Raddþjálfun einstaklinga með parkinsonsveiki: Mat á ... - Skemman

1 Inngangur að verkefninu
Mörgum hrörnunarsjúkdómum fylgja breytingar á tali og rödd sem hafa mikil áhrif á dagleg samskipti.
Einn þessara sjúkdóma er parkinsonsveiki. Hér verður fyrst fjallað um almenn einkenni parkinsonsveiki
og síðan áhrif sjúkdómsins á rödd og tal. Í kjölfarið verður fjallað um meðferðir við parkinsonsveiki og
þá aðallega LSVT ® raddþjálfun. Að lokum verður fjallað um aðferðir við að meta radd- og taltruflanir,
einliðasnið í rannsóknum og gagnreyndar meðferðir í heilbrigðisvísindum.
1.1 Parkinsonsveiki
Parkinsonsveiki er hrörnunarsjúkdómur í heila sem var fyrst lýst af lækninum James Parkinson árið
1817 (Parkinson, 1817/2002). Algengi sjúkdómsins í Evrópu er um 108-257/100.000 og nýgengi er um
11-19/100.000 (von Campenhausen o.fl., 2005). Sjúkdómurinn er aðeins algengari meðal karla en
kvenna. Hann getur komið fram hjá fullorðnu fólki á öllum aldri en algengi hans eykst með aldri. Það er
sjaldgæft að sjúkdómurinn greinist fyrir 40 ára aldur (Van Den Eeden o.fl., 2003). Á eftir Alzheimer
sjúkdómi er parkinsonsveiki næstalgengasti taugahrörnunarsjúkdómurinn (de Lau og Breteler, 2006).
Orsakir parkinsonsveiki eru að mestu leyti óþekktar. Gen hafa fundist sem talið er að skýri
sjúkdóminn í um 10% tilvika en í flestum tilvikum er talið að um sé að ræða flókið samspil erfðaþátta
og umhverfis (de Lau og Breteler, 2006).
1.1.1 Lífeðlismeinafræði
Parkinsonsveiki einkennist af truflun í hreyfingum en einnig truflun á andlegri og vitrænni getu.
Fækkun á taugafrumum sem framleiða taugaboðefnið dópamín í substantia nigra pars compacta er oft
nefnd sem aðalorsök hreyfieinkenna parkinsonsveiki en auk þess verða Lewy útfellingar í
taugafrumum. Betur hefur komið í ljós síðustu ár að parkinsonsveiki er í raun fjölkerfasjúkdómur sem
skemmir ákveðin svæði í hreyfi-, limbíska- og ósjálfráða kerfinu (Braak og Braak, 2000; Jankovic og
Kapadia, 2001; Langston, 2006).
Braak o.fl. (2002; 2003) krufðu og rannsökuðu heila 110 einstaklinga með greinda parkinsonsveiki,
41 hafði verið greindur út frá klínískum einkennum og 69 meinafræðilega en þeir voru með Lewy
útfellingar í ákveðnum gerðum taugafruma. Á grundvelli þeirra rannsókna settu Braak og félagar fram
þá kenningu að sjúkdómurinn ætti sér sex stig og hafa þau verið kölluð Braak stig. Á stigi eitt verða
skemmdir á svæðum og taugabrautum sem þjóna lyktarskyni og dorsal motor kjarna vagus
heilataugarinnar sem stjórnar ósjálfráðum hreyfingum ýmissa innri líffæra eins og hjarta, vélinda og
garna. Á öðru stigi koma skemmdir fram í neðri hlutum raphe nuclei, ákveðnum kjörnum í reticular
formation og locus coeruleus. Raphe nuclei og locus coeruleus tengjast meðal annars svefni, kvíða og
þunglyndi og kjarnar reticular formation tengjast meðal annars athyglisvakningu barkar (e. cortical
arousal). Á fyrstu tveimur stigunum er ekki hægt að greina parkinsonsveiki með fullri vissu. Á þriðja
stigi fara að koma fram skemmdir á miðheila, meðal annars substantia nigra og þá fara
hreyfieinkennin að koma fram. Í dag er sjúkdómsgreining byggð á klínískum einkennum og
sjúkdómurinn því yfirleitt greindur á þessu stigi. Á fjórða stigi heldur ferlið áfram og skemmdir verða á
basal forebrain og mesocortex, temporal mesocortex og allocortex. Á þessu stigi er skaðinn orðinn
13