TUZLU SU SALTWATER

86 Bracha L. Ettinger
Denemeler / Essays
87
II.
“Bebek olma yolundaki ceninin içinden çıkacağı yumurtanın zarları
her yırtıldığında, bir an durup, bir şeyin uçtuğunu ve bunun yumurtayla
olduğu gibi bir adamla da, yani omlet-adamla [hommelette]
ya da lamelle de yapılabileceğini hayal edin. Lamel yamyassı bir
şeydir, amip gibi hareket eder. Sadece ondan biraz daha karmaşıktır.
Ama her yerden geçer. Ve cinsiyetli varlığın cinsellikte kaybettiği
özellikle alakalı olduğundan –nedenini birazdan söyleyeceğim– tıpkı
cinsiyetli varlıklara nazaran amibin olduğu gibi, o da ölümsüzdür
–çünkü her türlü bölünmeden, her türlü parçalama girişiminden sağ
çıkar. Ve bunu atlatabilir. Pekâlâ! Bu pek güven verici değildir. Ama
bir de siz rahat rahat uyurken gelip yüzünüzü kapladığını farz edin.
Bu özelliklere sahip bir varlıkla mücadeleye girişmeyeceğimizi pek
düşünemiyorum. Yine de pek rahat bir mücadele olmaz bu. Özelliği
var olmamak olan, ama bir organ olmaktan da geri kalmayan bu
organ, bu lamel ... libidodur ... saf yaşam içgüdüsü olarak libidodur,
yani ölümsüz yaşam, baskılanması imkânsız yaşam, hiçbir organa
ihtiyacı olmayan yaşam, basitleştirilmiş ve tahrip edilemez yaşam.
Cinsiyetli üreme döngüsüne tabi kılındığı için, canlı varlığın elinden
alınan şey tam da budur. Ve objet a’nın sayabileceğimiz bütün
biçimleri bunun temsilcileridir, eşdeğerlileridir. Objet a’lar olsa
olsa onun temsilcileridir, figürleridir. Meme –ikircikli anlamıyla,
mesela plasenta gibi, memeli organizasyonunun karakteristik öğesi
olarak– bireyin doğumunda kaybettiği o parçasını temsil eder ve bu
parçası en derin kayıp nesneyi sembolleştirmeye yarayabilir.”
— Jacques Lacan (2)
Bakteride, lamelde ve amipte mevcut olan ölümsüzlüğün kaybedilmesiyle ilgili bu
argüman, psikanalize ilk kez Sigmund Freud’un Haz İlkesinin Ötesinde kitabı yoluyla
girmiştir. Freud’un düşüncesi, bakteriyel dünyanın, organizmanın çekirdekli
organizmalar gibi sarılı DNA’ya bağımlı olmadığı zamanı devam ettirebildiğini öne
süren Margulis’in düşüncesiyle benzerlik taşır. Serbest-çalışan bakteriyel DNA
ve RNA, cinsel yolla üreyen türlerin çekirdekleri içinde kapalı kalmamış, aksine
yaşam ve yaşamsızlık arasında salınmaya devam ederek, modüler bir tarzda esnekliğini
korumayı başarmıştır.
Sürekli yeni kombinasyonlar denenmektedir ... Ökaryotik yoldan
aşağı uzanırken ... yaşam ne kadar da sınırlı kalır ve katılaşır.
Yararlandığımız mikrokozmik boyut, enerji ve karmaşık bedenler
için, genetik esneklik takas ederiz. Genetik mübadelenin yalnızca
üreme sırasında mümkün olması nedeniyle, türümüze, bedenimize
ve kuşağımıza kapatılmış haldeyizdir. ... Biz genleri “dikey” olarak
–kuşaklar yoluyla– takas ederken, prokaryotlar genleri “yatay”
olarak takas eder. Sonuç, genetik olarak akışkan bakteriler işlevsel
olarak ölümsüzken, ökaryotlarda cinselliğin ölümle bağlantılı hale
gelmesidir … Yaşamdan ibaret olan çevre, yaşam için yaşam tarafından
sürekli düzenlenir … Dünya’nın bakterileri, onlar olmadan
ne yaşaması ne de evrilmesi mümkün olan hayvanlar ve bitkilerle
ittifakları sayesinde, tam bir gezegensel düzenleme sistemi oluşturur
… Mikrokozmosa dair ilk izlenimimiz düşmancaydı ... Bakteriyel
yaşam ancak insan toplumunu tehdit ettiği yer ve zamanda
tanımlanmıştı … İnsan beyni milyon bakterinin sembiyotik bir
biçimde evriminin sonucunda oluştu. (3)
Yaşam için sadece yaşam demek olan şey insana kayıtsız olduğu için düşmanlık
başlar, üreme yoluyla doğumunda ölümü de birlikte getiren insanı tehlikeye
atar. Bu yüzden insan psişesi söz konusu olduğunda da militan metaforlar öne
çıkar. Francisco Varela’ya göre (ve Margulis, Varela’yı takip etmektedir) “Tıpkı bir
zamanlar bilişsel bilim nasıl fazlasıyla (dijital) bilgisayar metaforu etrafında toplanmışsa,
bağışıklık söylemi de o kadar askeri metaforlar etrafında toplanmış haldedir.”
