Raddþjálfun einstaklinga með parkinsonsveiki: Mat á ... - Skemman

More documents

Recommendations

Info

1 Inngangur að verkefninu Mörgum hrörnunarsjúkdómum fylgja breytingar á tali og rödd sem hafa mikil áhrif á dagleg samskipti. Einn þessara sjúkdóma er parkinsonsveiki. Hér verður fyrst fjallað um almenn einkenni parkinsonsveiki og síðan áhrif sjúkdómsins á rödd og tal. Í kjölfarið verður fjallað um meðferðir við parkinsonsveiki og þá aðallega LSVT ® raddþjálfun. Að lokum verður fjallað um aðferðir við að meta radd- og taltruflanir, einliðasnið í rannsóknum og gagnreyndar meðferðir í heilbrigðisvísindum. 1.1 Parkinsonsveiki Parkinsonsveiki er hrörnunarsjúkdómur í heila sem var fyrst lýst af lækninum James Parkinson árið 1817 (Parkinson, 1817/2002). Algengi sjúkdómsins í Evrópu er um 108-257/100.000 og nýgengi er um 11-19/100.000 (von Campenhausen o.fl., 2005). Sjúkdómurinn er aðeins algengari meðal karla en kvenna. Hann getur komið fram hjá fullorðnu fólki á öllum aldri en algengi hans eykst með aldri. Það er sjaldgæft að sjúkdómurinn greinist fyrir 40 ára aldur (Van Den Eeden o.fl., 2003). Á eftir Alzheimer sjúkdómi er parkinsonsveiki næstalgengasti taugahrörnunarsjúkdómurinn (de Lau og Breteler, 2006). Orsakir parkinsonsveiki eru að mestu leyti óþekktar. Gen hafa fundist sem talið er að skýri sjúkdóminn í um 10% tilvika en í flestum tilvikum er talið að um sé að ræða flókið samspil erfðaþátta og umhverfis (de Lau og Breteler, 2006). 1.1.1 Lífeðlismeinafræði Parkinsonsveiki einkennist af truflun í hreyfingum en einnig truflun á andlegri og vitrænni getu. Fækkun á taugafrumum sem framleiða taugaboðefnið dópamín í substantia nigra pars compacta er oft nefnd sem aðalorsök hreyfieinkenna parkinsonsveiki en auk þess verða Lewy útfellingar í taugafrumum. Betur hefur komið í ljós síðustu ár að parkinsonsveiki er í raun fjölkerfasjúkdómur sem skemmir ákveðin svæði í hreyfi-, limbíska- og ósjálfráða kerfinu (Braak og Braak, 2000; Jankovic og Kapadia, 2001; Langston, 2006). Braak o.fl. (2002; 2003) krufðu og rannsökuðu heila 110 einstaklinga með greinda parkinsonsveiki, 41 hafði verið greindur út frá klínískum einkennum og 69 meinafræðilega en þeir voru með Lewy útfellingar í ákveðnum gerðum taugafruma. Á grundvelli þeirra rannsókna settu Braak og félagar fram þá kenningu að sjúkdómurinn ætti sér sex stig og hafa þau verið kölluð Braak stig. Á stigi eitt verða skemmdir á svæðum og taugabrautum sem þjóna lyktarskyni og dorsal motor kjarna vagus heilataugarinnar sem stjórnar ósjálfráðum hreyfingum ýmissa innri líffæra eins og hjarta, vélinda og garna. Á öðru stigi koma skemmdir fram í neðri hlutum raphe nuclei, ákveðnum kjörnum í reticular formation og locus coeruleus. Raphe nuclei og locus coeruleus tengjast meðal annars svefni, kvíða og þunglyndi og kjarnar reticular formation tengjast meðal annars athyglisvakningu barkar (e. cortical arousal). Á fyrstu tveimur stigunum er ekki hægt að greina parkinsonsveiki með fullri vissu. Á þriðja stigi fara að koma fram skemmdir á miðheila, meðal annars substantia nigra og þá fara hreyfieinkennin að koma fram. Í dag er sjúkdómsgreining byggð á klínískum einkennum og sjúkdómurinn því yfirleitt greindur á þessu stigi. Á fjórða stigi heldur ferlið áfram og skemmdir verða á basal forebrain og mesocortex, temporal mesocortex og allocortex. Á þessu stigi er skaðinn orðinn 13
