2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

onderwijs aan het oranjehof in de 17de eeuw 89
dienstonderwijs op voetiaanse leest 48 was geschoeid. Volgens Troost en Japikse is Triglands
onderwijs van grote invloed op de stadhouder-koning geweest. 49 Willems orthodoxie was
inderdaad gedurende zijn leven onbetwist. Hij hechtte zeer aan de gereformeerde predestinatieleer,
zag zichzelf als het werktuig in Gods handen om de in zijn ogen agressieve buitenlandse
politiek van Lodewijk XIV een halt toe te roepen en hij ervoer het als Gods wil om
in 1688 de riskante overtocht naar Engeland te maken. Hij presenteerde zich als verdediger
van het protestantisme in Europa en in de Republiek bevorderde hij de voetiaanse stroming
ten koste van de coccejanen. 50 Het loont dus zeker de moeite Triglands vorstenspiegel nader
te bekijken en na te gaan wat de Haagse predikant de jonge Willem III voorhield.
In de inleiding schrijft Trigland dat de jonge prins een nazaat is van het doorluchtige Huis
Oranje-Nassau en dat dit ‘stamhuys’ vele kloeke helden heeft voortgebracht die Willem III
altijd voor ogen moet houden vanwege hun deugdzame leven en hun dappere heldendaden.
In het bijzonder natuurlijk Willem van Oranje, zijn overgrootvader, die het Spaanse en
roomse juk ‘van onse halsen afgeschut’ heeft en de ‘eerste grontsteenen’ van de Republiek
heeft gelegd. Verder ook Maurits en Frederik Hendrik, die krijgslieden waren zonder weerga
en zijn vader Willem II, die veel goeds voor het land zou hebben betekend en een einde
aan ‘de inheemse troebelen’ zou hebben gemaakt indien hij niet op zo jonge leeftijd was
overleden. Het is nu, zo stelt Trigland, aan Willem III om de Oranjedynastie voort te zetten
en te herstellen aangezien hij de ‘Hoope van Uw’ Vaderland’ is en de ‘pronk van onze eeuw’
(afb. 4). Daarvoor dient hij niet alleen zijn doorluchtige voorouders tot voorbeeld te nemen,
maar ook de bijbelse koning David, die in Triglands Idea het belangrijkste na te volgen exempel
vormt. 51
Triglands vorstenspiegel is in feite een zeer uitgebreide exegese van psalm 101. Deze
psalm, waarin koning David het verlangen uitspreekt een zuiver en godvruchtig leven te leiden,
de onrechtvaardige en goddeloze mensen te straffen en enkel godsdienstige mensen
op te nemen in zijn hof, werd in de vroegmoderne tijd als een vorstenspiegel in het klein gezien.
Luther noemde de psalm ‘Davids Regentenspiegel’ en volgens Lutherse auteurs gaf de
psalm het confessionele ideaalbeeld van de vorst die de bozen verdelgt, ketters en goddelozen
bestrijdt, het woord Gods bewaakt en zich onderhoudt met predikanten. 52 Waar Rivets
geschrift in veel opzichten voluit een humanistisch geschrift is, kan dat van Triglands Idea
niet gezegd worden. Trigland schrijft zijn vorst niet de studia humanitatis voor en de in dit geschrift
uitgedragen antropologie is geenszins humanistisch maar gereformeerd. Seneca,
Cicero, Tacitus, Aristoteles en anderen worden weliswaar met gezag aangehaald en ook de
48 Aanhangers van de gereformeerde theologen Gisbertus Voetius en Johannes Coccejus vormden vanaf 1650 twee kampen
die elkaar bij tijd en wijle te vuur en te zwaard bestreden. De verschillen tussen de voetianen en coccejanen waren vooral
gelegen in hun hermeneutische benaderingen. Waar voetianen zich in de regel tot een letterlijke en historische uitleg van
de bijbeltekst beperkten, hanteerden coccejanen vaker allegorische exegetische methoden. Zie o.a. W.J. van Asselt,
‘Pierre de Joncourt en zijn protest tegen de coccejaanse exegese in het begin van de achttiende eeuw’ in: F.G.M. Broeyer
e.a. ed., Een richtingenstrijd in de Gereformeerde Kerk. Voetianen en coccejanen 1650-1750 (Zoetermeer 1994) 146-164, aldaar 146-
164.
49 Japikse, Willem III I, 60-61; Troost, Willem III, 39-40, 44-45vv., 86.
50 Troost, Willem III, 102-103, 158; M. van der Bijl, ‘Willem III, stadhouder-koning. Pro religione et libertate’ in: W.F. de
Gaay Fortman e.a. (red.), Achter den tijd. Opstellen aangeboden aan dr. G. Puchinger ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag
(Haarlem 1986) 155-182, aldaar 164-165; Van der Bijl, ‘De tweedracht van voetianen en coccejanen in politiek perspectief’
in: W.J. van Asselt e.a. (red.), Een richtingenstrijd in de gereformeerde kerk. Voetianen en coccejanen 1650-1750. (Zoetermeer 1994)
74-103, aldaar 74-103.
51 Trigland, Het bewerpzel, 4-12.
52 B. Singer, Die Fürstenspiegel in Deutschland im Zeitalter des Humanismus und der Reformation (München 1981) 42.