(4) Varela, “savunma olarak bağışıklığa dair mevcut askeri çerçeveyle keskin
bir tezat” oluşturacak şekilde “bağışık olayların bilişsel yetileri”ni gündeme getirir:
... tüm bir biyosfer/Yeryüzü “Gaia” bir bütün olarak özdeşliğe,
yaşam ve onun karasal çevresi arasındaki bu dinamik işbirliğinde
zamanla kazanılan, uyum sağlayabilir plastik bir birliğe sahiptir ...
Bağışıklık biliminde kendi/kendi-olmayan ayrımından bahsetmek
artık klasik hale gelmiştir. (5)
“Dışa-yönelimli” kendilik sisteminde, dışarıdan gelen enformasyon işlenir: Antijen
(kendi-olmayan) içeri girer, ona karşı antikor oluşur. İkili bir tanıma beklenir:
Kendi-olmayan kimdir ve ne türdendir. Varela’nın teşhis ettiği üzere, asıl dert “tanımanın
yıkımı gerektirmesi”dir. Sorun şudur: Organizma ontojeni (embriyo olarak)
sırasında kendi/kendi-olmayan ayrımını öğrense bile, “tanımadan savunma
yapılamaz, yıkıma uğratmadan tanınamaz.” Varela’ya göre “bağışıklık sistemi
ve beden arasındaki karşılıklı dans” bilişsel olan “alternatif görüşün anahtarıdır”:
tanıma, öğrenme ve bellek ve adaptasyon. Bununla birlikte Varela, bilişsel
olarak tanımlandığında bile, hâlâ “savunmacı” tarzın alanı içinde kaldığımızı
kabul eder. (6) Savunmacı, başka bir deyişle hâlâ fazlasıyla düşmanca bir tarzın;
çünkü autopoiesis’te [kendi kendini var etme] organizma kendi ontogenetik
ortaya çıkışıyla ilgilenir. Copoiesis’e yönelirken başka bir yere giderim ve daha
bir embriyoyken matrissel transjektif birleşikliği tanırım. Freudcu Ölüm dürtüsü
söylemi ve Lacancı objet a metaforları –bakış bunlardan biridir– bilinçdışı psişe
düzeyinde aynı derecede militandır. Bakış göründüğünde, özne gözden kaybolur.
Bu Lacancı “hommelette” aslında bir femme-Lethe’dir [kadın-unutuş] –Ben’in
üzerine tutunduğu dişi–, anne-kadın bedeninin unutkanlığı. Bu yaptırımın üzeri
örtülür ve aynı zamanda insanileşmiş bir yaşamın koşulu olarak sunulur. Buna
eril bedenin ve onun sembolikleştirmesinin perspektifinden bakarsak, Lacan’ın
neden anne plasentasının, sonra da anne memesinin, en temel tümüyle kayıp
nesne olduğunu söylediği de açık hale gelir.
Matrissel-dişi-maternal copoiesis hem ontogenetik autopoiesis’i hem de sembiyozu
atlar. Bu bakış açısından, bağlantılılık sadece zar kıvrımlarıyla değil geçişli
ve zihinsel titreşen teller yoluyla gerçekleşir. Bu yüzden tümüyle kayıp bir nesneden
(geçmişteki böyle bir nesneden olduğu gibi, ya bende ya da Anne/Öteki’deki
gibi) bahsedemeyiz. Ortaya attığım birlikte-zuhur ve copoiesis fikri, kendi
ve kendi-olmayanın sembiyoz ya da düşmanca bir ret olmaksızın birleşebildiği,