2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

onderwijs aan het oranjehof in de 17de eeuw 91
daden van Christus nodig en die weldaden verkrijgt hij alleen door een waar geloof dat een
geschenk van God is. Pas de wedergeboren christen zal in staat zijn de wet van God te onderhouden,
de deugdzaamheid te beoefenen en standvastig de aanvallen van de duivel af te
slaan. Daarom hamert Trigland op de zondige natuur van de mens. ‘Van wegen die bedorvendheyd’
verlustigen mensen zich in de zonde. ‘De wil en rede werden beslaagen in de verbintenis
tot kwaaddoen.’ Daarom moet de vorst zijn blik richten op God en hem vrezen en
dienen om het kwade af te wijzen. 57
Zoals bekend, verschilt de protestantse antropologie sterk met het humanistische mensbeeld.
Volgens protestanten zal de mens zijn hele leven lang moeten strijden tegen zijn zondige
aard en zelfs zijn beste daden zijn onvolmaakt en besmeurd met de zonde. De mens is
geneigd tot alle kwaad en onbekwaam tot enig goed, zo luidt de calvinistische belijdenis volgens
de Heidelbergse Catechismus (1563). Deze verdorvenheid van de mens maakt een essentieel
bestanddeel van de protestantse systematische theologie uit. De discrepantie tussen
het humanistische en het reformatorische mensbeeld is evident. Juist op dit punt vlogen Erasmus
en Luther elkaar in de haren. Luthers geschrift Over de geknechte wil (1525), waarin hij Erasmus’
publicatie Over de vrije wil (1524) fel bekritiseerde, betekende dan ook een scherpe afwijzing
van het humanistische program dat gefundeerd was op een positief mensbeeld. 58
Anders dan Rivet draagt Trigland in zijn vorstenspiegel een somber mensbeeld uit. Zijn
visie op de overheid is daarmee in overeenstemming. De vorst heeft als taak de misdadigers
en werkers der ongerechtigheid te straffen. Daartoe heeft hij immers van God het zwaard in
handen gekregen. Hoe kan immers een koning goed genoemd worden indien hij het kwade
niet bestraft, zo vraagt Trigland zich af. 59 Het is deze augustiniaanse visie op de overheid
die ook in de door Guido de Brès in 1561 vervaardigde Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB)
te vinden is. In dit calvinistische belijdenisgeschrift stelt De Brès in artikel 36 dat God de
overheid het zwaard in handen heeft gegeven om de bozen te straffen en de vromen te beschermen.
Deze opvatting, die schatplichtig is aan het gedachtegoed van de kerkvader Augustinus,
60 is ontleend aan de brief van Paulus aan de Romeinen. In hoofdstuk 13 schrijft
Paulus dat de overheid het zwaard draagt in dienst van God om de zonden te wreken. Volgens
artikel 36 van de NGB heeft de overheid verder ook de taak de hand te houden aan de
heilige kerkdienst en dient zij alle afgoderij en ketterij tegen te gaan en uit te roeien. Op het
eerste gezicht lijkt Trigland de lijnen die in artikel 36 worden uitgezet door te trekken. Hij is
van mening dat een prins ten eerste de taak heeft de kerk te helpen om de leer zuiver te houden
en de interne eenheid te handhaven. 61 Ongetwijfeld doelt Trigland met zijn uitlating
over de kerkelijke eenheid op de voetiaanse en coccejaanse twisten, die de gereformeerde
kerk vanaf 1650 verdeelden in twee theologische kampen die elkaar bij vlagen te vuur en te
zwaard bestreden. 62 Ten tweede dient de vorst de onrechtvaardigen en goddelozen te straf-
57 Ibidem, 128-131.
58 Martin Brecht, ‘Luther’s Reformation’ in: Thomas A. Brady, Heiko A. Oberman, James D. Tracy (red.), Handbook of European
history 1400-1600. Late Middle Ages, Renaissance and Reformation II (Leiden 1995) 129-153, aldaar 138-139; Francis Oak -
ley, ‘Christian obedience and authority, 1520-1550’ in: Burns (red.), Cambridge history of political thought, 159-192, aldaar
164-165; Bradshaw, ‘Transalpine humanism’, 114.
59 Trigland, Het bewerpzel, 27vv, 84.
60 Markus, ‘Two conceptions’, 71-73, 76-78.
61 Ibidem, 79.
62 J. van den Berg, ‘Het stroomlandschap van de Gereformeerde Kerk in Nederland tussen 1650 en 1750’ in: F.G.M. Broeyer
e.a. (red.), Een richtingenstrijd in de Gereformeerde Kerk, 9-27, aldaar 9-27.