qronika+248
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
294 69 77; qronikaqronika@gmail.com<br />
jer kidev hgoniaT, rom samoTxe<br />
dedamiwazea.<br />
msgavsi tipis rukebi, faqtobrivad,<br />
geografiis enciklopediebi<br />
gaxlavT. maTze uamravi werilobi-<br />
Ti informaciaa datanili. kacobriobis<br />
mTeli codna, rac im dros<br />
adamianebis gonebaSi iyo samyaros<br />
Sesaxeb, rukebzea dawerili. mTeli<br />
teqstebia datanili _ miTiTebulia,<br />
rom garkveuli teritoria<br />
aris aietis saxelmwifo; rom dioskuria<br />
aris is qalaqi, romelSic<br />
27 sxvadasxva tomi cxovrobs da<br />
CamoTvlilia ZiriTadi tomebi.<br />
rukebze datanilia amazonebis<br />
qalaqi. amazonebi, sadRac, SavizRvispireTSi<br />
warmoedginaT. rogorc<br />
Cans, amazonebi yvelas Zalian moswonda.<br />
es, TavisTavad, Zalian saintereso<br />
raRac aris igive emansipaciisa<br />
da feminizmis Tvalsazrisi-<br />
Tac _ amazonebis arseboba. pirvel<br />
Cinur rukebze, savaraudod,<br />
rodesac Cinelebs amazonebis Sesaxeb<br />
mouyvnen, isini aRfrTovandnen<br />
da rukaze miTiTebulia amazoni,<br />
rogorc „qalTa samefo”.<br />
uZveles rukebze<br />
foto #2<br />
es gaxlavT erT-erTi Zalian<br />
tipuri da CvenTvis yvelaze didi,<br />
Sua saukuneebis „msoflio ruka”.<br />
is 1450 wliT aris daTariRebuli.<br />
fra (Zma) mauro gaxldaT beri. Tu<br />
am rukas kargad davakvirdebiT,<br />
masze yvelafers SesaniSnavad davinaxavT.<br />
masze afrika Zalian kargad<br />
aris naCvenebi. es is periodia,<br />
rodesac portugalielebs, jer<br />
kidev, ar SemouvliaT garSemo afrikisTvis.<br />
anu imis rwmena, rom afrika,<br />
rogorc manamde egonaT, qvemodan<br />
xmeleTTan iyo SeerTebuli<br />
(indoeTis okeane didi xnis man-<br />
Zilze egonaT Sida okeane), aq ukve<br />
aRar aris. es mecnierulad, am<br />
dros, damtkicebuli ar iyo, magram<br />
mauros ukve gakeTebuli aqvs,<br />
amitom es Zalian mniSvnelovani<br />
momenti gaxlavT. ierusalimi, jer<br />
kidev, TiTqmis, samyaros centrSia.<br />
magram masze Zalian kargad aris<br />
saqarTvelo datanili „jorjaniis<br />
saxeliT”. es ruka italielebs sakmaod<br />
kargad aqvT gaSifruli, magram<br />
me kidev davamate gaSifvra<br />
imitom, rom, Cemda gasakvirad,<br />
Zalian martivad misaxvedri raRacebi<br />
ar hqondaT gaSifruli. magaliTad,<br />
ewera „xalcixe”, romelic<br />
namdvilad gaxldaT axalcixe.<br />
gamoricxulia, amasTan dakavSirebiT<br />
sxva mosazrebac arsebobdes.<br />
aseve Sevecade, rom sxva raRacebic<br />
gameSifra. sxva mocemulobebi<br />
dRemde kiTxvis niSnis qveS gaxlavT.<br />
Zalian sainteresoa is, rom, magaliTad,<br />
saubroben imasTan dakav-<br />
SirebiT, SirvanSi, anu azerbaijanis<br />
nawilSi, aris navTi _ navTi<br />
aris kargi, rogorc _ zeTi da aseve<br />
SeiZleba, mas moukido cecxli.<br />
es aris erT-erTi pirveli SemTxveva,<br />
rodesac rukaze aseTi informacia<br />
gaxlavT naCvenebi. maurom im<br />
dros mTeli is codna gamoiyena,<br />
rac im dros mis irgvliv arsebobda.<br />
absoluturad enciklopediuria<br />
mTeli es procesebi. mas yvela<br />
is wigni aqvs wakiTxuli, romelic<br />
marko polosa da sxva mogzaurebis<br />
Sesaxeb iwereboda. es imitom,<br />
rom adamians pirdapir SeuZlia<br />
ipovos citatebi maTi nawarmoebebidan.<br />
Cven rom aviRoT kosmosidan<br />
gadaRebuli dedamiwis ruka, gadmovatrialoT<br />
