15.08.2018 Views

qronika+248

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

294 69 77; qronikaqronika@gmail.com<br />

jer kidev hgoniaT, rom samoTxe<br />

dedamiwazea.<br />

msgavsi tipis rukebi, faqtobrivad,<br />

geografiis enciklopediebi<br />

gaxlavT. maTze uamravi werilobi-<br />

Ti informaciaa datanili. kacobriobis<br />

mTeli codna, rac im dros<br />

adamianebis gonebaSi iyo samyaros<br />

Sesaxeb, rukebzea dawerili. mTeli<br />

teqstebia datanili _ miTiTebulia,<br />

rom garkveuli teritoria<br />

aris aietis saxelmwifo; rom dioskuria<br />

aris is qalaqi, romelSic<br />

27 sxvadasxva tomi cxovrobs da<br />

CamoTvlilia ZiriTadi tomebi.<br />

rukebze datanilia amazonebis<br />

qalaqi. amazonebi, sadRac, SavizRvispireTSi<br />

warmoedginaT. rogorc<br />

Cans, amazonebi yvelas Zalian moswonda.<br />

es, TavisTavad, Zalian saintereso<br />

raRac aris igive emansipaciisa<br />

da feminizmis Tvalsazrisi-<br />

Tac _ amazonebis arseboba. pirvel<br />

Cinur rukebze, savaraudod,<br />

rodesac Cinelebs amazonebis Sesaxeb<br />

mouyvnen, isini aRfrTovandnen<br />

da rukaze miTiTebulia amazoni,<br />

rogorc „qalTa samefo”.<br />

uZveles rukebze<br />

foto #2<br />

es gaxlavT erT-erTi Zalian<br />

tipuri da CvenTvis yvelaze didi,<br />

Sua saukuneebis „msoflio ruka”.<br />

is 1450 wliT aris daTariRebuli.<br />

fra (Zma) mauro gaxldaT beri. Tu<br />

am rukas kargad davakvirdebiT,<br />

masze yvelafers SesaniSnavad davinaxavT.<br />

masze afrika Zalian kargad<br />

aris naCvenebi. es is periodia,<br />

rodesac portugalielebs, jer<br />

kidev, ar SemouvliaT garSemo afrikisTvis.<br />

anu imis rwmena, rom afrika,<br />

rogorc manamde egonaT, qvemodan<br />

xmeleTTan iyo SeerTebuli<br />

(indoeTis okeane didi xnis man-<br />

Zilze egonaT Sida okeane), aq ukve<br />

aRar aris. es mecnierulad, am<br />

dros, damtkicebuli ar iyo, magram<br />

mauros ukve gakeTebuli aqvs,<br />

amitom es Zalian mniSvnelovani<br />

momenti gaxlavT. ierusalimi, jer<br />

kidev, TiTqmis, samyaros centrSia.<br />

magram masze Zalian kargad aris<br />

saqarTvelo datanili „jorjaniis<br />

saxeliT”. es ruka italielebs sakmaod<br />

kargad aqvT gaSifruli, magram<br />

me kidev davamate gaSifvra<br />

imitom, rom, Cemda gasakvirad,<br />

Zalian martivad misaxvedri raRacebi<br />

ar hqondaT gaSifruli. magaliTad,<br />

ewera „xalcixe”, romelic<br />

namdvilad gaxldaT axalcixe.<br />

gamoricxulia, amasTan dakavSirebiT<br />

sxva mosazrebac arsebobdes.<br />

aseve Sevecade, rom sxva raRacebic<br />

gameSifra. sxva mocemulobebi<br />

dRemde kiTxvis niSnis qveS gaxlavT.<br />

Zalian sainteresoa is, rom, magaliTad,<br />

saubroben imasTan dakav-<br />

SirebiT, SirvanSi, anu azerbaijanis<br />

nawilSi, aris navTi _ navTi<br />

aris kargi, rogorc _ zeTi da aseve<br />

SeiZleba, mas moukido cecxli.<br />

es aris erT-erTi pirveli SemTxveva,<br />

rodesac rukaze aseTi informacia<br />

gaxlavT naCvenebi. maurom im<br />

dros mTeli is codna gamoiyena,<br />

rac im dros mis irgvliv arsebobda.<br />

absoluturad enciklopediuria<br />

mTeli es procesebi. mas yvela<br />

is wigni aqvs wakiTxuli, romelic<br />

marko polosa da sxva mogzaurebis<br />

Sesaxeb iwereboda. es imitom,<br />

rom adamians pirdapir SeuZlia<br />

ipovos citatebi maTi nawarmoebebidan.<br />

Cven rom aviRoT kosmosidan<br />

gadaRebuli dedamiwis ruka, gadmovatrialoT<br />

