Profielcommissie - Bruggen bouwen tussen natuur en ... - USG Vox

categoriale wortels van het onderwijsbestel zichtbaar bleven) en in het introduceren
van een aanzienlijke keuzevrijheid door de invoering van de zogenaamde kernvakken
en keuzevakken. De wet betekende ook de formele erkenning van de verschuiving van
een klassieke naar een moderne fundering, dat wil zeggen, een groter belang van met
name de moderne vreemde talen, de natuurwetenschappen en de maatschappijwetenschappen
in het voortgezet onderwijs. Dit impliceerde tevens het terugdringen van
het primaat van het gymnasium als ijkpunt in de vaststelling van wat de kern was van
de algemene vorming.
Vooral door de uitvoering van de ‘Mammoetwet’ is ten slotte een fijnmazig schoolsysteem
tot stand gekomen, dat enerzijds de doorstroommogelijkheden aanzienlijk groter
maakte, maar anderzijds in zijn differentiatie nog een sterke hiërarchische sociale
gelaagdheid uitdrukte. De vorming van scholengemeenschappen en de invoering van
een brugjaar versluierden dit, maar dit verschijnsel was onmiskenbaar zichtbaar in de
vormgeving van het brugjaar: het gymnasium zou daarin doorgaans Latijn geven en voor
het overige voortgezet onderwijs werd het brugjaar op verschillende niveaus aangeboden.
Daarmee was dit brugjaar niet zozeer een determineerjaar, zoals tussen de beide
wereldoorlogen bij de vormgeving van het lyceum was nagestreefd, maar een jaar waarin
de leerling kon wennen aan de overgang van het lager naar het voortgezet onderwijs.
Het emanciperend effect van de ‘Mammoetwet’ is van groot belang geweest: was het
voortgezet onderwijs (met name het vhmo) aanvankelijk vooral bestemd voor kinderen
uit de middenklasse, met de ‘Mammoetwet’ werd het ook toegankelijk voor het verborgen
talent uit andere sociale milieus, zoals in de jaren zestig uit onderzoek van de socioloog
F. van Heek bleek. Bovendien was deze wet een belangrijke fase in de ontwikkeling
van een seksespecifiek naar een sekseneutraal onderwijs. De middelbare meisjesschool
(mms) bijvoorbeeld was lange tijd een ambivalent verschijnsel. Het was én gericht op
een specifieke vrouwelijke vorming én een van de weinige voorbeelden van een algemeen
vormend middelbaar onderwijs. De bloei van dit schooltype na de Tweede Wereldoorlog
werd naar alle waarschijnlijkheid minder door het eerste dan door het tweede
kenmerk bevorderd. Dit schooltype werd nu beëindigd; de algemeen vormende taak
werd sekseneutraal overgenomen door het havo (hoger algemeen vormend onderwijs).
Ten slotte vertegenwoordigde deze wet een belangrijke fase in de overgang, al sinds
de eeuwwisseling door de Reformpedagogik bepleit, van het primaat van de leerstof
naar het primaat van de leerling, van het aanbieden van kennis naar het ‘leren leren’.
Dit bleek vooral uit het feit dat de doelstellingen meer in termen van vorming dan van
kennis waren gesteld.
Debat over structuur (voortgezet) onderwijs
Na de invoering van de ‘Mammoetwet’ werd de discussie over de hoofdlijnen van het
onderwijsbeleid voortgezet. De zoektocht naar een zuiver middelbaar onderwijs als
eindonderwijs werd vervolgd, al was het maar omdat de sterk veranderende samenleving
andere eisen stelde aan de bevolking, zowel aan de burgers als aan de beroepsbevolking.
Tevens werd ook de behoefte gevoeld aan een versterking van de toegankelijkheid
van het onderwijs voor iedereen, al naar gelang zijn of haar begaafdheden.
Het knooppunt van beide verlangens werd het debat over de middenschool, zoals in
de ‘Contourennota’ (1975) voorgesteld door minister J. van Kemenade.
De discussies hierover liepen vast in de politieke polarisatie die in deze periode was
opgelaaid. Tegelijkertijd werd steeds duidelijker dat er wel iets moest gebeuren. De
individuele keuzevrijheid die met de ‘Mammoetwet’ was toegekend, leidde tot een
groot aantal verschillende combinaties van vakken (in het voortgezet onderwijs werden
260 van dergelijke vakkenpakketten gesignaleerd), waaronder ook een aantal
zogenaamde pretpakketten. Daarmee werd zowel afbreuk gedaan aan de betekenis
van een algemene vorming, als tegelijkertijd aan de overzichtelijkheid én waarde die
22