TUZLU SU SALTWATER

62 Penelope Deutscher
Denemeler / Essays
63
dişillik normlarının, tıpkı doğal olmayan yöntemlerle yetiştirilen bitkiler gibi, kadınları
“zorladığını” öne sürüyordu. Kadınlar “doğadaki güzel kusurlar” haline gelmişti. (14)
Çocuklar eğitim formasyonu, terbiye, fiziksel ve manevi olgunlaşma, karakter gelişimi
ve ilerleyen bilgi ediniminin uygun aşamalarına göre yetiştirilmeliydi ve bunların
hiçbiri zarara yol açmadan hızlandırılamazdı. Burada da çocuklar bitkilere benzer bir
yaşam sürmekteydi: “Deneyimin, fidan yaprakları henüz çıkmadan meyve vermesini
sağlamak için gösterilen beyhude çabalar, fidanın gücünü tüketmekten öteye gitmez
ve onun doğal biçimini almasını engeller.” (15)
Wollstonecraft, kadınlara sırf süs çiçeği gibi davranıldığına dair kaygılarını dile
getirmişse de, kadınlar ve bitki yaşamı arasında, kadınların eğitimine dair savunusunun
lehine işleyen farklı bir ilişki kurar. “Analojiden yola çıkarsak,” demiştir,
“etrafımızdaki her şey bir ilerleme halindedir.” Kadınların bitkilere benzerliği artık,
Wollstonecraft’ın “etrafımızdaki her şey” gibi insanların da, gelişme koşulları kesintiye
uğratılmadığında daha da güçlendiklerini, böylece hem kök salabildiklerini
hem de “fırtınalara meydan okuyabildiklerini” öne sürebilmesine izin vermektedir.
Çünkü, der Wollstonecraft, “artık ağaçlarımızın vahşi bir gürlükle yayılmasına izin
var; gençliğin lütuflarını zamanın haşmetli nişanlarıyla zorla birleştirmeyi umuyor
da değiliz; ama onlar derinlere kök salana ve bir fırtınaya meydan okuyana kadar
sabırla bekleyin. O halde, sahip olduğu saygınlıkla karşılaştırıldığında mükemmelliğe
çok daha yavaş ilerlemekte olan zihne daha mı az itibar etmek gerekir?” (16)
Çevre etkisi ve insan gelişimi arasındaki ilişki, birkaç yıl sonra Wollstonecraft denize
açılıp gemiyle İsveç’e seyahate çıktığında farklı bir mecraya kaydı. Yaptığı yolculuklarda
kendini defalarca “okyanustaki küçük bir tekne”de buldu ve bu onun, ilk
etapta etkileri bakımından değerlendirilen doğal ve çevresel koşulları anlatısal bir
odak haline getirmesini sağladı. Bu yolculuklar, çevrenin failliği üzerine düşüncelerini
harekete geçirmiş olan Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi’ndeki ağaç ve
bitki imgelerine de geri döndüğü yazılarından oluşan Voyages to Sweden, Norway
and Denmark’ta [İsveç, Norveç ve Danimarka’ya Deniz Seyahatleri] anlatılır.
IV.
Wollstonecraft, Analytical Review için Equiano’nun Voyage’ı üzerine bir değerlendirme
yazısı kaleme almış ve köle ticaretini uzun uzadıya yermişti. Yine de kendi deniz
yolculuklarının betimlemesine giriştiğinde Wollstonecraft’ın ilgisi, deniz yoluyla
köle taşımacılığının öneminden uzaklaşmış görünür. Artık okyanus, Wollstonecraft’ın
kişisel yolculuğunu öne çıkaran farklı türden bir geçit haline gelmiştir. Ama
köleliğin ters-akıntılarının ilk bakışta göründüğü kadar uzak olmadığı görülecektir.
Wollstonecraft, Voyages’taki bu analojik ağaçlara ve bitki yaşamına farklı şekillerde
geri dönecek, “varoluş mücadelesi veren” fidanlar, dalları büyüyen ulu çam ağaçları,
derin toprak arzusuyla mücadele veren köknarlar, kimi zaman savaşan unsurlar yüzünden
harap olan vahşi ormanlar bulacaktır. (17) Bu mücadeleler, ne çok kolay ne de çok
zor olan, tam olarak makul çevre koşullarına duyulan bir ihtiyacı dile getirmekteydi.
Artık bütün halklar, tıpkı bitkiler gibi, özel yetişme koşullarına ve süresine sahip
varlıklar olarak betimleniyordu. Şimdi insanların gelişimi de, çocukların gelişim
koşullarını yavaşça büyüyen ağaçların ihtiyaçlarıyla benzeştirdiği Kadın Hakları’nda
olduğu gibi, (insanlar arasındaki, ulusal ya da yerel olarak veya toprak temelinde
anlaşılan sınırlarla birlikte) bitkilerle anlaşılıyordu.