da masze afrika zemoT<br />

moxvdes, gaocdebiT, ramdenad<br />

sworia napirebi. es aris pirveli<br />

ruka, romelzec, savaraudod,<br />

iaponia Cans. iaponiis elCma naxa<br />

aRniSnuli ruka da Zalian gaexarda.<br />

masze sakmaod didad aris naCvenebi<br />

kunZuli iava. im dros iaponiaSi<br />

arc erTi evropeli ar iyo<br />

namyofi. samagierod, CineTSi iyvnen<br />

namyofebi da maTgan icodnen, rom<br />

zRvis iqiT kidev erTi Zalian saintereso<br />

qveyana iyo _ ar icoden<br />

arc forma da arc sxva informacia.<br />

magram es namdvilad aris pirveli<br />

ruka, romelzedac, savaraudod,<br />

iaponia gaxlavT gamosaxuli.<br />

saintereso is aris, rom xalxi ukve<br />

ganaTlda. es adamiani aris beri,<br />

magram icis, rom dedamiwaze samo-<br />

Txe ar aris. samoTxe man dedamiwis<br />

gareT gamoitana da rukaze ukve is<br />

sferos miRmaa datanili. wina rukaze<br />

samoTxe dedamiwazea. 150 weli<br />

gadis da kacobriobam ukve icis,<br />

rom samoTxe dedamiwaze ar aris.<br />

erTi raRac minda davamato:<br />

skolebSi gvaswavlidnen, rom adamianebs<br />

Zalian primitiuli warmodgenebi<br />

hqondaT dedamiwaze,<br />

sabWoTa skolebSi iyo xolme gavrcelebuli<br />

fotoebi, romlebzedac<br />

dedamiwa xan kuze idga, xan _ spiloebze.<br />

arasdros yofila msgavsi<br />

warmodgenebi. es aris me-19 saukuneSi<br />

mogonili, rodesac Sua saukuneebis<br />

marginalizacia xdeboda da<br />

viTom es periodi bneli iyo. jer<br />

kidec berZnebma icodnen, rom dedamiwa<br />

aris mrgvali _ burTiviT<br />

mrgvali. es aris Zalian saintereso,<br />

Tu rogor mividnen am daskvnamde.<br />

berZnebi mTvares akvirdebodnen<br />

da yovelTvis, rodesac dabneleba<br />

xdeboda, icodnen, rom es<br />

aris dedamiwis Crdili, romelic<br />

mas ecema. manamde msjeloba iyo,<br />

rom dedamiwas cilindris forma<br />

aqvs, brtyelia, Tu - mrgvali. es<br />

xdeba Cv.w.aR.mde me-5 saukuneSi.<br />

sokrate ambobs, rom, rasakvirvelia,<br />

dedamiwa burTiviT mrgvalia<br />

imitom, rom, sxva SemTxvevaSi,<br />

aseT Crdils araferi iZleva. TavisTavad,<br />

Zalian sainteresoa, rogor<br />

mixvda adamiani, romelsac aranairi<br />

sxva saSualeba ar hqonda garda<br />

imisa, rom SeuiaraRebeli TvaliT<br />

dakvirveboda da eTqva, rom<br />

dedamiwa aris burTiviT mrgvali.<br />

brtyeli rom yofiliyo, maSin misi<br />

anarekli xazis formac mogvcemda.<br />

es Teoria kiTxvis niSnis qveS aRar<br />

damdgara.<br />

kiTxvis niSnis qveS dadga ukve<br />

is sakiTxi, rac TviTon berZnebs<br />

Soris iyo didi diskusiis sagani _<br />

dedamiwaa centrSi, Tu _ mze? amaze<br />

midioda didi msjelobebi da, Semdeg,<br />

mogexsenebaT, qristianebi devnidnen<br />

maT, vinc ambobda, rom<br />

dedamiwa ar aris centrSi. ki, yvelafris<br />

Semoqmedi RmerTia, magram<br />

adamiani mxolod dedamiwazea da<br />

amitom fiqrobdnen, rom aucileblad<br />

dedamiwa unda yofiliyo yvelafris<br />

centrSi. Semdeg eklesiac<br />

mixvda, rom es ase ar iyo. rasakvirvelia,<br />

eklesiis wiaRSi gaxldaT<br />

erTi berZeni, romelic ambobda,<br />

rom dedamiwa brtyelia, didi mTa<br />

aris da am mTas efareba xolme mze<br />

da a. S. sxvaTa Soris, unda iTqvas,<br />

rom me-16 saukunemde es konkretuli<br />

berZeni mxolod ruseTSi iyo<br />

popularuli.<br />

me rogorc aRvniSne, Zalian<br />

didi mniSvneloba hqonda klaudius<br />

ptolemeosis „geografias”. man<br />