útbreiddur og klínísk einkenni orðin fjölbreytt. Á fimmta stigi breiðist hrörnunin út í heilabörk, tengslasvæði neocortex og prefrontal neocortex og verður þá vitræn skerðing meira sýnileg. Á sjötta stigi heldur útbreiðslan áfram í heilaberki, í skyn- og hreyfisvæði og breiðist að lokum yfir mest allan heilabörkinn. Talið er að Braak stig lýsi rétt um 80% tilfella (Hawkes, Del Tredici og Braak, 2010). Á mynd 1 má sjá hvernig talið er að hrörnunin dreifist um heilann samkvæmt kenningu Braak og félaga. Mynd 1. Kenning um útbreiðslu hrörnunar í miðtaugakerfi í parkinsonsveiki Mynd a) sýnir dreifingu hrörnunar, b) sýnir á hvaða svæðum skemmdir koma fram á stigi eitt og tvö, c) sýnir á hvaða svæðum skemmdir koma fram á stigi þrjú og fjögur og d) sýnir á hvaða svæðum skemmdir koma fram á stigi fimm og sex. Mynd frá Braak o.fl. (2002). 1.1.2 Einkenni Greiningarskilmerki parkinsonsveiki eru hægar hreyfingar og að minnsta kosti eitt af eftirfarandi einkennum, stífleiki, hvíldarskjálfti eða jafnvægistruflun samkvæmt alþjóðlegri skilgreiningu (Hughes, Daniel, Kilford og Lees, 1992). Svörun einstaklings við dópamínlyfjum styrkir greininguna (Gelb, Oliver og Gilman, 1999). Þegar parkinsonsveiki er greind er eitt af skilyrðunum að áunnin parkinsonsveiki (e. secondary parkinsonsism) sé útilokuð en þá koma parkinsonseinkenni fram vegna lyfjanotkunar, æðasjúkdóma eða höfuðhögga (de Lau og Breteler, 2006). Einnig er gerður greinarmunur á parkinson plús sjúkdómum og parkinsonsveiki. Parkinson plús sjúkdómar hafa mörg einkenni sem sjást í parkinsonsveiki en að auki önnur einkenni sem eru einkennandi fyrir hvern sjúkdóm fyrir sig. Sem 14
Page 1 and 2: Raddþjálfun einstaklinga með par
Page 4 and 5: Evaluating the effects of speech th
Page 6: Ágrip Inngangur: Um 70-89% einstak
Page 10 and 11: Þakkir Ég vil nota tækifærið t
Page 12 and 13: 3.2 Meðferð .....................
Page 14 and 15: Myndaskrá Mynd 1. Kenning um útbr
Page 18 and 19: dæmi um þessa sjúkdóma má nefn
Page 20 and 21: tengingum í heilaberki, 2) djúphn
Page 22 and 23: 1.2.2 Taltruflanir Taltruflanir (e.
Page 24 and 25: annsókn Rusz, Cmejla, Ruzickova og
Page 26 and 27: Þannig var tímasetning þjálfuna
Page 28 and 29: addbandalokun verði marktækt betr
Page 30 and 31: annsaka verði það betur og í st
Page 32 and 33: Rannsóknir hafa sýnt að matsmenn
Page 34 and 35: sérfræðimannafla, búsetu og atv
Page 36 and 37: 3 Efni og aðferðir 3.1 Þátttake
Page 38 and 39: Hún var í sjúkraþjálfun þrisv
Page 40 and 41: Mynd 7. Skjámynd úr forritinu LSV
Page 42 and 43: fylgiskjal 5) og gerð var upptaka
Page 44 and 45: saman við grunnlínuna og ef tvær
Page 46 and 47: 4 Niðurstöður Sett voru skilyrð
Page 48 and 49: Mynd 11. Raddstyrkur NA í upplestr
Page 50 and 51: eftirmælingar í röð og tvær vi
Page 52 and 53: Mynd 19. Raddstyrkur AI í sjálfsp
Page 54 and 55: Tafla 8. Mat á raddgæðum AI Meti
Page 56 and 57: Tafla 9. Hversu oft í viku þáttt
Page 58 and 59: Tafla 14. Samantekt á niðurstöð
Page 60 and 61: á raddstyrk. Raddstyrkur hennar va
Page 62 and 63: að meðaltali 1,20 fyrir sjálfspr
Page 64 and 65: til staðar til að hvetja þau áf
Page 66 and 67:
5.5.2 Ytra réttmæti Ytra réttmæ
Page 68 and 69:
6 Ályktanir Niðurstöður rannsó
Page 70 and 71:
Carne, W., Cifu, D. X., Marcinko, P
Page 72 and 73:
Ho, A. K., Iansek, R. og Bradshaw,
Page 74 and 75:
Narayana, S., Fox, P. T., Zhang, W.
Page 76 and 77:
Spielman, J., Borod, J. C. og Ramig
Page 78 and 79:
Kæri viðtakandi. Fylgiskjal 2 Rad
Page 80 and 81:
Fylgiskjal 3 Voice Handicap Index K
Page 82 and 83:
Fylgiskjal 4 Spurningalisti fyrir e
Page 84 and 85:
4. Hversu oft í viku hefur þú le
Page 86 and 87:
Fylgiskjal 6 Fyrirmæli fyrir mæli
Page 88 and 89:
Fylgiskjal 8 Fyrirmæli fyrir The P
show all

Raddþjálfun einstaklinga með parkinsonsveiki: Mat á ... - Skemman

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?