2009-2 - Algemene Ledenvergadering zaterdag 21 april 2012

Kim Zweerink
Metamorfose
In de rubriek Metamorfose staat een plek in Holland centraal. Een gebouw, een plein of een uitzicht
wordt beschreven op meerdere momenten uit heden en verleden om te laten zien hoe Holland de afgelopen
eeuwen is veranderd óf toch ook een beetje hetzelfde is gebleven. In deze tweede aflevering vergelijken
we de Boompjes in Rotterdam rond 1800, 1900 en 2000.
De Maas speelt al vanaf het ontstaan van Rotterdam een cruciale rol in de economie van de
stad. Het is dan ook niet vreemd dat de rivier en het rivierfront de belangrijkste elementen
vormen in de beeldvorming ervan. Het ideale beeld dat de stad van zichzelf heeft, verschilt
echter van periode tot periode. Deze veranderingen worden duidelijk zichtbaar aan de kade
aan de noordelijke oever van de Maas: ‘de Boompjes’. De Boompjes gaf in de 18de eeuw uitdrukking
aan het beeld van de rijke koopmanstad, eind 19de eeuw aan die van de industriële
stad en na de Tweede Wereldoorlog stond de Boompjes voor het beeld van de moderne
hoogbouwstad.
1800: Burgers flaneren onder de lindebomen
De Boompjes is de afsluitende kade van de begin 17de eeuw aangelegde Waterstad. De
Boompjes kreeg haar naam al in 1615, toen het stadsbestuur de kade liet beplanten met drie
rijen lindebomen. Het is de vraag of de Boompjes in deze eeuw al een representatieve uitstraling
had. De lindebomen en de statige stadspoorten uit 1665 zullen het waterfront een
monumentale allure hebben gegeven, maar verder werd het aanzicht bepaald door scheepswerven
en de huizen van de scheepstimmerlieden. Het stadsbestuur had in 1614 bepaald dat
de vervuilende scheepswerven uit de binnenstad moesten worden geweerd en plaatste ze
daarom aan de rand van de stad, tussen de Scheepmakershaven en de Boompjes. Deze industrie
stond als vervuilend bekend en zal geen positieve bijdrage hebben geleverd aan de
status van de Boompjes. Vanwege de aanwezigheid van de scheepswerven was het voor de
handelschepen overigens niet mogelijk om er aan de kade af te meren en de goederen te laden
en te lossen. 1 Dat gebeurde in de havens van de Waterstad, even ten noorden van de
Boompjes.
In de stadsbeschrijvingen staat dan nog niet veel over de Boompjes geschreven. De stadspoorten
worden uiteraard genoemd, maar over de Boompjes zelf is slechts te lezen dat het
prachtig wandelen was langs de Maas: ‘die uytstekende wandelgalerij nevens de Maaskant,
genaamd de Boompjes, die om haar frissche lieffelijkheyd, den geheelen dag van karossen
en wandelaars besleept en betreden word.’ 2
Pas in de 18de eeuw lijkt het representatieve stadsfront echt van de grond te komen, meer
passend bij de status van welvarende koopmanstad. De eerste verandering aan de Boompjes
was het Oostindisch huis dat de Verenigde Oostindische Compagnie hier eind 17de eeuw
liet bouwen. Rotterdam was in de 17de eeuw in de hiërarchie van de belangrijkste Holland-
1 H. Bonke, De kleyne mast van de Hollandse coopsteden. Stadsontwikkeling in Rotterdam 1572-1795 (Amsterdam 1996) 49.
2 J. Quacq, Beschrijvinge der wijdberoemde koopstad Rotterdam (Rotterdam 1640); Gemeentearchief Rotterdam XIX B 45.