Wollstonecraft ulusların veya halkların gelişimi için uygun koşulların münferit
olarak değerlendirilmesi gerektiğini ileri sürüyordu. Bunlar birbirinin yerine
geçemezdi ve bireysel gelişimde olduğu gibi zorla olamazdı. Benzer şekilde politik
koşullar da zarara yol açmaksızın kesintiye uğratılamayacak doğal döngülere
bağlıydı. Wollstonecraft, yolculukları sırasında tanıdığı farklı halkların bilgisi, fizyolojisi,
zevkleri ve manevi duyarlılığının ilerleyen gelişme aşamalarından bahseder.
Almanya’nın bir bölgesinden geçerken Wollstonecraft, “yetilerinin, tembellikten
uyuşmak ya da biçarelikten köleliğe meyletmek yerine kendiliğinden gelişip
ortaya çıkacağı bir döneme erişmiş olan” (18) insanları anlatır. Bunu geciktirebilecek
faktörler, yoksulluk ve köleliktir. (19)
Halk ve ulusların politik ve manevi duyarlılığının gelişimini bahçıvanlığa özgü
bir yaklaşımla ele alan Wollstonecraft, başkalarının ilerleme düzeyini hızlandırmayı
umut edebilecek olanları da uyarır. Bu insanların doğal gelişme dönemleri
zamanla onların önyargılarını yıkacaktır, ama nasıl ki hiçbir bitki büyümeye zorlanamıyorsa,
bu süreç de hızlandırılamaz: “İnsan ırkına duyulan coşkun sevecenlik,
şevkli karakterleri yasalarda ve hükümette zamanından önce değişiklik yapmaya
heveslendirir. Bunların yararlı ve kalıcı olabilmesi için kendi özgün topraklarının
mahsulü olmaları, halkın doğal olmayan bir fermantasyon zoruyla değil de zamanla
serpilen anlayışının aşamalı olarak olgunlaşan meyveleri olmaları gerekir.” (20)
Wollstonecraft, olumsuz anlamda (Kadın Hakları’nda eğitimsiz bazı kadınlar için
de iddia ettiği gibi), bazı insanların insandan aşağı, hayvan veya bitki benzeri bir
durumda olduğunu düşünmüştür. Bu insanlar insani gelişmenin ilkel evrelerini
henüz geçmemiş veya bu durumlara geri düşmüşlerdir. Wollstonecraft, bu tür
indirgenmiş insanlık durumlarını hayvan-benzeri durumlara yaklaştırır, ama bu
durumları toprak, çamur veya bitkilerle analojik veya metonimik bir yakınlık içinde
sunabildiği de görülür:
Bütün güçlerini sadece yaşamlarını sürdürebilmeleri için gereken
yiyeceği bulmaya harcadıklarından neredeyse vahşi mahlûklar
katında kalan o insanların, onları mahlûkların efendisi mertebesine
yükselten zekânın zayıf pırıltılarının meyve vermesi için gereken
merakı uyandırmaya dair bir tahayyülden pek az nasiplendiğini ya
da hiç nasiplenmediğini anlamam zaman aldı –bundan nasiplerini
almış olsalar, üşengeççe ekip biçtikleri topraklarda bu kadar memnuniyetle
kalamazlar. (21)
Wollstonecraft’ın harekete geçirilemeyeceğini hissettiği “miskin köylüler”, sadece
“kaba vahşi hayvanlar” değil, durağan çamura çok daha yakın olan “yarı canlı
varlıklar”dır –gerçek canlılıktan yoksun çıplak yaşamlar. (22) Aksine Wollstonecraft,
kendi tahayyülünün niteliğine tekrar tekrar eğilir. Kendi zihninin etkin sezgisini
gösterebilmek için, değişik çevreleri ve onların insanlara yönelik tepkilerini ele alır.
Böylece Wollstonecraft’ın çalışmasında başka bir ters-akıntı ortaya çıkar. Bitkiler
kadar ilkel bir düzeyde bulunmaması gereken insanlar ile bazı insanlardan
çok daha canlı olarak betimlenen bitkiler arasındaki tuhaf ilişki görünür hale
gelir. Wollstonecraft’ın insanları –özellikle Letters’ta tanımladığı insanlar– fevkalade
miskinken, doğa müthiş bir canlılıkla tasvir edilir. Onun doğa tasvirleriyle
ilk karşılaşıldığında, doğanın hem bu denli bir fail gibi hem de bu kadar antropomorfikleştirilmiş
bir biçimde sunulması oldukça çarpıcı gelir. Wollstonecraft’ın
nehirleri acele eder, sakince aşırır, kendini kaybeder; güneş oyalanır veya
parıldamaktan korkar; manzara uykuya dalmak için kendini yatıştırır. Ormanlar