Plan zarządzania dla obszaru Biebrzański Park Narodowy

1.5. HISTORIA DOTYCHCZASOWEGO ZARZĄDZANIA
Trwałe osadnictwo rozpoczęło się na biebrzańskich bagnach w XV wieku. Osadnicy
kosili i wypasali otwarte obszary turzycowisk oraz poszerzali ich powierzchnię, wycinając i
karczując lasy. Łąki w dolinie uŜytkowane były bez nawoŜenia. Wykaszano je dla pozyskania
paszy bądź ściółki. W ten sposób ukształtowane zostały najcenniejsze pod względem
ornitologicznym siedliska w dolinie Biebrzy. Jeszcze w 1962 r. w obecnych granicach BPN
wykoszone zostało blisko 21 tys. ha bagien. Jednak w drugiej połowie XX wieku, wraz ze
zmianami ekonomicznymi na wsi, w tym z polepszeniem jakości Ŝycia, malało zainteresowanie
bagiennymi łąkami wśród rolników. Spowodowało to masowe porzucanie ich uŜytkowania.
Największe natęŜenie tego zjawiska miało miejsce w latach .70 XX w.
W 1993 roku, gdy został utworzony Biebrzański Park Narodowy, praktycznie nikt juŜ nie
kosił bagiennych łąk ręcznie, koszone były tylko te przesuszone miejsca, gdzie był moŜliwy
wjazd sprzętem rolniczym. Na początku XXI w. wielkość wykoszonej przez rolników
powierzchni w BPN wahała się w zaleŜności od wysokości poziomu wód gruntowych w sezonie
wegetacyjnym - i tak np. w 2001 roku, „normalnym” pod względem wilgotnościowym, było to
ok. 5 tys. ha (z czego tylko 439 ha na gruntach Skarbu Państwa), a w ekstremalnie suchym roku
2003 około 11 tys. ha (z czego 1941 ha na gruntach Skarbu Państwa). W latach, gdy poziom wód
gruntowych utrzymywał się przez cały okres wegetacyjny powyŜej poziomu gruntu, koszenie za
pomocą zwykłego sprzętu rolniczego odbywało się jedynie na niewielkich powierzchniach, np.
mineralnych wyniesieniach.
Zgodnie z projektem Planu Ochrony BPN, opracowanym na przełomie XX i XXI w., w
celu utrzymania ekosystemów nieleśnych w Parku zabiegi ochronne bądź kontynuację i
przywrócenie ekstensywnego uŜytkowania rolniczego powinno się wykonywać na powierzchni
około 30 tys. ha (Matuszkiewicz i in. 1999), w tym ponad 18 tys. ha powinno być uŜytkowane
corocznie (Mioduszewski i in. 2001).
Ze względu na skalę potrzeb, realizacja działań ochronnych mających powstrzymać zarastanie
ekosystemów nieleśnych jest wielkim wyzwaniem dla Parku. Napotyka jednak ona wiele
trudności. Jedną z najpowaŜniejszych jest struktura własnościowa gruntów. Około 41 % gruntów
w BPN naleŜy do ponad 17 000 prywatnych właścicieli. Bardzo duŜo jest działek małych i często
tworzą one tzw. mozaikę własności gruntów - czyli mozaikę leŜących obok siebie niewielkich
działek, naleŜących do róŜnych właścicieli. Podjęcie działań na takiej mozaice jest praktycznie
niemoŜliwe, gdyŜ wymagałoby uzyskania na kaŜdy zabieg zgody wszystkich właścicieli, co jest
niewykonalne. Kolejną przeszkodą są problemy techniczne. Działania muszą być prowadzone na
101