2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

werken bij het rijk 67
helft van de 16de eeuw, die gekenmerkt wordt door een situatie waarin de formalisering van
procedures in een langzaam voortschrijdend staatsvormingsproces continu in conflict
kwam met hardnekkige informele praktijken.
Uit het beschikbare bronnenmateriaal komen vier manieren naar voren waarop men probeerde
een bepaald ambt te verwerven: het profiteren van een resignatio in favorem, het verkrijgen
van een belofte voor het eerst vrijkomende ambt, het persoonlijk langsgaan bij de
vorst of landvoogdes, of het lobbyen overlaten aan een hoger geplaatst persoon, een patroon
of makelaar. 8 Zoals we zullen zien overlapten deze strategieën elkaar in de praktijk, maakten
de meeste sollicitanten gebruik van meerdere strategieën tegelijk en was niet elke strategie
even succesvol als de andere. De belangen van de verschillende ‘partijen’ zullen bij de wijze
waarop de ‘sollicitatierondes’ verliepen ook tegen het licht worden gehouden. Aan de ene
kant was er het ‘centrum’ met de vorst, landvoogdes en centrale ambtenaren in Mechelen en
Brussel. Aan de andere kant waren er ook de ambtenaren in Holland die al aangesteld waren
en de onderdanen in de Staten van Holland.
De vroege carrière van Nicolaas Nicolai is geschikt om op het fenomeen solliciteren verder
licht te werpen. Hij was een man die in principe alles ‘mee’ had voor het verwerven van
een functie in dienst van de vorst. Daarnaast is er van Nicolaas Nicolai de nodige persoonlijke
correspondentie bewaard gebleven, die meer duidelijk kan maken over de praktijk van
het solliciteren dan de stukken van officiële aard. Zijn leven en carrière worden daarbij telkens
aangevuld met en afgezet tegen de gegevens die bekend zijn over mannen die in een
vergelijkbare positie zaten. De nadruk zal hier liggen op de situatie in Holland en dan met
name op functies bij het Hof van Holland en de Haagse Rekenkamer.
Het vervullen van de functies in dienst van de vorst zal hier telkens bezien worden vanuit
het perspectief van de sollicitant, degene die actief probeert een bepaalde functie te bemachtigen.
De term ‘solliciteren’ moet gelezen worden zonder de moderne connotaties die
men daarbij zou kunnen hebben. Het gaat hier puur om het dingen naar een ambt, een betrekking
die de vorst mocht invullen, en waar een vergoeding tegenover stond. De term
wordt zo ook gebruikt in stukken uit de 16de eeuw. 9 Hoe dit solliciteren verschilde van het
solliciteren zoals wij dat nu kennen zal uit dit artikel moeten blijken.
In het hier volgende zal ik beginnen met een schets van de persoon Nicolaas Nicolai.
Hierbij is er aandacht voor zijn karakter en voor de factoren die er toe bijdroegen dat hij succesvol
naar bepaalde posities kon solliciteren. Vervolgens schets ik kort een algemeen beeld
van de gang van zaken als er een vacature vrij kwam. Daarna wordt er ingegaan op de sollicitatiepogingen
van Nicolaas Nicolai en zijn tijdgenoten. Uiteindelijk zal ik aan de hand van
het thema solliciteren meer licht werpen op de institutionele ontwikkelingen en het staatsvormingsproces
in de eerste helft van de 16de eeuw.
8 Deze vierdeling heb ik voor het eerst gebruikt in mijn Met Recht en Rekenschap, 97-102.
9 Toen een plaats in de Grote Raad van Mechelen vrijkwam schreef Gerrit van Assendelft bijvoorbeeld dat ‘Meester Geleyn
(Zegers) sal mede up dese staet (= functie/waardigheid) comen solliciteren’. Algemeen Rijksarchief Brussel, Audiëntie en
brieven van Staat (= Audiëntie), inv. nr. 1525, f. 129r. Gerrit van Assendelft aan Anton van Lalaing, 28 december 1532.
Naast de betekenis van het ‘dingen naar een ambt’, komt de term solliciteren ook voor als ‘zich beijveren voor’, ‘als pleitbezorger
behartigen’ of het ‘richten van een verzoek’. Zie de verschillende betekenissen in het Woordenboek der Nederlandsche
Taal.