sakuTar wigns pirdapir uwoda „geografia”.<br />

is mravalmxriv saintereso<br />

mecnieria. mis am wignSi mocemulia<br />

5000-ze meti adgilis grZedebi<br />

da ganedebi mTel samyaroSi.<br />

TviTon am wigns, Tavis droze, saberZneTSi,<br />

hqonda Tu ara rukebi,<br />

CvenTvis cnobili namdvilad ar<br />

aris. magram SemdgomSi, rodesac<br />

ukve bizantielebma daiwyes am wignebis<br />

gadawera, ukve urTavdnen<br />

rukebs.<br />

foto #3<br />

es gaxlavT me-15 saukunis ruka.<br />

ra aris kidev Zalian mniSnelovani<br />

klaudius ptolemeosis SemTxveva-<br />

Si? erT-erTi mTavari sakiTxi<br />

yovelTvis gaxldaT, rogor Sei-<br />

Zleboda, 3D burTis gadmotana<br />

sibrtyeze 2D-Si? anu rogori proeqcia<br />

unda gakeTebuliyo? ptolemeoss<br />

ramdenime proeqcia aqvs gakeTebuli,<br />

rogor SeiZleboda amis<br />

gadmotana. rukidan Cans, rom misi<br />

proeqcia Zalian axlos aris rukis<br />

dRevandel formasTan. es adamiani<br />

Zalian win aris wasuli. man Zalian<br />

kargad icis, rom samyaro mxolod<br />

is ar aris, rac rukazea datanili.<br />

magram amis iqiT aravin yofila da<br />

aravin icis, rogoria es „danarCeni”.<br />

ukve aristotele ambobs, rom<br />

Cven ori didi tbis garSemo vsxedvarT<br />

bayayebiviT. es ori didi tba<br />

yovelTvis iyo Savi zRva da xmel-<br />

TaSua zRva. amis gamo Savi zRva<br />

yovelTvis Cans rukebze. SesaniSnavad<br />

icodnen, rom samyaro iq ar<br />

mTavrdeboda, rac maT icodnen,<br />

magram sxva ar hqondaT nanaxi.<br />

aleqsandre makedonelis dapyrobiTi<br />

omebi Zalian didi mniSvnelobis<br />

mqone iyo am mxrivac.<br />

rasakvirvelia, omebi Zalian cudia<br />

moraluri TvalsazrisiT, magram<br />

is, amave dros, xels uwyobs<br />

raRacebis Seswavlas. miT umetes,<br />

im dros xalxi indoeTamde Cavida,<br />

rac, ubralo mogzaurisTvis, Zalian<br />

rTuli iqneboda. es ruka bizantielebma<br />

rom ipoves, Semdeg italielebma<br />

amoitanes bizantiidan, ase,<br />

me-14 saukunis bolos da me-15 saukuneSi<br />

„afeTqda” evropa ptolemeosiT.<br />

warmoudgenlad bevri xelnaweri<br />

da, Semdeg ukve, nabeWdi wigni<br />

arsebobs ptolemeosTan dakav-<br />

SirebiT. ptolemeosma germania ar<br />

icis. es ruka, sxvaTa Soris, germaneli<br />

kartografis daxatulia. rasakvirvelia,<br />

maT ukeT ician. amitom<br />

icodnen xolme danawevreba. magaliTad,<br />

saqarTvelo gaxlavT<br />

aziis rukebis mesame tabulaSi.<br />

normalur SemTxvevaSi kolxeTi,<br />

iberia da albaneTi erTad aris<br />

xolme naCvenebi. aq saqme gvaqvs<br />

aratipur dayofasTan _ kolxeTi<br />

da iberia calkea da albaneTi kidev<br />

_ calke. saintereso is aris,<br />

rom ptolemeosma xedva, rasakvirvelia,<br />

sruliad Secvala. antikurobas<br />

imdenad didi gavlena hqonda,<br />

rom ukve momavalSi ician saxeli<br />

„saqarTvelo”, magram Zvel saxelebs<br />

ubrundebian da kvlav aweria<br />

xolme: kolxeTi, iberia, albane-<br />

Ti.<br />

samwuxarod, antikuri periodidan<br />

rukebi ar aris SemorCenili.<br />

arsebobs dawerili teqstebis sa-<br />

SualebiT aRdgenis mcdlobebi,<br />

Tumca mainc im epoqebis gavlenas<br />

ganicdis, romelSic isini keTdeboda.<br />

erTaderTi ruka, romelic<br />

aslis saxiT SemorCa antikuri periodidan,<br />

aris „tabula kuentigriana”.<br />

kuentigeri iyo erT-erTi<br />

antikvari da humanisti Sua saukuneebis<br />

germaniaSi, romelsac es ruka<br />

aCuqes, rodesac ipoves. rogorc<br />

