Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski

Areał lęgowy
Kos występuje w Palearktyce, sięgając na południu do Afryki Północnej, a na
wschodzie do południowo-wschodnich Chin. W Europie pospolity z wyjątkiem
północnych rejonów Półwyspu Fennoskandzkiego (do ok. 67°N) i północnej
części Rosji (do ok. 60°N). Introdukowany w Australii i Nowej Zelandii.
Rozmieszczenie w Polsce
Liczny gatunek lęgowy wszystkich typów lasów i zadrzewień. Najliczniejszy
w niższych partiach Karpat i na Górnym Śląsku. Nieco mniej liczny w Sudetach,
na Wyżynie Kieleckiej, Roztoczu, w pasie pojezierzy i w dużych aglomeracjach
miejskich. Najmniej liczny w centralnej, rolniczej i bezleśnej części kraju.
Wymagania środowiskowe
Kos jest gatunkiem leśnym, ale optymalny udział wnętrza lasu dla tego gatunku
wynosi od 20% do 80%. Preferuje lasy mieszane o złożonej strukturze
przestrzennej, ale gnieździ się we wszystkich typach drzewostanów, zarówno
w dużych kompleksach leśnych, jak i lasach o skomplikowanym kształcie i rozczłonkowanych,
a także zadrzewieniach śródpolnych. Udział skraju lasu korzystnie
wpływa na zagęszczenie populacji; efekt ten jest szczególnie dobrze
widoczny na niżu i na obszarach wiejskich o gęstej zabudowie. Kos preferuje
krajobraz o dużym urozmaiceniu rzeźby, co zapewne przekłada się na ważne dla
tego gatunku urozmaicenie struktury lasu i stosunkowo wysoką „naturalność”
zapewniającą dużą domieszkę drzew liściastych i bogatszą bazę pokarmową.
Unika pól uprawnych oraz wielkoobszarowego i zmechanizowanego rolnictwa.
Chętnie gnieździ się w pobliżu człowieka, zarówno na obszarach wiejskich,
gdzie preferuje gęstą zabudowę wiejską, jak i w miastach (liczebność rośnie
wraz ze wzrostem zagęszczenia populacji ludzkiej). Kos najliczniej występuje
w rejonach o sezonowych, ale wysokich opadach rocznych (optimum 700–900
mm).
Rozpowszechnienie,
wielkość krajowej populacji i trendy
Kos jest gatunkiem licznym. Średnie zagęszczenie w przeliczeniu na obszar całego
kraju wynosi 4,62 pary/km 2 (4,38–4,88), ale lokalnie (zwłaszcza w miastach)
może dochodzić nawet do kilkudziesięciu par/km 2 . Przeciętna liczebność
krajowej populacji wynosi ok. 1,4 miliona par lęgowych. W Europie długoterminowy
trend liczebności kosa jest stabilny, natomiast w krótszej perspektywie
czasowej populacja wykazuje umiarkowany wzrost. W Polsce zarówno wskaźnik
liczebności, jak i rozpowszechnienie były w ostatniej dekadzie raczej stabilne.
Wnioski dla ochrony
Liczebność krajowej populacji kosa wydaje się w ostatnich latach ustabilizowana
i dane MPPL nie sugerują istotnych ograniczeń związanych z dostępnością
dogodnych siedlisk lęgowych. Gatunek jest plastyczny w wyborze środowiska,
a jego gniazdowanie w miastach Polski datuje się od końca XIX w. (Dyrcz et al.
1991). Kolonizacja środowisk miejskich następowała wielokrotnie, a poszczególne
aglomeracje miejskie były zasiedlane niezależnie od siebie (Evans et
al. 2009), co tylko potwierdza duży potencjał adaptacyjny kosa. Podobnie jak
w przypadku innych krajowych drozdów, znaczący wpływ na dynamikę populacji
kosa ma pogoda w początkach lata: upalny lipiec przekłada się na obniżony
wskaźnik liczebności w kolejnym sezonie lęgowym (korelacja pomiędzy
wskaźnikiem liczebności a temperaturą lipca w ubiegłym roku: r=-0,86, n=10,
P=0,002; dane MPPL z ciągów zróżnicowanych z lat 2000–2010). Mechanizm
generujący tę zależność obejmuje zapewne obniżoną dostępność pokarmu
(dżdżownice) w warunkach suszy, a w konsekwencji obniżoną przeżywalność
ptaków, przede wszystkim młodych (Robinson et al. 2007).
Ryc. 2. Ważność predyktorów
Fig. 2. Importance of predictors
Ryc. 1. Najważniejsze czynniki środowiskowe wpływające na zagęszczenie populacji
kosa
Fig. 1. Partial response curves for the main predictors influencing population densities
of Eurasian Blackbird
Ryc. 3. Trendy liczebności populacji (A) i rozpowszechnienia (B) kosa
Fig. 3. Population trend (A) and occupancy trend (B) of Eurasian Blackbird
95