Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski

2. Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych jako źródło
danych do „Atlasu”
2.1. Schemat programu
Podstawowym źródłem danych wykorzystanych w niniejszym
„Atlasie” jest program Monitoringu Pospolitych
Ptaków Lęgowych (MPPL), wchodzący obecnie w skład
Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) koordynowanego
przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska
(GIOŚ). Program uruchomiono w 2000 r. dzięki współpracy
Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, Zakładu
Ornitologii PAN oraz brytyjskiego partnera BirdLife International
– The Royal Society for the Protection of Birds (RSPB).
Przez pierwsze 7 lat realizowano go dzięki wsparciu finansowemu
RSPB, Organizacji Narodów Zjednoczonych (GEF/
Small Grants Programme) oraz Unii Europejskiej (Fundusz
Współpracy). Od 2007 r. program finansowany jest przez
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w ramach zadań PMŚ.
Celem Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych jest
uzyskanie corocznych wskaźników liczebności ptaków lęgowych
powszechnie występujących w Polsce. Szacowania
wskaźników liczebności populacji lęgowych dokonuje się
na podstawie liczeń ptaków przeprowadzanych na losowo
Ryc. 2.1. Zmiany liczby powierzchni próbnych (słupki) i obserwatorów
biorących udział w programie MPPL (linia) w latach
2000–2010
Fig. 2.1. Changes in numbers of plots surveyed (bars) and observers
taking part in the MPPL project (line) in the years
2000–2010
wybranych powierzchniach próbnych, reprezentatywnych
dla powierzchni kraju.
Schemat metodyczny zastosowany w programie
MPPL stanowi replikę metodyki wykorzystanej z powodzeniem
w programach monitoringu pospolitych ptaków
lęgowych w Wielkiej Brytanii (Breeding Bird Survey) i Irlandii
(Countryside Bird Survey). Podobne programy monitoringu
rozpowszechnionych ptaków lęgowych, opierające
się na takich samych założeniach metodycznych (choć
różniące się szczegółowymi rozwiązaniami technicznymi),
są obecnie realizowane w ogromnej większości
krajów Europy (patrz www.ebcc.info). Dane monitoringowe
pochodzące z różnych krajów (w tym dane MPPL)
są gromadzone i analizowane łącznie, z wykorzystaniem
międzynarodowej platformy współpracy (Pan-European
Common Bird Monitoring Scheme, PECBMS), zorganizowanej
przez European Bird Census Council (EBCC) oraz
BirdLife International. Przetworzone dane prezentujące
wskaźniki liczebności europejskich ptaków pospolitych,
zagregowane dla różnych jednostek administracyjnych
(np. EU27, wybrane regiony geograficzne Europy), są
przekazywane do Eurostatu i publikowane w rozmaitych
formach (np. www.ebcc.info, www.eea.europa.eu,
epp.eurostat.ec.europa.eu).
W MPPL prace terenowe prowadzone są na powierzchniach
próbnych wytypowanych metodą losowania warstwowego
ze zbioru kwadratów 1 × 1 km pokrywających
obszar całego kraju. Losowania powierzchni wykonano
niezależnie dla 15 wyodrębnionych wcześniej regionów
awifaunistycznych kraju, zgodnie ze standardami metodyki
reprezentacyjnej (zwanej również metodyką sondażową;
Szreder 2004). W pierwszym roku trwania projektu
(2000) przeprowadzono liczenia na 132 powierzchniach
próbnych, w latach 2001–2007 liczba ta wzrosła do 484
powierzchni, a w ostatnich 3 latach badań wykorzystanych
w tym opracowaniu – przekroczyła 500. W 2010 r. skontrolowano
593 powierzchnie próbne (ryc. 2.1). W sumie
w latach 2000–2010 prace terenowe prowadzono przynajmniej
raz na 776 powierzchniach.
2.2. Metody prac terenowych
Protokół prac terenowych MPPL oparty jest na metodyce
transektowej (distance sampling; Buckland et al. 1994).
Liczenia ptaków wykonywane są w trakcie przemarszu
dwoma równoległymi transektami wpisanymi w granice
powierzchni próbnej o wielkości 1 × 1 km. Transekty
o długości 1 km każdy przebiegają w odległości ok. 500 m
od siebie i są wyznaczone przed rozpoczęciem obserwacji.
W trakcie liczenia rejestrowane są wszystkie widziane
lub słyszane przez obserwatora dorosłe ptaki. Stwierdzenia
ptaków są notowane w podziale na 3 kategorie odle-
11