2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

102 hollands spoor
klein gedeelte van de meer dan 50 schuttersstukken
in Amsterdams bezit. Het vroegst overgeleverde
portret van een rot kloveniers, uit 1529, hangt
hier boven een schouw. In het midden, aan de lange
wand, hangt het meer dan vijf meter lange schilderij
dat in 1596 werd vervaardigd door Pieter
Isaacsz: Schutters van de compagnie van kapitein Jacob
Gerritsz Hoing en luitenant Wybrand Appelman (afb. 1).
Het werk van de Amsterdams-Deense schilder
heeft decennia lang in museumdepots gehangen,
waarschijnlijk al vanaf 1885 toen het in bruikleen
aan het Rijksmuseum werd gegeven. Enkele jaren
geleden werd het gerestaureerd. De gedetailleerd
uitgewerkte classicistische achtergrond, de dynamiek
van de verschillende houdingen van de schutters
en de zeer geslaagde stofuitdrukking van hun
kleding en wapens maken dit tot een schilderij dat
het predikaat meesterwerk zeker verdient.
Boven de tweede schouw hangt een portret van
de overlieden van de kloveniersdoelen door Govert
Flinck. De nog bewaarde drinkhoorn die op het
schilderij wordt binnengedragen staat op de tafel
in het midden van de zaal. Daar ligt ook een keten
die gedragen werd door de winnaar van het jaarlijkse
‘papegaaischieten’, een schietwedstrijd van
de schutters.
Toen aan het eind van de 17de eeuw de schutterijen
hun functie verloren, werden de schuttersstukken
uit de voormalige doelens verplaatst naar
het Stadhuis op de Dam, waar een groot aantal werken
de decoratie zou gaan vormen van de Grote en
Kleine Krijgsraadkamer, een toepasselijke ruimte
voor schuttersportretten. Van het beroemdste
schuttersstuk, de Nachtwacht van Rembrandt, werden
bij die verhuizing stroken afgesneden, vooral
links, om het doek tussen twee deuren te laten passen.
Regentenkamer van het Leprozenhuis
Het Leprozenhuis was een instelling waar leprozen,
ook melaatsen genoemd, tijdens de middeleeuwen
werden verzorgd en gehuisvest. Tot in de
16de eeuw lag het tehuis buiten de Amsterdamse
stadsmuren, op de plaats waar nu het Mr. Visserplein
gesitueerd is. Toen het Leprozenhuis na 1600
in de groeiende stad kwam te liggen, kwam lepra
nog nauwelijks voor. De instelling verbreedde toen
haar zorg naar mensen met andere aandoeningen.
Het Leprozenhuis werd bestuurd door regenten en
regentessen. Net als bij andere liefdadigheidsinstellingen
lieten deze regenten en regentessen
zich met enige regelmaat door schilders vereeuwi-
gen. Daarbij presenteerden zij zich als goede bestuurders
en beheerders van de instelling en haar
financiën. In 1765 beschreef stadshistoricus Jan
Wagenaar de regentenkamer van het Leprozenhuis
als volgt:
In ’t zuidwesten, is de opgang naar de Kamer der
Regenten, een fraai en ruim vierkant vertrek, versierd
met zeven Schilderstukken, waarin eenige
oude en laatere Regenten, naar ’t leeven, zyn afgebeeld.
Onder dezelven, munt uit een stuk van Ferdinand
Bol. Wyders, zyn ’er twee stukken van Arnoldus
Boonen, in de jaaren 1714 en 1729 gedaan,
en twee van Quinkhard en Van der Myn.[…] Het
zolderstuk van dit vertrek is, konstiglyk, door den
vermaarden Gerard de Lairesse, beschilderd, met
de zorg voor de Leproozen en Onnozelen. […] Ook
hangt, in ’t Poortaal, de geschiedenis van Naäman
den Syrier, konstliglyk, door Ferdinand Bol, geschilderd.
Op de tentoonstelling is een impressie van deze regentenkamer
nagebouwd, waarin veel van de stukken
die Wagenaar beschrijft te zien zijn. Het regentenportret
van Ferdinand Bol uit Wagenaars
beschrijving is in de Schuttersgalerij van het museum
te bezichtigen. In 1859 werd het Leprozenhuis
als instelling opgeheven en in 1860 werden de
schilderijen eigendom van de stad Amsterdam. De
werken hingen toen verspreid door het Stadhuis,
dat sinds 1808 in het Prinsenhof gevestigd was. In
1885 werd een aantal van de uit het Leprozenhuis
afkomstige schilderijen in bruikleen gegeven aan
het Rijksmuseum.
Stadhuis op de Dam
Toen de bovenverdieping van het Stadhuis op de
Dam voltooid was, was er geen geld meer voor een
rijke decoratie zoals op de begane grond was gebeurd.
Aangezien de schutterijen hun functie hadden
verloren, werden de daar aanwezige schilderijen
naar het stadhuis gebracht om ter decoratie te
dienen. Op de tentoonstelling wordt een virtuele
reconstructie van de Grote en Kleine krijgsraadkamer
getoond. In het Stadhuis op de Dam bevonden
zich echter meer schilderijen dan alleen schuttersstukken.
Al in het Oude Stadhuis op de Dam werden
schilderijen bewaard. Op de tentoonstelling
hangt een beroemd fragment van een altaarstuk
van Pieter Aertsen (afb. 2), oorspronkelijk afkomstig
uit de Nieuwe Kerk. Tijdens de onlusten rond
de Alteratie in 1578 (de officiële overgang van Am-