da masze afrika zemoT<br />
moxvdes, gaocdebiT, ramdenad<br />
sworia napirebi. es aris pirveli<br />
ruka, romelzec, savaraudod,<br />
iaponia Cans. iaponiis elCma naxa<br />
aRniSnuli ruka da Zalian gaexarda.<br />
masze sakmaod didad aris naCvenebi<br />
kunZuli iava. im dros iaponiaSi<br />
arc erTi evropeli ar iyo<br />
namyofi. samagierod, CineTSi iyvnen<br />
namyofebi da maTgan icodnen, rom<br />
zRvis iqiT kidev erTi Zalian saintereso<br />
qveyana iyo _ ar icoden<br />
arc forma da arc sxva informacia.<br />
magram es namdvilad aris pirveli<br />
ruka, romelzedac, savaraudod,<br />
iaponia gaxlavT gamosaxuli.<br />
saintereso is aris, rom xalxi ukve<br />
ganaTlda. es adamiani aris beri,<br />
magram icis, rom dedamiwaze samo-<br />
Txe ar aris. samoTxe man dedamiwis<br />
gareT gamoitana da rukaze ukve is<br />
sferos miRmaa datanili. wina rukaze<br />
samoTxe dedamiwazea. 150 weli<br />
gadis da kacobriobam ukve icis,<br />
rom samoTxe dedamiwaze ar aris.<br />
erTi raRac minda davamato:<br />
skolebSi gvaswavlidnen, rom adamianebs<br />
Zalian primitiuli warmodgenebi<br />
hqondaT dedamiwaze,<br />
sabWoTa skolebSi iyo xolme gavrcelebuli<br />
fotoebi, romlebzedac<br />
dedamiwa xan kuze idga, xan _ spiloebze.<br />
arasdros yofila msgavsi<br />
warmodgenebi. es aris me-19 saukuneSi<br />
mogonili, rodesac Sua saukuneebis<br />
marginalizacia xdeboda da<br />
viTom es periodi bneli iyo. jer<br />
kidec berZnebma icodnen, rom dedamiwa<br />
aris mrgvali _ burTiviT<br />
mrgvali. es aris Zalian saintereso,<br />
Tu rogor mividnen am daskvnamde.<br />
berZnebi mTvares akvirdebodnen<br />
da yovelTvis, rodesac dabneleba<br />
xdeboda, icodnen, rom es<br />
aris dedamiwis Crdili, romelic<br />
mas ecema. manamde msjeloba iyo,<br />
rom dedamiwas cilindris forma<br />
aqvs, brtyelia, Tu - mrgvali. es<br />
xdeba Cv.w.aR.mde me-5 saukuneSi.<br />
sokrate ambobs, rom, rasakvirvelia,<br />
dedamiwa burTiviT mrgvalia<br />
imitom, rom, sxva SemTxvevaSi,<br />
aseT Crdils araferi iZleva. TavisTavad,<br />
Zalian sainteresoa, rogor<br />
mixvda adamiani, romelsac aranairi<br />
sxva saSualeba ar hqonda garda<br />
imisa, rom SeuiaraRebeli TvaliT<br />
dakvirveboda da eTqva, rom<br />
dedamiwa aris burTiviT mrgvali.<br />
brtyeli rom yofiliyo, maSin misi<br />
anarekli xazis formac mogvcemda.<br />
es Teoria kiTxvis niSnis qveS aRar<br />
damdgara.<br />
kiTxvis niSnis qveS dadga ukve<br />
is sakiTxi, rac TviTon berZnebs<br />
Soris iyo didi diskusiis sagani _<br />
dedamiwaa centrSi, Tu _ mze? amaze<br />
midioda didi msjelobebi da, Semdeg,<br />
mogexsenebaT, qristianebi devnidnen<br />
maT, vinc ambobda, rom<br />
dedamiwa ar aris centrSi. ki, yvelafris<br />
Semoqmedi RmerTia, magram<br />
adamiani mxolod dedamiwazea da<br />
amitom fiqrobdnen, rom aucileblad<br />
dedamiwa unda yofiliyo yvelafris<br />
centrSi. Semdeg eklesiac<br />
mixvda, rom es ase ar iyo. rasakvirvelia,<br />
eklesiis wiaRSi gaxldaT<br />
erTi berZeni, romelic ambobda,<br />
rom dedamiwa brtyelia, didi mTa<br />
aris da am mTas efareba xolme mze<br />
da a. S. sxvaTa Soris, unda iTqvas,<br />
rom me-16 saukunemde es konkretuli<br />
berZeni mxolod ruseTSi iyo<br />
popularuli.<br />
me rogorc aRvniSne, Zalian<br />
didi mniSvneloba hqonda klaudius<br />
ptolemeosis „geografias”. man<br />
