2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

al ruim voor de Reformatie zijn aangelegd) en omdat
ook hij zich in soms abstracte kreten verliest.
Een voorbeeld is het einde van het boek, dat getiteld
is ‘dagsluiting’. Voor wie twijfelde aan de dominee
in Van Schuppen wordt alles duidelijk als hij
vervolgens zeven (!) opgaven voor de toekomst introduceert,
waaronder deugden als barmhartigheid,
offervaardigheid en nederigheid. Die utopische
gedachten maken het sceptici maar al te
gemakkelijk dit boek als luchtfietserij af te doen,
waarmee ook de goede zaken in het boek verloren
dreigen te gaan.
Fred Vogelzang
Anton Kos en Karin Abrahamse, Erfgooiers. Ten eeuwigen
dage (Zwolle: Waanders Uitgevers & Goois
Natuurreservaat, 2007, 208 blz., illus. (100 in kleur
en 100 zw/w) isbn 978-90-400-8406-5, prijs
¤ 34,95).
In eerste instantie lijkt dit schitterende boek, uitgegeven
ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan
van de Stichting Gooisch Natuurreservaat, een platenboek
te zijn met wat tekst over het landgebruik
in de Gooistreek door de eeuwen heen. Alle pagina’s
zijn namelijk voor meer dan de helft gevuld
met afbeeldingen: recente landschapsfoto’s van de
natuurgebieden, foto’s van boeren (vanaf begin
20ste eeuw) en verder heel veel afbeeldingen van
voornamelijk 19de-eeuwse schilderijen die Gooise
landschappen of de Gooise boerenbevolking als
thema hebben. Bij nadere beschouwing echter
blijkt het veel meer te zijn dan een platenboek; het
bevat in feite een interessante historische beschrijving
van ruim tien eeuwen landbeheer in het Gooi,
voorzien van een notenapparaat en een literatuuren
bronnenoverzicht.
De Gooistreek (het land tussen de rivieren Eem
en Vecht) was vanaf de 10de eeuw in bezit van de
abdij van Elten (huidige Duitsland) en heette toen
nog Nardinclant. Boeren mochten het land bewerken
en de ‘woeste’ gronden (heide en bos) exploiteren
in ruil voor een deel van de opbrengsten. Het
waren de heren van Amstel die in dienst van de abdij
als belastinginners en opzichters optraden. Zij
gingen zich in de loop van de 13de eeuw als heersers
opstellen. Dit tot ergernis van Floris V graaf
van Holland, die in 1280 een overeenkomst met de
abdis van Elten sloot waarmee de gezagsrechten
van het Nardinclant op de graven van Holland overgingen.
De boeren kregen het recht op het gebruik
boekbesprekingen 117
van de ‘gemene’ gronden, die zowel uit weide- en
akkergebieden als uit heide en bos bestonden.
Hiermee was de rust niet weergekeerd. Het was
het begin van een eeuwenlange strijd waarin de
boeren niet alleen onderlinge conflicten hadden
over het beheer en gebruik van de gemene gronden,
maar ook telkens naar buiten toe hun belangen
bevochten. De conflicten leidden ertoe dat in
de 15de eeuw in zogenaamde schaarbrieven
(schaar is een stuk land geschikt voor één koe)
werd opgeschreven wie recht hadden op de gemene
gronden en hoeveel vee erop mocht grazen. Diegene
die gerechtigd was, gebruik te maken van de
gemene gronden (later ook erfgooier genoemd)
werd omschreven als een meerderjarige, wonend
in het Gooi, met een vader die ook al gerechtigd
was, een eigen huishouden voerend en met het
recht om veldslag te doen (bouwgrond bezittend).
Ondanks de schaarbrieven waren er in de 15de en
16de eeuw toch weer regelmatig conflicten tussen
de erfgooiers en onder andere Karel de Stoute en de
stad Naarden, waarbij de partijen tot aan de Grote
Raad in Mechelen gingen om hun gelijk te krijgen.
In 1650 ging de organisatie van erfgooiers de
Vergadering Stad en Lande
van Gooiland heten. Nu
moest er betaald worden
voor het gebruik van de
weidegronden (meenten).
Met het geld kon
het bestuur van Stad en
Lande het onderhoud (afwatering,
omheining en
dergelijke) betalen. Bij
conflicten aan het begin
van de 18de eeuw bracht
de overheid (domeinen)
de gemene gronden in kaart en werd een lijst aangelegd
van erfgooiers. Met het in kaart brengen van
de gebieden en het vaststellen wie gebruiksrecht
had, was niet het eigendomsrecht beslist. Dit laatste
werd belangrijk halverwege de 19de eeuw, toen
de overheid het land in volledig eigendom wilde
verkrijgen om het daarna bijvoorbeeld door stadspaupers
te laten ontginnen. Uiteindelijk gingen de
erfgooiers akkoord met een verdeling van de woeste
gronden tussen hen en domeinen.
Eind 19de eeuw waren er veel interne conflicten.
De gemoederen liepen steeds hoger op; er viel zelfs
een dode. Uiteindelijk greep de overheid in en
kwam er in 1912 een erfgooierswet. De Vergadering
Stad en Lande werd een vereniging en de erfgooiers