Raddþjálfun einstaklinga með parkinsonsveiki: Mat á ... - Skemman

Rannsóknir hafa sýnt að matsmenn virðast geta metið heildaralvarleika nokkuð áreiðanlega en
áreiðanleiki við mat á undirþáttum hefur verið slakari (Karnell o.fl., 2007). Eitt af því sem virðist valda
vanda með áreiðanleika er að matsmenn miða raddgæði við nokkurs konar innri viðmið sem eru
síbreytileg, bæði milli matsmanna og innan matsmanna, eftir reynslu og tíma. Matsmaður sem hefur
reynslu af að vinna með raddþreytu hefur ekki sömu innri viðmið og matsmaður sem hefur reynslu af
að vinna með fólki sem hefur misst barkakýli vegna krabbameins (Kreiman o.fl., 1993). Sýndarréttmæti
þessarar aðferðar virðist vera gott, þessi matstæki virðast vera að mæla það sem þau segjast vera að
mæla en það er skynjun hlustandans á raddgæðum. Það er hægt að auka áreiðanleika þessara
aðferða með því að stýra breytum sem vitað er að hafa áhrif á matið, til dæmis reynslu matsaðila,
þjálfun matsaðila og tegund kvarða (sjá Oates, 2009).
1.5.3 Sjálfsmat
Sjálfsmat er notað til að fá upplýsingar um hvaða áhrif raddvandi hefur á líðan, félagsleg samskipti eða
daglegt líf einstaklingsins sem við hann stríðir. Hefðbundnar aðferðir eins og hljóðeðlisfræðilegar
mælingar og aðferðir sem byggja á heyrnrænni skynjun geta ekki gefið þær upplýsingar (Ma og Yiu,
2001). Sem dæmi um sjálfsmatslista má nefna Voice Handicap Index (VHI) (Jacobson o.fl., 1997) en
sá listi er mikið notaður í meðferð og rannsóknum, meðal annars í rannsóknum á LSVT ® (El Sharkawi
o.fl., 2002; Spielman o.fl., 2011; Spielman o.fl., 2007). Á honum eru þrír kvarðar, einn sem metur
starfræn einkenni (e. functional subscale), annar sem metur líkamleg einkenni (e. physical subscale)
og sá þriðji metur tilfinningaleg einkenni (e. emotional subscale). Þessi listi metur áhrif raddvanda á
lífsgæði einstaklinga með ýmis konar raddvandamál og getur gefið mikilvægar upplýsingar um
upplifun skjólstæðinga af breytingum sem verða í kjölfar meðferðar.
Allar þessar aðferðir hafa kosti og galla og því er best að nota fleiri en eina aðferð eins og kostur er
á. Þannig verður matið heildstæðara og segir meira til um raddvandann (Kent, Duffy, Slama, Kent og
Clift, 2001).
1.6 Einliðasnið
Einliðasnið er rannsóknaraðferð sem hefur verið mikið notuð til að rannsaka áhrif þjálfunar innan
heilbrigðisvísinda, sálfræði og sérkennslu (sjá Beeson og Robey, 2006; Guðrún Árnadóttir og Þorlákur
Karlsson, 2003; Horner o.fl., 2005). Til eru nokkur afbrigði af einliðasniði. Einfaldasta útgáfan er A-B
snið þar sem A stendur fyrir grunnlínuskeið en það er tímabilið áður en þjálfun hefst og B stendur fyrir
íhlutunarskeið sem er tímabilið meðan þjálfun fer fram. Einnig er hægt að bæta við öðru
grunnlínuskeiði (A2) og þá er sniðið kallað A-B-A, öðru íhlutunarskeiði (B2), A-B-A-B og svo framvegis.
Þegar seinna grunnlínuskeiði er bætt við er gengið út frá því að færnin sem þjálfuð var á
íhlutunarskeiði hafi ekki viðhaldist. Ef færnin er þess eðlis að hún lærist og viðhelst hentar þetta snið
ekki nógu vel og þá er hægt að beita öðrum aðferðum eins og víxlhrifasniði (e. alternating treatment
design) þar sem mismunandi þjálfun er prófuð á hverju tímaskeiði eða sniði margþætts grunnskeiðs
(e. multiple baseline design) þar sem grunnskeið fyrir þjálfun er mislangt hjá þátttakendum (Guðrún
Árnadóttir og Þorlákur Karlsson, 2003). Einliðasniðsrannsóknir gefa rannsakandanum tækifæri á að
29