sakuTar wigns pirdapir uwoda „geografia”.<br />
is mravalmxriv saintereso<br />
mecnieria. mis am wignSi mocemulia<br />
5000-ze meti adgilis grZedebi<br />
da ganedebi mTel samyaroSi.<br />
TviTon am wigns, Tavis droze, saberZneTSi,<br />
hqonda Tu ara rukebi,<br />
CvenTvis cnobili namdvilad ar<br />
aris. magram SemdgomSi, rodesac<br />
ukve bizantielebma daiwyes am wignebis<br />
gadawera, ukve urTavdnen<br />
rukebs.<br />
foto #3<br />
es gaxlavT me-15 saukunis ruka.<br />
ra aris kidev Zalian mniSnelovani<br />
klaudius ptolemeosis SemTxveva-<br />
Si? erT-erTi mTavari sakiTxi<br />
yovelTvis gaxldaT, rogor Sei-<br />
Zleboda, 3D burTis gadmotana<br />
sibrtyeze 2D-Si? anu rogori proeqcia<br />
unda gakeTebuliyo? ptolemeoss<br />
ramdenime proeqcia aqvs gakeTebuli,<br />
rogor SeiZleboda amis<br />
gadmotana. rukidan Cans, rom misi<br />
proeqcia Zalian axlos aris rukis<br />
dRevandel formasTan. es adamiani<br />
Zalian win aris wasuli. man Zalian<br />
kargad icis, rom samyaro mxolod<br />
is ar aris, rac rukazea datanili.<br />
magram amis iqiT aravin yofila da<br />
aravin icis, rogoria es „danarCeni”.<br />
ukve aristotele ambobs, rom<br />
Cven ori didi tbis garSemo vsxedvarT<br />
bayayebiviT. es ori didi tba<br />
yovelTvis iyo Savi zRva da xmel-<br />
TaSua zRva. amis gamo Savi zRva<br />
yovelTvis Cans rukebze. SesaniSnavad<br />
icodnen, rom samyaro iq ar<br />
mTavrdeboda, rac maT icodnen,<br />
magram sxva ar hqondaT nanaxi.<br />
aleqsandre makedonelis dapyrobiTi<br />
omebi Zalian didi mniSvnelobis<br />
mqone iyo am mxrivac.<br />
rasakvirvelia, omebi Zalian cudia<br />
moraluri TvalsazrisiT, magram<br />
is, amave dros, xels uwyobs<br />
raRacebis Seswavlas. miT umetes,<br />
im dros xalxi indoeTamde Cavida,<br />
rac, ubralo mogzaurisTvis, Zalian<br />
rTuli iqneboda. es ruka bizantielebma<br />
rom ipoves, Semdeg italielebma<br />
amoitanes bizantiidan, ase,<br />
me-14 saukunis bolos da me-15 saukuneSi<br />
„afeTqda” evropa ptolemeosiT.<br />
warmoudgenlad bevri xelnaweri<br />
da, Semdeg ukve, nabeWdi wigni<br />
arsebobs ptolemeosTan dakav-<br />
SirebiT. ptolemeosma germania ar<br />
icis. es ruka, sxvaTa Soris, germaneli<br />
kartografis daxatulia. rasakvirvelia,<br />
maT ukeT ician. amitom<br />
icodnen xolme danawevreba. magaliTad,<br />
saqarTvelo gaxlavT<br />
aziis rukebis mesame tabulaSi.<br />
normalur SemTxvevaSi kolxeTi,<br />
iberia da albaneTi erTad aris<br />
xolme naCvenebi. aq saqme gvaqvs<br />
aratipur dayofasTan _ kolxeTi<br />
da iberia calkea da albaneTi kidev<br />
_ calke. saintereso is aris,<br />
rom ptolemeosma xedva, rasakvirvelia,<br />
sruliad Secvala. antikurobas<br />
imdenad didi gavlena hqonda,<br />
rom ukve momavalSi ician saxeli<br />
„saqarTvelo”, magram Zvel saxelebs<br />
ubrundebian da kvlav aweria<br />
xolme: kolxeTi, iberia, albane-<br />
Ti.<br />
samwuxarod, antikuri periodidan<br />
rukebi ar aris SemorCenili.<br />
arsebobs dawerili teqstebis sa-<br />
SualebiT aRdgenis mcdlobebi,<br />
Tumca mainc im epoqebis gavlenas<br />
ganicdis, romelSic isini keTdeboda.<br />
erTaderTi ruka, romelic<br />
aslis saxiT SemorCa antikuri periodidan,<br />
aris „tabula kuentigriana”.<br />
kuentigeri iyo erT-erTi<br />
antikvari da humanisti Sua saukuneebis<br />
germaniaSi, romelsac es ruka<br />