Cans, es ruka me-12 saukuneSi aris<br />

gadaxatuli antikuri rukidan. is<br />

Zalian grZelia da 12 nawilisagan<br />

Sedgeba. is dRes avstriis erovnul<br />

biblioTekaSi gaxlavT Senaxuli<br />

da pirveli nawili, romelzec<br />

datanili iyo espaneTi da britane-<br />

Ti, dakargulia.<br />

foto #4<br />

es aris italieli kartografis,<br />

pietro veskontes mier daxatuli<br />

ruka. iyo aseTi kaci, mRvdeli, mario<br />

saludo, romelmac jvarosnebis<br />

gasamxneveblad wigni dawera. es<br />

ruka Sua saukuneebSi araerTxel<br />

aris gadawerili. es 1321 weli gaxlavT.<br />

ramdenime rukaze „jorjia”<br />

orjer weria. ar vici, SecdomiT<br />

moxda, Tusruliad Segnebulad. es<br />

is periodia, rodesac saqarTvelo<br />

gayofilia or nawilad _ dasavleT<br />

saqarTvelod da aRmosavleT saqarTvelod.<br />

ar aris gamoricxuli,<br />

rom es amas niSnavdes, roca rukaze<br />

ori „jorjia” aris datanili,<br />

magram, rasakvirvelia, rTuli<br />

saTqmelia, radgan mis Sesaxeb wign-<br />

Si araferi weria.<br />

me-13 saukunis bolos iwyeba<br />

„portolanebis epoqa”. portolanebi<br />

aris sazRvao rukebi. is gaxlavT<br />

absoluturad praqtikuli<br />

gamoyenebisTvis. Zalian Zvirfasebs<br />

mefeebi ukveTdnen, magram, Ziri-<br />

Tadad, es rukebi gemebze hqondaT.<br />

am rukebze pirvelad Cndeba xazebi,<br />

romelTa meSveobiTac maT navigacia<br />

SeeZloT. es aris epoqa,<br />

rodesac ukve kompasi arsebobs, magram<br />

kompasis arseboba verafriT<br />

xsnis imas, Tu rogor moxda aseTi<br />

warmoudgeneli naxtomis gakeTeba.<br />

unda iTqvas, rom me-18 saukunis<br />

dasawyisamde warmodgena ar hqondaT<br />

kaspiis zRvis arsebobis Sesaxeb.<br />

petre I-is damsaxurebaa, rom<br />

kaspiis zRva Seiswavles. mas amis<br />

Seswavla sWirdeboda da gemebis<br />

floti gauSva. Semdeg ukve holandielma<br />

da frangma geografebma<br />

pirvelad daxates kaspiis zRvis,<br />

met-naklebad, swori ruka.<br />

arabebs Zalian uyvarT geometriuli<br />

rukebi. xazebi Zalian sworad<br />

aris gavlebuli. arsebobs mxolod<br />

kaspiis zRvis rukebi, rogorc<br />

absolutuli wre. am zRvis<br />

Sesaxeb, antikuri epoqisgan gansxvavebiT,<br />

fiqrobdnen, rom is aris<br />

nawili msoflio okeanisa, romelic<br />

xmeleTs garSemo akravs da zemodan<br />

msoflio okeanisken gadis.<br />

rasakvirvelia, arabebma, romlebic<br />

vaWrobdnen da mogzaurobdnen,<br />

icodnen, rom es zRva arsad gadioda<br />

da SesaZlebeli iyo mis garSemo<br />

Semovla”.<br />

„saqarTvelos erovnuli arqivi”<br />

saqarTvelos rukis aTeulobiT<br />

variants aqveynebs. regionebis,<br />

TariRebis, daniSnulebebis, miznebisa<br />

da sxva mimarTulebis mixedviT<br />

formulirebuli rukebi dRes<br />

araerT process amartivebs.<br />

swored rukebis mravalferovneba<br />

xdis bevr ideasa da mosazrebas<br />

xelmisawvdoms. saukuneebis<br />

manZilze is ixveweboda imisTvis,<br />

rom 21-e saukunis samyaros iseTi<br />

mieRo, rogoric dRes aris. antikuri<br />

periodidan moyolebuli, mis<br />

Sedgenasa da formirebaze aqtiurad<br />

muSaobdnen is geniosebi,<br />

romlebic wlebisa da saukuneebis<br />

Semdeg bevrad dafasebulia. ase<br />

Tu ise, msoflios gamartivebuli<br />

modeli, dResdReobiT, yvela kontinents,<br />

yvela regions, qveyanasa<br />

da adamians uqmnis komforts.<br />

N27 (248) 14.08-4.09.2018 w.<br />

35

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!