aynı anda ve hep birlikte geçerli
olabiliyor. 7 Yani ‘ev’ dendiğinde sabit bir anlama, üzerinde uzlaşma sağlanabilecek kesin ve değişmez
bir tanıma varmak mümkün değil gibi. Bu nedenle ev üzerine yapılan çalışmalar yerleşik herhangi bir
tanımdan değil, evin tanımı veya anlamının detaylı ve kapsamlı bir araştırma ve keşif sürecinden bağımsız
olarak saptanabilecek bir değişken olmadığı gerçeğinden yola çıkmak zorunda. 8 Evin, hem bireyler veya
toplumsal gruplar için ifade ettiği anlamlar, hem de bu anlamları açığa çıkarmaya çalışan araştırmacıların
2
ev