dosya 41

man o yerin sınırlarını aşan ilişkilerle, hareket ve iletişimle kurulduğunu ortaya koyuyor. 18 Bu anlayıştan
hareket edildiğinde, bir gündelik yaşam alanı olarak ev üzerine yapılan çalışmalarda, evi toplumsal
mekândan ayrı bir alan, bir korunma ve mabet alanı, dışarıdaki dünyanın karmaşasından uzak bir masuniyet
bölgesi, ya da Walter Benjamin’in sözleriyle “evren tiyatrosu içinde bir kutu” 19 – ona uzaktan
bakabileceğimiz bir kaçış noktası – olarak gören, ev üzerine literatürü de büyük ölçüde etkisi altına almış
normatif kurguların sorgulanması gerektiği açık. En önemlisi, evin kamusal alandan tamamıyla ayrı ve farklı
bir alan olduğuna dair yaygın kanıya dikkatle yaklaşılmalı. Massey gibi birçok feminist coğrafyacının da
uzun zamandır tartıştığı gibi, ev hem özel hem de kamusal bir alan – dışarıdaki kamusal dünyadan ayrı
kalarak değil, onunla kurulan ilişkiler yoluyla biçimlenen bir alan. 20 Burada kastedilen sadece gündelik
hayatın sürdürülebilmesi için gerekli temel ilişkiler değil – toplumsal cinsiyet, sınıf ve etnisiteye dayalı
kimliklerin kurulmaları, sürdürülmeleri ve müzakere edilmelerinde de asal rol oynayan ilişkiler bunlar.
Evin sınırları dışındaki dünyadan kopuk bir kaçış alanı olduğu görüşü, günbegün kontrol altında tutulan bu
ilişkilerin dikkatten kaçması ya da tamamıyla göz ardı edilmesi anlamına geliyor.
Ev üzerine çalışırken başvurmamız gereken bir diğer önemli kavramsal dayanak ise ev ile pratik arasındaki
ilişki. Ginsberg’in de öne sürdüğü gibi ‘konut’ nerede yaşadığımızla ilgili bir kavramken, ‘ev’ nasıl
yaşadığımızla ilgili. 21 Ev, bireyler tarafından kurulan ve yaşatılan bir olgu; yani bu kurma eyleminden önce
veya ondan bağımsız bir şekilde var olan ve anlaşılması mümkün olan bir şey değil. Ve ev gibi, evi kuran
pratiklerin de hem maddesel hem de maddesel olmayan bileşenleri var: mekânda gerçekleştirilen fiziksel
değişiklikler, mekâna yerleştirilen, korunan ve hatırlattıkları için saklanan nesneler, gündelik rutinler,
yukarıda bahsettiğim sınırların korunması veya çözülmesine yönelik pratikler gibi. Burada, Michel de
Certeau’nun 22 bireylerin yaşadıkları çevreleri kendi yaşamlarına, ideallerine ve inançlarına uyarlarken
gerçekleştirdikleri gündelik yaşam pratiklerine dair tartışmalarıyla beraber, Daniel Miller’ın ev üzerine
yazılarında kavramsallaştırdığı, Türkçeye ‘kalınan, konaklanan yer’in yanı sıra ‘uzlaştırma’ olarak da çevrilebilecek
‘accommodation’ kavramı yol gösterici. Miller’a göre evi kurmak, bireyin barındığı yeri kendisine
uygun hale getirmeye çalışırken (appropriation), kendisinin de ona uyum sağlayabilmek için dönüştüğü,
farkında olmadan yer tarafından dönüştürüldüğü, karşılıklı bir uzlaşma / uzlaştırma süreci. 23 Evi anlamaya
çalışırken hem mekânın hem de kullanıcının aktif olarak rol oynadığı bu süreci çözümlemeye çalışmak
gerekiyor. Aslında ev dediğimiz şeyin tam da bu süreç olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Son olarak, evi biyografik, yani hayat hikâyeleri ve geçmiş deneyimler çerçevesinde anlam kazanan bir
olgu olarak görmek gerektiğini belirteceğim. Bu anlayış, özellikle bugün mekânsal hareketliliğin hakim
olduğu dünyada çok önemli. Hepimiz yola çıktığımız coğrafyalardan (bu ister aile evimiz olsun, ister
içinde doğup büyüdüğümüz toplumsal çevre ya da ülke) vardığımız yerlere öğrenmiş olduğumuz roller ve
değerleri de beraberimizde taşıyoruz. Gündelik yaşam mekânının ‘ev’ olarak kurulma ve anlamlandırılma
sürecini bu yükten bağımsız olarak anlayabilmek mümkün değil. Bu da bireylerin geçmişte yaşadıkları yerlerdeki
deneyimlerinin açığa çıkarılmasını ve bugünle ilişkilendirilmesini gerektiriyor. Doreen Massey’in
‘yer’in tarihselliği üzerine kullandığı deyimiyle söyleyecek olursak, bugün ve burada ‘ev’ addettiğimiz şey,
şimdiye kadar yaşadıklarımızın, hikâyelerimizin bir araya geldiği yer. 24 Aynı şekilde, bugün barındığımız
mekânlar, bizlerden önce barınanların hikâyeleriyle yaşıyorlar. Kendi evlerimizi, başkalarının bıraktıkları
izlerle ne yaptığımızı, nasıl başettiğimizi de düşünerek çözümlememiz gerekiyor.
Kuşkusuz yukarıda aktarılan kavramsal çerçeve ev üzerine çalışmalarda benimsenebilecek metodolojik
yaklaşımlar açısından da belirleyici. Evi bu kavramsal zenginlik içerisinden düşünmek ve çözümlemeye
çalışmak, küçük ölçekli fakat derinlikli, etnografik nitelikte araştırmalara işaret ediyor. İnsanları gözlemlemeye,
yaşamlarına katılmaya ve dünyalarını anlamaya çalışırken, onların bazı deneyimlerini de
paylaşmaya ve bunları mümkün olduğunca kendi yorumlarına en yakın biçimde aktarmaya dayanan etnografik
yaklaşım, farklı sosyokültürel bağlamlarda ev kurma pratikleri ve evin anlamı üzerine çalışan Peter
Kellett, Daniel Miller, Katie Walsh gibi araştırmacılar tarafından da vurgulanıyor. 25 Bu araştırmacıların da
belirttiği gibi, katılımcı gözlem ve derinlikli söyleşiler gibi etnografik yöntem ve teknikler, evin bireylere
özgü ve ilk anda göze çarpmayan anlamlarını, gündelik yaşamın sıradan detaylarını ve özel alanı bir ev
coğrafyası olarak kurmanın duygusal yanlarını çözümlemekte sosyal bilimlerdeki diğer yöntemlerden çok
daha güçlü. Araştırmacının evin sınırlarını aşıp oradaki yaşamı geçici bir süre için dahi olsa deneyimlemesi,
Miller’ın da belirttiği gibi, özel alan ve kamusal alan arasındaki ilişkilerin düzenlenme ve korunma biçimlerinin
ve özel alanın güvenlikli ve sakin bir kabuk değil de bir müzakere alanı olarak kurulmasında rol
4
ev