2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

deze uitoefent in het belang van de respublica. Een
verdienste van hem is dat hij het publieke belang in
kaart bracht. De rechten waar hij het vervolgens
over had, zijn onder te verdelen in ‘delfstoffen,
energie en water’ en ‘verkeer en vervoer’. Timmer
noemt het ‘frappant […] dat al deze netwerksectoren,
inclusief de energie- en waterleidingsbedrijven,
aanhoudend en intensief onderwerp blijven
van discussies over de behartiging van publieke belangen’
(blz. 223).
In tijden van crisis, opvolgingsperikelen in het
landsbestuur, had de vorst voortdurend gebrek aan
militaire steun en financiële middelen. Door het
verlenen van privileges en rechten kon hij dit probleem
oplossen, maar hiermee schiep hij wel gelijk
nieuwe problemen: afhankelijkheid, afname van
het vorstelijke vermogen en het verliezen van inkomstenbronnen.
Philips verzette zich tegen deze
vervreemding (dit betekende het definitief afstand
doen) van rechten en goederen. Hij was, om het in
hedendaags taalgebruik te formuleren, tegen de
‘verrommeling van de staat’. Wat was het publieke
en wat het private domein? De overheid moest aangeven
of bijvoorbeeld energievoorziening, vervoer,
of onderwijs een taak was voor de overheid of de
particuliere sector. Als het dan echt toch moest, adviseerde
hij de vorst het recht te delegeren of te concederen.
De vorst hield dan in ieder geval de uiteindelijke
zeggenschap. De vorst diende juist die
rechten in handen te houden die inkomsten opleverden
en die hem in staat stelden macht over anderen
uit te oefenen. Het maatschappelijke middenveld
was niet iets waar Philips van Leiden
warme gevoelens bij had. Het gildenwezen was
verderfelijk, de gilden oefenden bepaalde vormen
van gezag uit over anderen.
Hij bracht de vorst in de publieke sfeer, het privaatrechterlijke
element van de vorst kreeg minder
nadruk. De vorst kreeg trekken van een rechtspersoonlijkheid
die zijn burgers overleefde, de continuïteit
van het koningschap werd meer benadrukt.
In dezelfde tijd kwamen andere rechtspersoonlijkheden
als universiteiten, steden en gilden eveneens
sterker naar voren. Zij beperkten de macht van de
vorst en Philips van Leiden waarschuwde hier tegen.
Philips van Leiden studeerde in Orléans het kerkelijke
(canonieke) recht en het Romeinse recht. Hij
promoveerde in Parijs en gaf daar tevens colleges.
Het Romeinse recht was belangrijk voor hem en een
grote inspiratiebron, wat niet wegnam dat het eigentijdse
kerkelijke recht kon voorgaan, zoals bij zijn afwijzing
van de deelname aan toernooien. Het was
boekbesprekingen 121
niet alleen de kerkelijke afwijzing die hij als geestelijke
liet voorgaan, een belangrijk punt was dat de
continuïteit van het gezag erdoor in gevaar kwam.
Philips wilde de koning en lagere vorsten als graven
en bisschoppen die hij diende, binden aan het Romeinse
en canonieke recht. Hij kon dit niet afdwingen,
wel wees hij erop dat iedere gezagsdrager zich
eens diende te verantwoorden bij God.
In een bijlage staat de vraag centraal of Philips
van Leiden een voetnoot of een erflater is. Historici
en juristen hebben hem uiteenlopend gekarakteriseerd.
Zo meende Hugo de Groot in de 17de eeuw
dat Philips beklemtoonde dat de graaf keizer was in
eigen land. In de 20ste eeuw zag Jan Romein hem
als erflater van het burgerdom, vond Robert Feenstra
in zijn werk de kwestie van de onvervreemdbaarheid
en noemde Walter Ullmann hem origineel
en moedig.
De studie van Rijk Timmer bouwt voort op het
werk van Robert Feenstra en Piet Leupen en het is een
geweldige studie geworden. Timmer weet Philips
van Leiden, de geestelijke en jurist, goed te plaatsen
in zijn tijd. Hij verbindt daarbij het verleden met het
heden, geeft en passant lesjes staatsrecht, zoals op
blz. 221 over zelfstandige bestuursorganen, en weet
ook als journalist dat veel van zijn geleerde betoog
de meeste bezoekers tijdens een presentatie niet zal
bereiken. Het ‘handje’ in de marge van de Cura weet
de aanwezigen wel te bekoren, deze lichtvoetige benadering
is kenmerkend voor zijn wijze van presenteren.
Zeer aanbevolen!
G.A.C. Boon
Kornee van der Haven, Achter de schermen van het
stadstoneel Theaterbedrijf en toneelpolemiek in Amsterdam
en Hamburg 1675-1750 (Zutphen: Walburg Pers,
2008, 303 blz., geïll., isbn 978-90-5730-533-7,
prijs ¤ 29,50).
Volgens de auteur vormt de vermeende politieke en
talige eenheid van ‘de natie’ nog steeds een geliefde
afbakening bij literair-historisch onderzoek. Bij
theatergeschiedenis is het gangbare onderzoek vooral
gericht op auteurs en teksten binnen nationale kaders.
Van der Haven daarentegen vergelijkt de twee
belangrijkste theaters van twee grote steden in verschillende
landen. Hij richt zich op de lokale en
regionale aspecten en op de maatschappelijke inbedding;
het stedelijke, politieke, religieuze en economische
leven van de 17de en 18de eeuw. Hij onderscheidt
vier belangengroepen: bestuurders,