2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

de onthoofding van Karel I in 1649 de Vorstelikke-
Lijk-staasy, gepast op de Dood van Carel Stuart, koning
van Groot-Britanje.
Zoet schreef veel toneelstukken waarin hij het
gedrag van de rijken en hun pronkzucht hekelde.
De deugd en eer verdwenen in de jacht op geld, alles
was te koop. Zoet was een chroniqueur van zijn
tijd; zo verhaalde hij in een pamflet ten tijde van de
tulpengekte, over het
doodzieke bloemenhoertje
Flora en de kroegloper
Suypgraag om de graaizucht
te verbeelden. Cordes
vergelijkt het werk van
Zoet met dat van andere
schrijvers, en constateert
overeenkomsten bij voorbeeld
het gebruik van specifieke
stijlfiguren. Zijn
scherpe hekeldichten en
andere pennenvruchten
hadden tot gevolg dat Zoet zelf object van kritiek
werd.
Later werd godsdienst belangrijker voor hem.
Zijn sympathie lag duidelijk bij de doopsgezinden,
al is hij nooit lidmaat geworden. Hij was een volgeling
van David Joris, die meende dat het Duizendjarig
Rijk van Christus spoedig op aarde werkelijkheid
zou worden.
Velen uit zijn omgeving waren doopsgezind,
waaronder drukkers en graveurs. In zijn `t Groote
visch-net bekritiseerde hij de verschillende kerken,
hun machtsmisbruik en schijnheiligheid. Zoet bezocht
de bijeenkomsten van de Collegianten. Zij
vormden geen kerkgenootschap, en op de maandelijkse
colleges kon eenieder vrij spreken en deelnemen
aan het avondmaal. Zij kenden de doop
door onderdompeling. Zoet eindigde bij de spiritualisten,
die meenden dat de geest direct contact
had met het opperwezen. Kerk, heilige geschriften,
geestelijke leiders en andere uiterlijke zaken waren
niet relevant, voor sommigen zelfs overbodig en
gevaarlijk.
Als Cordes spreekt over de Joden in Amsterdam,
de vertaling van de Schoole der Jooden en over Costerus
als auteur van de Historie der Joden, en in dit verband
het woord (latent) antisemitisme gebruikt,
vraag ik mij af of dit correct is. Het begrip antisemitisme
werd pas in de 19de eeuw geijkt door Wilhelm
Marr. Het moderne antisemitisme uit het
laatste kwart van de 19de en de eerste helft van de
20ste eeuw is een seculiere ideologie met een poli-
boekbesprekingen 123
tieke functie. Veel reeds eeuwenoude vormen van
christelijke jodenhaat en anti-judaïsme werden
door het moderne antisemitisme gretig gebruikt.
Een onafgebroken continuïteit is er echter mijns
inziens niet.
Jan Zoet was een orangist. De ‘stededwinger’
Frederik Hendrik was voor hem een vredebrenger,
ondanks het wapengeweld dat hij hiervoor moest
gebruiken. Zijn stellingnamen resulteerden in een
verbanning uit Amsterdam, die hij probeerde ongedaan
te maken door snel een lofzang aan te heffen
op de regenten van Amsterdam!
Cordes heeft een rijk en dik boek geschreven, met
veel informatie over de tijd waarin Jan Zoet leefde,
boekhistorische en letterkundige informatie; het is
een genoegen het te lezen. Het boek is een dikke pil,
maar zeker geen bittere pil! De “dappere woelwater”
zoals Rob Hartmans in De Groene Amsterdammer van
25 juli 2008 boven zijn recensie plaatste, kreeg na zijn
overlijden van de onbekende J. van der Doos de volgende
woorden toegedicht:
‘Hier rust (indien hij rust) Jan Zoet, die in zijn
leven
Dorst zeggen, dat de doodt,
Aan hem, in eeuwigheid, de doodsteek niet
kon geven…’
G.A.C. Boon
Siger Zeischka, Minerva in de polder. Waterstaat en
techniek in het Hoogheemraadschap van Rijnland 1500-
1865. (Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2008, 381
blz., geïll., isbn 978-90-8704-023-9, prijs: ¤ 35,–).
Vooral in de laatste decennia zijn de waterschappen
in Nederland tot zeer grote organisaties gefuseerd.
Veel van die instellingen zijn inmiddels onderwerp
van studie geweest, meestal naar aanleiding van een
jubileum. Vooral de bestuurlijke kant staat in die studies
centraal. Zeischka richt zich op de invloed van
de techniek en kiest vier onderling verschillende polders
die samen een karakteristiek beeld geven van het
reilen en zeilen binnen het totale hoogheemraadschap
Rijnland. Als theoretisch kader gaat hij uit van
twee concepten. Grootschalige technische infrastructuren
(‘Large Technological Systems’, lts) is
het eerste: een concept dat de dynamiek van de invoering
van nieuwe technieken onderzoekt. Dit wil
hij combineren met het concept ‘kenniscirculatie’.
Dit laatste moet inzicht geven in de beschikbaarheid
van technieken.
Zeischka sluit aan bij het moderne inzicht dat met