2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012
2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012
2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
conclusie. De afzonderlijke conclusies van de twee<br />
oorspronkelijke delen zijn vervangen door één algemene.<br />
Het Bestand geldt nog immer als een breuk<br />
in het lange conflict in de Nederlanden; na 16<strong>21</strong> was<br />
sprake van een oorlog tussen twee staten, voor 1609<br />
was sprake van een opstand en interne strijd tussen<br />
rebellen en koningsgetrouwen, al wordt in de inleiding<br />
ruiterlijk erkend dat dit niet geheel juist is en<br />
dat de strijd al in de jaren 1580 meer het karakter van<br />
een openlijke oorlog tussen twee statencomplexen<br />
kreeg.<br />
Niet alleen het uiterlijk van het werk is aantrekkelijk,<br />
ook de inhoud mag er zijn. De auteurs hanteerden<br />
in de oorspronkelijke delen de meeste recente<br />
wetenschappelijke inzichten en slaagden<br />
erin een complex en vergruisd beeld helder en coherent<br />
te presenteren voor de geïnteresseerde leek<br />
en de student. De inhoud is voor deze uitgave opnieuw<br />
bijgewerkt volgens de meest recente bevindingen.<br />
Zo is nu toegevoegd dat voor Willem van<br />
Oranje in 1568 de geschonden eer een reden was<br />
om over te gaan tot gewapend optreden. Opvallend<br />
is dat Groenveld meer afstand lijkt te nemen van de<br />
gematigde middengroep van hoge katholieke Nederlandse<br />
edelen die in 1576-1579 een onafhankelijke<br />
koers zochten zonder met Filips II te breken.<br />
Hoewel P.C. Hooft en Rembrandt in de personenindex<br />
voorkomen worden de kunst en cultuur niet<br />
behandeld. De omvangrijke thematische en chronologische<br />
bibliografie beslaat maar liefst 28 pagina’s<br />
en is bijgewerkt tot 2008.<br />
Een degelijk en betrouwbaar werk. Dat in een<br />
boek van dergelijke omvang kleine fouten opduiken<br />
is welhaast onvermijdelijk. De bewering dat in<br />
1559 de adellijke ruiterij van de ordonnantiebenden<br />
werd gedemobiliseerd, zodat de lage adel hier geen<br />
emplooi meer kon vinden, is bijvoorbeeld onjuist.<br />
Vijftien compagnieën met hoge edelen als chefs en<br />
met op papier in totaal 1800 ruiters bleven in permanente<br />
dienst.<br />
Erik Swart<br />
Edwina Hagen, Een meer of min doodlyken haat. Antipapisme<br />
en cultureel natiebesef in Nederland rond 1800<br />
(Amsterdam Edwina Hagen en Nijmegen: Uitgeverij<br />
Vantilt, 2008, gebonden, geïll., 314 blz. met register,<br />
isbn 978-90-77503-86-7, prijs: ¤ 24,90).<br />
In dit boek wordt aandacht besteed aan het antipapisme<br />
in de late 18de eeuw, het tijdvak van de Verlichting.<br />
Hoewel deze periode geassocieerd wordt<br />
boekbesprekingen 119<br />
met tolerantie, en de katholieken in Nederland<br />
dankzij de patriotten en Bataven (1780-1800) uit<br />
het schuilkerkenbestaan konden treden, werden zij<br />
nog niet direct erkend als volwaardige burgers. Katholieken<br />
namen in Nederland lang een tweederangspositie<br />
in, omdat de protestantse meerderheid<br />
in het land ze niet anders kon zien: het<br />
katholicisme was in haar ogen een bron van afgoderij<br />
en bijgeloof.<br />
Aan de hand van een representatieve selectie van<br />
de toenmalige mediavormen, van spectatoriale geschriften<br />
en politieke bladen<br />
tot culturele tijdschriften en<br />
toneelstukken, geeft Edwina<br />
Hagen in haar proefschrift<br />
een dwarsdoorsnede van het<br />
antipapisme als vast bestanddeel<br />
van het protestantse<br />
denken rond 1800.<br />
Hagen maakt onderscheid<br />
tussen politiek en cultureel<br />
antipapisme. De indeling van<br />
het boek volgt deze scheidslijn.<br />
Het bestaat uit een drietal<br />
delen: een spectatoriale voorgeschiedenis, een patriottisch<br />
en Bataafs politiek deel, en tot slot een deel<br />
over letterkunde en theater.<br />
In 1795 al werd de wettelijke gelijkberechtiging<br />
van katholieken en andere burgers hier te lande geregeld.<br />
Dat betekende overigens niet dat er niet<br />
vreemd naar bijvoorbeeld de katholieken gekeken<br />
werd. Hoe tolerant waren we eigenlijk écht in het<br />
Nederland van de Verlichting? De ‘doodlyken haat’<br />
uit de titel betrof ‘den roomschen godsdienst’, niet<br />
zozeer de roomse landgenoten zelf, als wel hun gedachtegoed.<br />
Daarmee was het een minder venijnig<br />
antipapisme dan dat van de voorafgaande periode,<br />
maar toch.<br />
In 1796, met de scheiding van kerk en staat, ontvingen<br />
de katholieken gelijke politieke rechten.<br />
Ondanks hun pleidooien voor de gelijkberechtiging<br />
waren de ‘tolerante’ 18de-eeuwers allerminst<br />
paapsvriendelijk. Het door de Reformatie ontstane<br />
antipapisme, de afkeer van het katholicisme, manifesteerde<br />
zich in een nieuw jasje. Het was niet<br />
langer theologisch gemotiveerd, maar hing nu samen<br />
met de nieuwe protestantse opvattingen over<br />
burgerschap.<br />
Zij laat zien dat de verlichte protestanten, ook al<br />
maakten zij zich politiek nog zo sterk voor een egalitaire<br />
samenleving, grote bedenkingen hadden bij<br />
het morele peil van hun katholieke medeburgers.
Change language