Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski

––
stabilna (dolna granica 95% PU dla λ jest większa od
0,95, a górna granica mniejsza od 1,05),
––
umiarkowany spadek (górna granica 95% PU dla λ zawiera
się w przedziale 0,95–1,00),
––
silny spadek (górna granica 95% PU dla λ jest mniejsza
niż 0,95),
––
trend nieustalony (dolna granica 95% PU dla λ jest
mniejsza od 0,95 lub górna granica jest większa od 1,05,
a jednocześnie przedział ten obejmuje wartość 1,00).
2.4.3. Kategorie zagrożenia IUCN
Jednym z kluczowych zagadnień związanych z ochroną
różnorodności biologicznej jest ocena ryzyka wymarcia
danego gatunku (populacji). Podstawowym narzędziem
prognozowania takiego ryzyka są adekwatne modele
demograficzne umożliwiające ekstrapolację liczebności
populacji w kolejnych latach w oparciu o stwierdzone wartości
parametrów demograficznych (Burgman et al. 1993;
Akcakaya et al. 1999; Morris i Doak 2002). Jednak przy
braku tych danych ryzyko wymarcia jest oceniane w oparciu
o łatwiejsze do uzyskania informacje. Istnieją bowiem
pewne cechy populacji, które – jak wykazały empiryczne
badania – są dobrymi predyktorami ryzyka jej wymarcia
(O'Grady et al. 2004a, b). Te właśnie cechy są wykorzystywane
do oceny stopnia zagrożenia gatunków wymarciem
w oparciu o kryteria opracowane przez Międzynarodową
Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN). Jest to
obecnie powszechnie uznawany i szeroko stosowany
system kategoryzacji ryzyka wymarcia gatunków i populacji
( Rodrigues et al. 2006; Vié et al. 2009). W niniejszym
„Atlasie” wykorzystaliśmy uzyskane w trakcie liczeń MPPL
informacje o trendach zmian liczebności i zasięgu (rozpowszechnienia)
pospolitych gatunków ptaków, by ocenić
ryzyko ich ewentualnego wymarcia w granicach Polski
z użyciem kryteriów IUCN.
Zestaw kryteriów IUCN umożliwia, w oparciu o stosunkowo
proste dane, zaklasyfikowanie gatunku do jednej
z kilku kategorii zagrożenia (IUCN 2006). System IUCN
obejmuje 5 zasadniczych kategorii zagrożenia:
–– krytycznie zagrożone (CR),
–– zagrożone (EN),
–– narażone (VU),
–– bliskie zagrożenia (NT),
–– mniejszej troski (LC).
Pierwsze 3 kategorie (CR, EN, VU) są klasyfikowane łącznie
jako gatunki rzeczywiście zagrożone (threatened), podczas
gdy ostatnia kategoria (LC) obejmuje wszystkie gatunki,
których ryzyko wymarcia jest oceniane jako niskie.
Poza wymienionymi wyżej system IUCN stosuje jeszcze
kategorie, które mają mniejsze znaczenie w praktyce (brak
danych, nie oceniany, wymarły, wymarły w stanie dzikim).
Gatunek zalicza się do kategorii zagrożonych (CR, EN,
VU), jeżeli spełnia chociaż jedno z pięciu kryteriów:
A. poważna redukcja liczebności populacji,
B. ograniczony zasięg geograficzny połączony z silną fragmentacją,
zanikaniem lub niestabilnością siedliska,
C. nieduża wielkość populacji połączona ze spadkiem liczebności
bądź silną izolacją między subpopulacjami,
D. populacja bardzo mała i silnie izolowana,
E. wysokie prawdopodobieństwo wymarcia na podstawie
analizy żywotności populacji (PVA).
Gatunki uwzględnione w „Atlasie” są (z definicji) gatunkami
pospolitymi. Żaden z nich nie spełnia więc kryteriów
B–D. Do oceny na podstawie kryterium E wymagane jest
przeprowadzenie dość skomplikowanych symulacji z wykorzystaniem
danych demograficznych, które dla większości
gatunków nie są dostępne. Stąd do oszacowania
stopnia zagrożenia użyto wyłącznie kryterium A. Spośród
kilku podkategorii tego kryterium możliwa była ocena na
podstawie kryterium A2, wykorzystującego informację
o poważnym zmniejszeniu liczebności populacji w ciągu
ostatnich 10 lat lub 3 pokoleń. Wartości progowe tego
spadku liczebności populacji oraz odpowiadające im kategorie
zagrożenia są następujące:
–– ≥80%: gatunek zaliczany do kategorii CR,
–– ≥50%: EN,
–– ≥30%: VU.
Jednocześnie IUCN precyzuje, że kryterium A2 może
być stosowane, jeżeli przyczyny spadku liczebności nie
ustały, nie są zrozumiałe lub są nieodwracalne. Natomiast
samo zmniejszenie liczebności powinno być określone
z wykorzystaniem jednej z następujących miar:
a) bezpośredniej obserwacji (czyli oceny całkowitej liczebności
w ramach cenzusu),
b) wskaźnika liczebności odpowiedniego dla danego taksonu,
c) zmniejszenia powierzchni areału, zasięgu występowania
lub jakości siedliska,
d) poziomu rzeczywistej lub potencjalnej eksploatacji,
e) skutków hybrydyzacji, wprowadzania gatunków obcych,
patogenów, zanieczyszczeń, konkurentów lub
pasożytów.
W niniejszym opracowaniu zastosowano miarę (b), czyli
wskaźnik liczebności populacji.
Kategoria NT jest przydzielana gatunkom, które nie
kwalifikują się do kategorii zagrożonych, lecz są bliskie
takiej kwalifikacji lub mogą ją uzyskać w niedalekiej przyszłości.
Arbitralnie przyjęliśmy więc, że gatunki o spadkach
≥20% w ciągu 10 lat zostaną zaklasyfikowane jako NT.
Corocznie BirdLife International publikuje listę gatunków
ptaków (taxonomic checklist), która oprócz informacji
taksonomicznych zawiera również najbardziej aktualną
ocenę zagrożenia wg kryteriów IUCN (BirdLife International
2011). Kategorie zagrożenia publikowane w tym dokumencie
odnoszą się jednak – zgodnie z pierwotnymi
założeniami IUCN – do skali globalnej, tj. całego światowego
zasięgu występowania danego gatunku. W ostatnich
latach coraz bardziej potrzebne okazało się jednak opracowywanie
analogicznych ocen ryzyka wymarcia odnoszących
się do mniejszej skali geograficznej (np. krajowej),
do której nie można automatycznie stosować ocen globalnych.
Odpowiednio do tych potrzeb IUCN opracowała
wytyczne umożliwiające spójną i standardową klasyfikację
ryzyka wymarcia gatunków w skali regionalnej (IUCN 2003;
Gärdenfors et al. 2008).
Algorytm klasyfikacji regionalnej jest dwuetapowy:
1. Na podstawie tych samych kryteriów, które stosowane
są do klasyfikacji globalnej, ustala się kategorię zagro-
15