aCuqes, rodesac ipoves. rogorc<br />
Cans, es ruka me-12 saukuneSi aris<br />
gadaxatuli antikuri rukidan. is<br />
Zalian grZelia da 12 nawilisagan<br />
Sedgeba. is dRes avstriis erovnul<br />
biblioTekaSi gaxlavT Senaxuli<br />
da pirveli nawili, romelzec<br />
datanili iyo espaneTi da britane-<br />
Ti, dakargulia.<br />
foto #4<br />
es aris italieli kartografis,<br />
pietro veskontes mier daxatuli<br />
ruka. iyo aseTi kaci, mRvdeli, mario<br />
saludo, romelmac jvarosnebis<br />
gasamxneveblad wigni dawera. es<br />
ruka Sua saukuneebSi araerTxel<br />
aris gadawerili. es 1321 weli gaxlavT.<br />
ramdenime rukaze „jorjia”<br />
orjer weria. ar vici, SecdomiT<br />
moxda, Tusruliad Segnebulad. es<br />
is periodia, rodesac saqarTvelo<br />
gayofilia or nawilad _ dasavleT<br />
saqarTvelod da aRmosavleT saqarTvelod.<br />
ar aris gamoricxuli,<br />
rom es amas niSnavdes, roca rukaze<br />
ori „jorjia” aris datanili,<br />
magram, rasakvirvelia, rTuli<br />
saTqmelia, radgan mis Sesaxeb wign-<br />
Si araferi weria.<br />
me-13 saukunis bolos iwyeba<br />
„portolanebis epoqa”. portolanebi<br />
aris sazRvao rukebi. is gaxlavT<br />
absoluturad praqtikuli<br />
gamoyenebisTvis. Zalian Zvirfasebs<br />
mefeebi ukveTdnen, magram, Ziri-<br />
Tadad, es rukebi gemebze hqondaT.<br />
am rukebze pirvelad Cndeba xazebi,<br />
romelTa meSveobiTac maT navigacia<br />
SeeZloT. es aris epoqa,<br />
rodesac ukve kompasi arsebobs, magram<br />
kompasis arseboba verafriT<br />
xsnis imas, Tu rogor moxda aseTi<br />
warmoudgeneli naxtomis gakeTeba.<br />
unda iTqvas, rom me-18 saukunis<br />
dasawyisamde warmodgena ar hqondaT<br />
kaspiis zRvis arsebobis Sesaxeb.<br />
petre I-is damsaxurebaa, rom<br />
kaspiis zRva Seiswavles. mas amis<br />
Seswavla sWirdeboda da gemebis<br />
floti gauSva. Semdeg ukve holandielma<br />
da frangma geografebma<br />
pirvelad daxates kaspiis zRvis,<br />
met-naklebad, swori ruka.<br />
arabebs Zalian uyvarT geometriuli<br />
rukebi. xazebi Zalian sworad<br />
aris gavlebuli. arsebobs mxolod<br />
kaspiis zRvis rukebi, rogorc<br />
absolutuli wre. am zRvis<br />
Sesaxeb, antikuri epoqisgan gansxvavebiT,<br />
fiqrobdnen, rom is aris<br />
nawili msoflio okeanisa, romelic<br />
xmeleTs garSemo akravs da zemodan<br />
msoflio okeanisken gadis.<br />
rasakvirvelia, arabebma, romlebic<br />
vaWrobdnen da mogzaurobdnen,<br />
icodnen, rom es zRva arsad gadioda<br />
da SesaZlebeli iyo mis garSemo<br />
Semovla”.<br />
„saqarTvelos erovnuli arqivi”<br />
saqarTvelos rukis aTeulobiT<br />
variants aqveynebs. regionebis,<br />
TariRebis, daniSnulebebis, miznebisa<br />
da sxva mimarTulebis mixedviT<br />
formulirebuli rukebi dRes<br />
araerT process amartivebs.<br />
swored rukebis mravalferovneba<br />
xdis bevr ideasa da mosazrebas<br />
xelmisawvdoms. saukuneebis<br />
manZilze is ixveweboda imisTvis,<br />
rom 21-e saukunis samyaros iseTi<br />
mieRo, rogoric dRes aris. antikuri<br />
periodidan moyolebuli, mis<br />
Sedgenasa da formirebaze aqtiurad<br />
muSaobdnen is geniosebi,<br />
romlebic wlebisa da saukuneebis<br />
Semdeg bevrad dafasebulia. ase<br />
Tu ise, msoflios gamartivebuli<br />
modeli, dResdReobiT, yvela kontinents,<br />
yvela regions, qveyanasa<br />
da adamians uqmnis komforts.<br />
N27 (248) 14.08-4.09.2018 w.<br />
35