2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

More documents

Recommendations

Info

96 matthijs wieldraaijer Willem van Oranje, die de opvoeding van diens zoon Maurits ter hand had genomen – Marnix een verhandeling over de opvoeding van de adellijke jeugd. Dit traktaat is een humanistische vorstenspiegel die voortborduurt op de klassieke opvoedingsidealen van Cicero en Quintillianus. 82 Het illustreert het intellectuele klimaat – dat tevens gestempeld was door orthodox calvinisme – waarin Maurits opgeroeide. Want dat Maurits in humanistische zin is opgevoed, is wel duidelijk. De prins heeft zelfs nog aan de voeten van de vermaarde humanist Justus Lipsius gezeten. 83 Ook Frederik Hendrik (1584-1647) zal in een dergelijk milieu zijn opgegroeid. Hij kreeg vanaf zijn tiende jaar namelijk les van de predikant Johannes Uytenbogaert (1557-1644), die zich later tot de voorman van de remonstranten zou ontwikkelen. Het is bekend dat de remonstrantse antropologie in veel opzichten het humanistische mensbeeld naderde, 84 maar wat de inhoud van het onderwijs van Uytenbogaert precies geweest is, is niet helemaal helder. Wel is bekend dat de jonge prins door de predikant is onderwezen in de ‘fondamenten van de Christelijke Religie’ en van hem les kreeg in de ‘Latijnsche taele … de grammatica en syntaxis’. Ook diende Frederik Hendrik ‘eenige Latijnse schrijvers’ te lezen. 85 In het algemeen kan dan ook gesteld worden dat 17de-eeuwse hoven een zekere afstand namen van strakke confessionele voorschriften. Dit blijkt volgens Ute Lotz-Heumann en Matthias Pohlig ook uit de literaire productie aan het hof. ‘Probably the least confessionalized literary institution was the court’, zo stellen zij. 86 Volgens Jonathan Israel was het Oranjehof ‘more cavalier than Calvinist’ en met name tijdens de regering van Frederik Hendrik had het hof een kosmopolitische uitstraling en kenmerkte het zich volgens Israel door zijn vrijheden op religieus, filosofisch en seksueel gebied (afb. 5). 87 Frederik Hendrik was volgens zijn biograaf Poelhekke een weinig rechtzinnig gereformeerde, die remonstranten de hand boven het hoofd hield en in veroverde gebieden voor godsdienstvrijheid van katholieken pleitte. 88 De keuze van Frederik Hendrik en Amalia, wellicht op instigatie van Constantijn Huygens, 89 om de irenisch gezinde theoloog André Rivet – spin in het web van de Republiek der Letteren 90 – als opvoeder van hun zoon Willem II aan te wijzen is in het licht van het bovenstaande een logisch besluit. Wat een nadere verklaring behoeft is daarom de keuze om de voetiaan Cornelis Trigland aan te wijzen als onderwijzer van Willem III. Interessant is in dit opzicht dat volgens de diplomaat en geschiedschrijver Lieuwe van Aitzema (1600-1669) Trigland uit een viertal gereformeerde predikanten gekozen werd om 82 Kees Zandvliet, ‘Het hof van een dienaar met vorstelijke allure’ in: idem (red.),Maurits, prins van Oranje (Zwolle 2000) 37- 63, aldaar 38. 83 A.Th. van Deursen, Maurits van Nassau. De winnaar die faalde (4 e druk; Amsterdam 2002) 78. 84 Aza Goudriaan, ‘Arminian Anthropology and the Synod of Dordrecht’ (Ongepubliceerde voordracht gehouden tijdens de conferentie Re-examining the synod of Dordt (1618-1619), 6 <strong>april</strong> 2006). [Deze paper zal te zijner tijd worden opgenomen in een gelijknamige bundel die door Brill Publishers zal worden uitgegeven. Ik dank de redacteur van deze bundel, prof. dr. Fred van Lieburg, die mij deze paper heeft doen toekomen]. 85 J.J. Poelhekke, Frederik Hendrik Prins van Oranje. Een biografisch drieluik (Zutphen 1978) 30. 86 Ute Lotz-Heumann en Matthias Pohlig, ‘Confessionalization and literature in the Empire, 1555-1700’, Central European History 40 (2007) 35-61, aldaar 52. 87 Jonathan Israel, ‘The courts of the house of Orange c.1580-1795’ in: John Adamson (red.), The princely courts of Europe. Ritual, politics and culture under the Ancient Regime 1500-1750 (Londen 1999) 119-139, aldaar 126-129. 88 Poelhekke, Frederik Hendrik, passim. 89 Ibidem, 351. 90 Zie: J.A. Bots, ‘André Rivet en zijn positie in de Republiek der Letteren’, Tijdschrift voor Geschiedenis 84 (1971) 24-35, aldaar 24-35.
