Ryc. 5.1. Aglomeracja hierarchiczna gatunków o istotnych trendach spadkowych. Kolorem zielonym oznaczono gatunki krajobrazu rolniczego, kolorem pomarańczowym gatunki łąk, pastwisk i zbiorowisk krzewiastych, a kolorem fioletowym gatunki leśne Fig. 5.1. Agglomerative clustering of species showing declining population trends. Green – farmland species, orange – meadow, pasture and shrubland species, purple – forest species Ryc. 5.2. Aglomeracja hierarchiczna gatunków o istotnych trendach wzrostowych. Kolorem zielonym oznaczono gatunki związane z krajobrazem leśnym, a kolorem pomarańczowym gatunki krajobrazu kulturowego (synantropijne, polne i szeroko pojętych terenów ruderalnych) Fig. 5.2. Agglomerative clustering of species showing increasing population trends. Green – forest species, orange – cultural landscape species (urban & farmland) 189
do wyróżnienia gatunków „rolnych”, związanych z polami i zabudową wiejską (pliszka żółta, przepiórka, ortolan, makolągwa, wróbel, szczygieł, oknówka), oraz gatunków łąkowych i pastwiskowych wraz z gatunkami terenów zakrzaczonych i ekotonalnych (trznadel, wrona, cierniówka, czajka, świergotek łąkowy). Natomiast wśród gatunków o trendach wzrostowych (ryc. 5.2) wyróżniają się dwie grupy: gatunków związanych z krajobrazem leśnym i zadrzewionym (pleszka, lerka, wilga, żuraw, zniczek, kapturka, pełzacz leśny, paszkot, sosnówka, czubatka, dzięcioł czarny, świstunka, rudzik, sójka, kwiczoł) oraz gatunków krajobrazu kulturowego, związanych z krajobrazem wiejskim, polnym i terenami pośrednimi, najczęściej odłogami i zbiorowiskami ruderalnymi (dzwoniec, kopciuszek, szpak, kulczyk, sroka, dymówka, pliszka siwa, kląskawka, bażant, gąsiorek, jerzyk, potrzeszcz, skowronek). Wskaźnik względnej liczebności zespołu gatunkowego I został obliczony dla każdego kwadratu 1 × 1 km jako: gdzie: k – liczba gatunków uwzględnionych w indeksie I, w i – waga przypisana do gatunku i: gdzie oznacza wartość bezwzględną 10-letniego tempa zmiany liczebności populacji gatunku i, a z i to wektor przewidywanych standaryzowanych zagęszczeń gatunku i: gdzie: x – wektor logarytmów przewidywanych zagęszczeń gatunku i, x – średni logarytm przewidywanego zagęszczenia gatunku i, S – odchylenie standardowe logarytmów przewidywanych zagęszczeń gatunku i. Wskaźnik został obliczony oddzielnie dla trzech grup gatunków o trendach spadkowych (rolne, łąkowe, leśne) i dwóch grup gatunków o trendach wzrostowych (leśne, kulturowe). Sumaryczny wskaźnik zespołu gatunków zmniejszających liczebność został obliczony jako średnia arytmetyczna wskaźnika „rolnego”, „łąkowego” i „leśnego”. Analogicznie sumaryczny wskaźnik zespołu gatunków zwiększających liczebność został obliczony jako średnia arytmetyczna wskaźnika „leśnego” i „kulturowego”. Skala barwna na mapach wskaźników została dobrana wg tych samych reguł, jak w przypadku map predyktywnych dla pojedynczych gatunków (rozdz. 3). 5.3. Wyniki i ich omówienie (7) (8) (9) 5.3.1. Gatunki zmniejszające liczebność Łącznie spośród 80 analizowanych gatunków 19 wykazuje istotne trendy spadkowe (23,7%). Stosując podejście opisane wyżej, zidentyfikowaliśmy miejsca o szczególnie wysokich łącznych zagęszczeniach tych <strong>ptaków</strong>, w podziale na 3 wyróżnione wcześniej grupy ekologiczne. Miejsca o wyjątkowo korzystnych warunkach środowiskowych dla grupy gatunków związanych z krajobrazem rolniczym (ryc. 5.3) są zlokalizowane głównie na wyżynach. Wyróżnia się tu zwłaszcza Niecka Nidziańska (Płaskowyż Proszowicki, Wyżyna Miechowska) oraz Wyżyna Wołyńska, Kielecka i Lubelska. Na niżu najbardziej wartościowe regiony znajdują się w okolicach Kutna, Kłodawy i Łowicza (Równina Kutnowska, zachodnia część Równiny Łowicko-Błońskiej). Na pozostałym obszarze regiony o wysokich walorach dla <strong>ptaków</strong> „rolnych” występują tylko lokalnie w niektórych częściach Niziny Śląskiej, Wielkopolski, Mazowsza i Podlasia. Cechują się urozmaiconą rzeźbą i bardzo różnorodnym pokryciem terenu. Dominuje ekstensywne rolnictwo z drobnoobszarową strukturą własności. Charakterystycznym elementem krajobrazu są wąskie i długie działki rolne z dużą ilością miedz. Gatunki <strong>ptaków</strong> związane z łąkami i urozmaiconymi terenami porośniętymi zbiorowiskami krzewiastymi (ryc. 5.4) znajdują najlepsze warunki do życia przede wszystkim w północno-wschodniej części kraju: na Mazurach, Podlasiu i w północnej części Mazowsza. Ważnymi regionami dla tej grupy są też Orawa i Podhale oraz pas pobrzeży Bałtyku i doliny dużych nizinnych rzek. Krajobraz w tych regionach jest również niezwykle urozmaicony. Charakterystycznym elementem są równinne obszary na wilgotnych i żyznych glebach, poprzecinane licznymi dolinami drobniejszych rzek. Rolnictwo jest mało intensywne i nastawione przede wszystkim na hodowlę. Dla ginących gatunków leśnych (ryc. 5.5) najważniejsze refugia zlokalizowane są w lasach górskich. Główną rolę odgrywają tu Karpaty, w mniejszym stopniu Sudety. Dużo mniejsze znaczenie wydają się mieć lasy w północnej części kraju (np. Puszcza Augustowska, Knyszyńska czy Białowieska). Regiony te są porośnięte lasami o charakterze borealnym, ze znacznym udziałem świerka. Na ryc. 5.6 przedstawiliśmy rozmieszczenie miejsc szczególnie licznego występowania wszystkich 19 zidentyfikowanych w opracowaniu gatunków <strong>ptaków</strong> istotnie zmniejszających swą liczebność, integrując informację przedstawioną na ryc. 5.3–5.5. 5.3.2. Gatunki zwiększające liczebność Spośród 80 analizowanych gatunków 28 wykazuje istotne trendy wzrostowe (35,0%). Wykorzystując algorytm zaprezentowany na wstępie rozdziału, wyznaczyliśmy miejsca szczególnie licznego występowania tych gatunków. W grupie gatunków leśnych zwiększających liczebność dominują generaliści, o szerokim spektrum zajmowanych typów leśnego krajobrazu (ryc. 5.7). Inne gatunki w tej grupie zyskują dzięki ociepleniu klimatu lub na skutek naturalnych (np. starzenie się drzewostanów) lub gospodarczych (np. zręby) zmian zachodzących w lasach. Regiony, w których liczebność tych gatunków rośnie, to prawie wyłącznie duże kompleksy lasów gospodarczych zdominowane przez uprawy sosny i świerka. Drugą grupę <strong>ptaków</strong> zyskujących dzięki obecnie zachodzącym zmianom stanowią przede wszystkim gatunki 190
Change language