dosya 41

ir diğer kadın, ev sahibi kadın tarafından sözlü
şiddete maruz bırakılmaktadır.
Çizimlerde kadınlar oldukça alaycı ve cinsiyetçi
bir biçimde tasvir edilirler. Güçlüdürler,ancak tek
başlarına değildirler; sürekli bir erkek bakışının altındadırlar.
Erkeklerin gözetlemekten ve süzmekten
gözlerini ayıramadıkları bu kadınların bedenlerini
gösterme biçimleri ile cinsellikleri bir önceki
salnameörneklerindeki kadın görsellerine kıyasla
oldukça belirgindir. Bununla birlikte, çizimlerde
kadın bedeninin görselliğiyle ilgili normatif kurguların
da oluşturulduğu hissedilir. Örneğin, iki ayrı
sayfada basılmış olan biri zayıf ve neşeli, bir diğeri
ise şişman ve huysuz iki kadını tasvir eden çizimler,
kadınların bedenleri üzerine alaycı bir bakış
atmaya neden olur. Çizimlerin sağ kenarlarından
uzanıp kompozisyona dahil olan erkek eli de bu
kurguyu güçlendirir. [7]
Resim 6: “Hanımefendi: Seni tutuyorum ama bak evvelce söyleyeyim.
Pudramı eline sürersen kovulduğun gündür” 15
Bu salname özelinde kadın, kamusal alan ile özel
alan arasında sıkışmış, belli başlı bir misyonu
olmayan, kadınlığa atfedilen güzellik ve bakımlı
olmak gibi niteliklerle var olan bir ev sahibesi
figürüdür. Bu kadın, kamusal alanda önemli bir
görünürlüğü olmasa da, ev özelinde iktidar sahibi
bir öğedir. Ev ise, emeğiyle doğrudan evi kuran
ile oluşturulan bir müzakere alanı değil, kadının
kadın üzerine kurduğu iktidarın mekânıdır. ‘Asıl’
kadın figürü, evi bu hükmediş üzerinden, dolaylı
olarak inşa eden bir figür olarak belirir. Bu eksende
ev, toplumsal iktidarınkazanıldığı bir üstünlük
alanı olarak temsil edilir.
Zümrüd-i anka salnamesi
Bu yazıda ele alınacak son örnek ise Zümrüd-i
Anka Salnamesidir. Cihan Biraderler Matbaası tarafından
1924’te basılmış bu 112 sayfalık, 18,5
cm x 11 cm boyutlarındakisalname de Osmanlıca
Türkçesi ile yazılmıştır. Küçük bir takvim ile başlayan
ve edebi yazılar ile devam eden bu salnamede
bazen bir sayfayı kaplayacak büyüklükteki
karikatürvarî çizimler dikkat çekmektedir.
Bu çizimlerde resmedilen dünya da, tıpkı Süs
salnamesinde olduğu gibi masalsı bir dünyadır.
Maddi zorluklardan uzak yaşadıkları her hallerinden
belli olan insanlar, hem açık, hem de kapalı
alanlarda resmedilmişlerdir. Özellikle evlerinin
ihtişamından veya yemek yedikleri restoranlardan
zenginliklerinin boyutları açıkça anlaşılmaktadır.
Resim 7:“Kış: Pek soğuktur, böylesi ısıtır. Sonbahar: Soğukcadır,
böylesi tercih edilendir.” 16
François Georgeon, benzer biçimli alaycı bakış
içeren kadın temsillerini Avrupa’da kadının züppelerin
yanında bir yardımcı donatı olarak görülmesiyle
ilişkilendirir ve Osmanlı’da da bu Batılı
kadının resmedildiğini iddia eder. Kadını yermek
üzere her zaman yanında maskülenliği ile öne çıkan
bir erkeğin de bulunması, ona göre Batı’daki
bu akımın uzantısıdır. 17
Resim 8, evde ve kamusal alanda iki kadın betimlemektedir.
Her iki figür de erkekler tarafından
merakla izlenmektedir. İlkinde bu izlenme hali,
kadının kamusal alana çıkmayauygunluğunu kontrol
eden bir bakıştır. Kadın bu bakış altında ezilmez,
aksine güzelliğine son dokunuşları eklemek
için makyaj yapmaya devam etmektedir. İkinci
resimdeki kadın ise uzaktan onu merakla izleyen
iki erkeğin bakışları altında rahatsız bir konumdadır.
İlkine göre daha şeffaf bir kıyafete sahip bu
kadın, hızla çerçevenin dışına çıkmak ister gibidir.
Gözlenme hâli bir yandan kadının pozisyonunu
güçlendirenbir yandan da onu eleştiren iki tutumu
bir arada ortaya koymaktadır.
ev
47