onderwijs aan het oranjehof in de 17de eeuw 97 Afb. 5 De Oranjefamilie met enkele edelen. Prominent op de voorgrond, rechts, staan Frederik Hendrik en Amalia. Minder prominent staan Willem II en Mary Stuart, die een kroontje draagt. Willems huwelijk met Mary Stuart, een Engelse koningsdochter, in 1641 gold als een belangrijk succes voor de Oranjefamilie. Atlas van Stolk, Rotterdam. zorg te dragen voor de opvoeding van de jonge prins. De andere kandidaten waren volgens Aitzema de godgeleerden Jacobus Stermont, Johannes Goethals en Alexander Morus. 91 Het is onduidelijk waarom Morus, hoewel oranjegezind, op dit lijstje heeft gestaan aangezien hij in de Republiek voor de nodige relletjes gezorgd had vanwege zijn vermeende heterodoxe opvattingen en zijn seksuele uitspattingen. 92 Goethals en Stermont zullen daarentegen serieuzere kandidaten zijn geweest aangezien zij voor de Oranjes geen onbekenden waren. Goethals was namelijk degene die Frederik Hendrik in zijn laatste uren van zielzorg had voorzien en Stermont had Willem II geestelijke ondersteuning verleend ten tijde van zijn doodsstrijd. 93 Beide predikanten waren gereformeerde piëtisten. Het gereformeerde piëtisme – in de historiografie vaak aangeduid met ‘nadere reformatie’ – was op zich niets anders dan een aspect van het gereformeerde confessionaliseringsstreven, waarbij de bestrijding van publieke zonden en de innerlijke beleving van de kerkelijke leer centraal stonden. Maar 91 Lieuwe van Aitzema, Saken van staet en oorlogh, in, ende omtrent de Vereenighde Nederlanden III (Den Haag 1669-1672) 1308. 92 Hans de Waardt, ‘Academic careers and scholarly networks’ in: Wiep van Bunge (red.), The early enlightenment in the Dutch Republic 1650-1750 (Leiden en Boston 2003) 19-37, aldaar 23-28. 93 Pieter Verhoeve, ‘Een pragmatisch piëtist. Het hofpredikantschap van Johannes Goethals (1611-1679), Documentatieblad Nadere Reformatie 31 (2007) 112-129; Posthumus Meyjes, Kerkelijk ’s-Gravenhage, 31-32.
Page 1 and 2: nummer 2 41ste jaargang * 2009
Page 3 and 4: Serge ter Braake Werken bij het Rij
Page 5 and 6: werken bij het rijk 67 helft van de
Page 7 and 8: Afb. 1 Nicolaas Nicolai (1504-1570)
Page 9 and 10: werken bij het rijk 71 ria van Hong
Page 11 and 12: werken bij het rijk 73 dezelfde pla
Page 13 and 14: werken bij het rijk 75 echter zeer
Page 15 and 16: werken bij het rijk 77 lijke ‘dir
Page 17 and 18: werken bij het rijk 79 ander te gev
Page 19 and 20: onderwijs aan het oranjehof in de 1
Page 21 and 22: Afb. 2 Willem II (1626-1650) was ee
Page 33: onderwijs aan het oranjehof in de 1
Page 37 and 38: Afb. 6 Willem III werd acht dagen n
Page 39 and 40: Hollands Spoor: oude meesters In Ho
Page 41 and 42: Afb. 2 Pieter Aertsen (1507-1575),
Page 43 and 44: het Prinsenhof kregen onderdak in h
Page 45 and 46: van het Rijks Museum in het Trippen
Page 47 and 48: namban-stijl - vernoemd naar een Ja
Page 49 and 50: Kim Zweerink Metamorfose In de rubr
Page 51 and 52: metamorfose 113 De omslag van koopm
Page 53 and 54: Hollandprijs 2008 Eind vorig jaar h
Page 55 and 56: al ruim voor de Reformatie zijn aan
Page 57 and 58: conclusie. De afzonderlijke conclus
Page 59 and 60: deze uitoefent in het belang van de
Page 61 and 62: de onthoofding van Karel I in 1649
Page 63 and 64: sen deze twee groepen kooplieden in
Page 65 and 66: die de geschiedenis van hun kerkeli
Page 67 and 68: Inhoud 41ste jaargang nr. 2, 2009 A

2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?